Qurani-Kərimdə yer alan hər bir surə öz dərin mənası, hikməti və ilahi yönləndirici qüdrəti ilə fərqlənir. Bu surələr arasında bəziləri var ki, qısa olmasına baxmayaraq, məna dərinliyi baxımından çoxşaxəlidir. Belə surələrdən biri də “Tövhid surəsi” adlandırılan və Qurani-Kərimin 112-ci surəsi olan əl-İxlas surəsidir. Xalq arasında daha çox “Tövhid surəsi” kimi tanınan bu qısa, lakin təsirli surə İslam dininin əsas inanc sütununu – Allahın birliyini, təkliyini və heç nəyə bənzəmədiyini bəyan edir.

Tövhid surəsi həm dini təlimat baxımından, həm də gündəlik ibadət və mənəvi tərbiyə baxımından müsəlmanlar üçün olduqca əhəmiyyətlidir. Bu surə haqqında məlumat sahibi olmaq təkcə dini ayinlərin deyil, həm də mənəvi düşüncənin, Allaha yaxınlığın, Tanrını tanımağın vacib tərkib hissəsidir.

Tövhid surəsinin adı və Quranda mövqeyi

Tövhid surəsinin Qurandakı adı əl-İxlas surəsidir. Ərəb dilində “əl-İxlas” – “səmimiyyət”, “niyyətin təmizliyi”, “Allaha sırf bağlılıq” mənalarını verir. “Tövhid” isə İslamın təməl inancı olan “Allahın birliyi” anlamına gəlir. Bu səbəbdən də, İslam aləmində bu surə çox vaxt “Tövhid surəsi” adı ilə tanınır.

Əsas məlumatlar:

2. Tövhid surəsinin ərəb mətni və tərcüməsi

Ərəb dilində (əl-İxlas):

1. قُلْ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ
2. ٱللَّهُ ٱلصَّمَدُ
3. لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ
4. وَلَمْ يَكُن لَّهُۥ كُفُوًا أَحَدٌ

Azərbaycan dilinə tərcüməsi:

1. De: “O Allah təkdir,
2. Allah müstağnidir (heç nəyə möhtac deyil, hamı Ona möhtacdır),
3. O, doğmamışdır və doğulmamışdır,
4. Və heç bir şey Ona bənzər deyildir.”

Bu tərcümə Tanrının təkliyini, bənzərsizliyini və öz-özlüyündə mövcudluğunu ifadə edir. Tövhid surəsi bu cəhətdən təkcə İslamın inanc əsasını deyil, həm də fəlsəfi baxışını da əks etdirir.

Tövhid surəsinin nazil olma səbəbi

İslam tarixçilərinə görə Tövhid surəsi Məkkədə nazil olmuşdur. Surənin nazil olmasının səbəbi budur ki, Məkkə müşrikləri (Allaha şərik qoşanlar) Hz. Mühəmməddən (s.ə.s) “Rəbbin kimdir, O nədir?” sualını verdikdə, Allah bu surəni nazil edərək cavab vermişdir.

Bu sual müşriklərin Allahı maddiləşdirmək, Onu insani ölçülərlə anlamaq niyyətindən irəli gəlirdi. Tövhid surəsi bu düşüncəyə qarşı bir cavab və Tanrının bənzərsizliyini təkid edən bir bəyanat oldu.

Surənin ayə-ayə təfsiri

1-ci ayə: “De: O Allah təkdir”

– Burada “Qul” (“De”) əmri ilə Peyğəmbərə əmr edilir ki, bu həqiqəti xalqa bildirsin.
– “Əhad” – tək, bənzərsiz, bölünməz deməkdir. “Vahid” ilə fərqi ondadır ki, “Əhad” daha məcazi və dərin mənalı təkliyi bildirir.

2-ci ayə: “Allah müstağnidir”

– “Əs-Səməd” sifəti – heç nəyə ehtiyacı olmayan, bütün varlıqların Ona möhtac olduğu məna verir.
– Allah nə yeməyə, nə içməyə, nə köməyə, nə də var olmaq üçün heç bir şeyə ehtiyac duymaz.

3-cü ayə: “O, doğmamışdır və doğulmamışdır”

– Bu ayə açıq şəkildə Allahın hər cür insani sifətdən uzaq olduğunu bildirir.
– Müşriklər və qeyri-müsəlmanlar Tanrıya övlad isnad etdikləri üçün bu ayə onların inkarına cavabdır.

4-cü ayə: “Və Ona bənzər heç bir şey yoxdur”

– Allahın bənzəri, tayı, oxşarı yoxdur. Bu ayə Tövhid inancını tamamlayır və təsdiqləyir ki, Allah təsəvvür edilə bilməz və Onun zatı insan məntiqi ilə ölçülə bilməz.

