Həftə ritmimizi tənzimləyən yeddi günlük dövr, ilk baxışda sadə təqvim bölgüsü kimi görünür, əslində isə bir ölkənin iqtisadi saatını, sosial reflekslərini və dil mədəniyyətini formalaşdıran vacib şifrələrdən biridir. Türkiyədə həftənin günləri həm türkcə adların mənşəyi, həm də Osmanlıdan müasir respublikaya keçid prosesində qazandıqları semantik qatlarla diqqət çəkir. Pazartesi səhərinin “yeni başlanğıc” enerjisi İstanbuldakı Bosfor körpüsünün tıxacında, Ege bölgəsinin zeytun bağlarında, Anadolunun mərkəzindəki fabrik sirenlərində eyni anda hiss olunur. Salı daha sakit görünür, lakin tarixi baxımdan bazar günü edilən ticarətin hesab-kitabı məhz bu gündə bağlanırdı. Çarşamba əsrlər boyu İstanbulun Fatih səmtində qurulan məşhur bazarın adı ilə sinonimdir; şəhər mədəniyyətində bu gün alış-veriş və xalq izdihamı ilə assosiasiya olunur. Perşembe öz kökünü farsca “panj-şənbe” – yəni “beşinci gün” – birləşməsindən alır və Osmanlı dövründə məhkəmə günlərinin başlayıcısı kimi tanınırdı. Cuma İslam coğrafiyasında xüsusi statusa malik ibadət günüdür; Türkiyədə də iş saatları cümə namazı vaxtına uyğun planlaşdırılır. Cumartesi Osmanlı təqvimində yəhudi icmasının Şənbə ayini ilə əlaqəli idi və tətil vərdişləri də buradan qaynaqlanır. Pazar sözün əsl mənasında “bazar yeri” deməkdir, kəndlərdə həftəlik ticarət, şəhərlərdə isə istirahətin sinoniminə çevrilib. Həftənin hər bir günü türk dilinin söz yaradıcılığında, folklor şeirlərində və pop-kulturanın mahnılarında özünəməxsus iz buraxıb. Rəsmi iş qrafikindən tutmuş televiziya seriallarının yayım strategiyasına qədər geniş spektrdə bu yeddi adın ritmik dövranı müşahidə olunur. Türkiyədə həftənin günləri barədə danışmaq, əslində, ölkənin gündəlik həyat mexanizmini oxumaq kimidir.

Pazartesi: Başlanğıcın Sosioloji Dinamikası

Pazartesi sözü “Bazar ertəsi” ifadəsinin qısa formasıdır və bazar gününün dərhal ardınca gəldiyi üçün əski türk təqvimində “ertəsi” yəni “sonrası” məna yükü daşıyır. Tarixi mənbələrdə bu gün saray divanının toplaşdığı və səfərnamələrin yazıldığı gün kimi xatırlanır. İqtisadiyyat baxımından İstanbul Fond Birjası həftənin ilk seansını pazartesi səhəri açır; bank əməliyyatlarının həcmi də ən yüksək pikə bu gündə çatır.
Mədəni səviyyədə pazartesi tez-tez “sıfırdan başlama” metaforasını daşıyır. Pop-musiqidə “Pazartesi sendromu” termini iş həftəsinə adaptasiya çətinliyini ifadə edir. Türkiyənin televiziya kanal­larında reytinq savaşının açılış mövqeyi də pazartesiyə təsadüfi verilməyib; böyük büdcəli seriallar məhz bu gün efirə çıxaraq reklam bazarını aktivləşdirir.

Salı: Sakit Nəfəs və Tarixi Ticarət Əlaqəsi

Salı türk dilində sadəcə “ikinci gün” mənasını verən qısa addır; kökü ərəb-fars təsirli “þeni” ifadəsindən gəlir. Orta əsr Anadolusunda bazar ertəsi qurulan ticarətin hesabı salı günü dəftərlərə köçürülərdi. Beləcə, bazar təsərrüfatı sabitliyinin simvoluna çevrilmişdi.
Günümüz Türkiyəsində salı rəsmi sektor üçün planlama iclaslarının, özəl şirkətlərdə isə strateji təqdimatların ən çox baş tutduğu gündür. Yerli bələdiyyələrin şəhər məclisi toplantıları da adətən salı keçirilir; bu ənənə Osmanlı Şəriyyə Sicillərindəki “Salı Məcəlləsi” qeydiyatlarından mirasdır.

Çarşamba: Bazar Günü Vərdişi və Dil Toponimləri

Çarşamba sözünün etimologiyası farsca “çe-har-şənbe” yəni “dördüncü gün” birləşməsinə dayanır, lakin İstanbulda Topkapı Sarayından Qızılbaş çarşısına qədər uzanan “Çarşamba Pazarı” ilə tanınır. XIV əsrdən bu yana çarşamba günü qurulan bu bazar heyvani sabun, ədviyyat və əlvan toxum satışı ilə məşhur idi.
Bugünkü Türkiyədə çarşamba universitet dərsliklərində laboratoriya sessiyalarının daha çox təqvimə düşdüyü gündür; tələbələr arasında “labor günü” zarafatı da buradan doğur. Həmçinin futbol klublarının əksəriyyəti həftə ortasında taktiki məşqlərini çərşənbə gününə planlaşdırır.