Tövhid surəsinin əhəmiyyəti

Tövhid surəsi İslam inancının əsasını təşkil edir. Bu surə:

• Allahın mahiyyəti barədə insanlara düzgün fikir verir,
• Müşrikliyə qarşı açıq və kəskin cavabdır,
• Dini təməl prinsip olan “tövhid”i aydın şəkildə bəyan edir,
• Gündəlik ibadətlərdə tez-tez oxunur,
• Ən qısa, lakin ən məna dolu surə hesab edilir.

Peyğəmbər (s.ə.s) buyurmuşdur:
“İxlas surəsi Qur’anın üçdə birinə bərabərdir.”
(Buxari və Müslim rəvayəti)

Tövhid surəsinin nazil olma səbəbi

Tövhid surəsi Məkkədə, İslamın ilk illərində nazil olmuşdur. Səbəb isə müşriklərin Hz. Məhəmmədə (s.ə.s) sual verməsi idi: “Rəbbin kimdir?” Allah bu suala Tövhid surəsi ilə cavab verdi. Bu cavab, təkcə inkar edənlərə yox, həm də inananlara Allahın kimliyini tanıtdı.

Tövhid surəsinin Peyğəmbər (s.ə.s) tərəfindən dəyərləndirilməsi

Rəsulullah (s.ə.s) buyurur:
“İxlas surəsini oxumaq, Qur’anın üçdə birinə bərabərdir.”
Bu o deməkdir ki, bu dörd ayədə Qur’anın əsas mesajı – Allahın varlığı, təkliyi və bənzərsizliyi öz əksini tapıb.

Tövhid surəsinin gündəlik həyatda istifadəsi

Bu surə:

• Namazlarda oxunur (xüsusilə sünnə namazlarında),
• Gecə yuxudan əvvəl 3 dəfə oxunması tövsiyə olunur,
• Ruzinin artması üçün oxunur,
• Qoruyucu dua kimi istifadə edilir.

İxlas surəsi həm də azyaşlı uşaqlara Qur’anın öyrədilməsi prosesində ilk əzbərlədilən surələrdəndir.

Dualarda və zikrlərdə Tövhid surəsinin rolu

Məşhur zikrlərdən biri budur:

Qul huvəllahu əhəd, Allahus-Səməd, ləm yəlid, və ləm yūləd, və ləm yəkun ləhu kufuvən əhəd.

Bu zikr qoruyucu təsirə malikdir və bəzi islam alimlərinin rəvayətlərinə görə gündə 3 və ya 11 dəfə oxunması mənəvi rahatlıq, qorunma və bərəkət gətirər.

. Tövhid surəsinin mənəvi və ruhi təsiri

• Allahın bənzərsizliyini dərindən anlamağa imkan verir.
• İnsanı riyadan və şirkdən uzaqlaşdırır.
• Dua və ibadətdə ixlas (səmimiyyət) hissini artırır.
• Tək Allaha bağlanma inancını gücləndirir.

İslamda tövhid anlayışı və digər surələrlə müqayisə

Tövhid anlayışı Qurani-Kərimdə yalnız İxlas surəsi ilə məhdudlaşmır. Amma bu surə ən konkret şəkildə izah edir. Tövhid mövzusu aşağıdakı surələrdə də yer alır:

• əl-Bəqərə 255 (Ayetül-Kürsü) – Allahın sifətləri haqqında geniş izah verir.
• əl-Hədid 3 – “O birincidir və axırıncıdır…”
• əş-Şura 11 – “Onun bənzəri heç nə yoxdur.”

Amma İxlas surəsi bu məsələləri dörd cümlədə tam və qəti şəkildə bildirir.

Uşaqlara və yeniyetmələrə Tövhid surəsinin izahı

Uşaqlara Tövhid surəsinin öyrədilməsi İslam tərbiyəsinin təməl mərhələsidir. Bunun üçün:

• Nağıllarla və vizual yardımlarla izah
• Təkrarla əzbərlətmə
• Surənin mənasına uyğun davranışların təşviqi

Valideynlərin bu sahədə səmimi və düzgün yanaşması vacibdir.

İxlas surəsinin əzbərləmə və tədris üsulları

Əzbərləmə üsulları:

• Ayə-ayə təkrar
• Ritmik oxunuş
• Videoyardımçı vasitələrlə dinləmə
• Müqəddəs qələm və ya rəqəmsal Quranlardan istifadə

Məktəblərdə və məscidlərdə bu surənin tədrisi mənəvi şüurun formalaşmasına yardım edir.

Tövhid surəsi – dörd sadə, lakin sonsuz mənaya malik ayədən ibarət ilahi bir bəyanatdır. Bu surə vasitəsilə Allah Öz zatını bəşəriyyətə tanıdır. O, təkdir, bölünməzdir, doğmamışdır və doğulmamışdır, Ona bənzər heç nə yoxdur. Bu anlayış, insanın dünya və axirət həyatını düzənə salır, ibadətlərinə səmimiyyət, qəlbinə isə sakitlik gətirir.

Əgər bir insan Tövhid surəsinin mənasını dərk edərsə, onun Allaha olan inancı daha da möhkəmlənər və bütün həyatını bu inanc üzərində qurar.

Ən Çox Verilən Suallar