Perşembe: Köhnə Fars Şahlıq Nağmələrindən Müasir Kənd Düyünlərinə

Perşembe farsca “beşinci gün” termini olan “penç-şənbe”dən sadələşmişdir. Osmanlı divan protokolunda perşembe ədliyyə işlərinin qəbul günü kimi müəyyən edilmişdi, ona görə də “şikayət naməsi” institutu cümə axşamı aktivləşirdi.
Anadolu kəndlərində nəsillər boyu mövcud olan “perşembe köylüsü” adəti, qız toyu və nişan yığıncaqlarını bu gündə keçirmə vərdişi idi; inanca görə cümə öncəsi edilən dua ailə birliyini möhkəmləndirirdi. Bugünlərdə sosial mediada “Perşembe nostaljisi” etiketləri ilə köhnə foto paylaşmaq trendə çevrilib.

Cuma: İbadət, İqtisad və Kültürün Kəsişmə Nöqtəsi

Cuma ərəbcə “toplanmaq” kökündən gəlib, müsəlmanlar üçün həftəlik məscid məramının zirvəsidir. Türkiyədə Cümə namazı vaxtı bəzi dövlət idarələrində və universitetlərdə dərs cədvəlləri fasilə verir, işə qayıdış namaz sonrası bərpa olunur.
Ekonomik ölçüdə cümə ölkənin daxili turizm axınının start siqnalıdır. Şəhər sakinləri ege və akdeniz istiqamətində qısa həftəsonu səfərinə elə cümə axşamı axşamüstü yola düşür. “Cuma indirimleri” market strategiyalarında satışı artıran effektli taktika kimi öz yerini möhkəmlədib.

Cumartesi: Osmanlı Şənbəsindən Respublika İstirahətinə

Cumartesi “Cuma ertəsi” söz birləşməsindən formalaşıb və köhnə Yəhudi Şənbəsinin tətil ənənəsini daşıyır. 1935-ci ildə Türkiyədə rəsmi iş qrafiki dəyişdirilənə qədər cumartesi yarım iş günü sayılırdı.
Müasir dövrdə cumartesi aktyor kastinqlərinin, kitab yarmarkalarının və idman derbisi matç­larının popular zamanıdır. İstanbulun İstiklal Caddəsində cumartesi axşamı piyadaların sayı həftənin digər günlərindən iki dəfə çox olur; restoran rezervləri də bu gündə pik nöqtəyə çatır.

Pazar: Bazar Yerindən Kütləvi İstirahət Simvoluna

Pazar sözü türk dili içində “ticarət meydanı” mənası ilə ən qədim etno-leksik vahidlərdən biridir. Selcuq dövründən bəri kəndlilər məhsullarını pazar günü şəhərlərə gətirib satardı.
XX əsrdə sənayeləşmə ilə pazar “şəxsi ayət” – yəni ailə dincəlişi anlamı qazandı. Park Piknik mədəniyyəti, Bosforda “boğaz turu”, Ege sahillərində “pazar kahvaltısı” ritualları milli brendə çevrildi.

Türkiyədə Həftənin Günləri və Beynəlxalq Müqayisə

Həftə Planlamasının Psixoloji və İdarəçilik Tərəfləri

Şirkət menecerləri Türkiyədə toplantı dinamikasını dose fəaliyyətinə görə planlaşdırır. Pazartesi strateji görüş, çarşamba performans dəyərləndirməsi, cuma isə motivasiya sessiyaları üçün seçilir.
Psixoloqlar pazartesi sendromunu aradan qaldırmaq üçün cümə axşamından iş planının hissə-hissə hazırlanmasını tövsiyə edir; beləliklə şənbə və bazarı beyin tamamilə işdən uzaq keçirir, yeni həftəyə enerji ilə dönür.

Həftənin hər bir günü Türkiyənin dil xəzinəsində, tarixi hafizəsində və müasir gündəlik tərtibində özünəməxsus rol oynayır. Pazartesinin canfəşanlıq dolu startı, salının təmkinli sabitliyi, çarşambanın bazar izdihamı, perşembenin ailə yığıncaqları üçün əlverişliliyi, cümənin dini və iqtisadi sintezi, cumartesinin mədəniyyət coşqusu və pazarın sakitləşdirici dincəliyi birlikdə ölkənin sosial ritmini tənzimləyir. Təqvim yalnız tarixi qeyd dəftəri deyil; o, millətin işgüzar strategiyasını, ibadət prinsiplərini, gastronomik rituallarını və istirahət estetikası­nı diktə edən canlı mexanizmdir. Hər yeni həftə fırlanan bu çarx bir yandan iqtisadi fəaliyyətlər, digər yandan psixoloji ehtiyacları balanslaşdırır. Türkiyə cəmiyyəti, gün adlarının köklərindəki fars, ərəb və türk qatlarını harmoniya içində saxlayaraq həm tarixi yadigarları, həm də modern tələbləri ustalıqla uzlaşdırır. Həftə günlərinin ədəbi, musiqi və pop-kultura refleksləri gələcək nəsillərə həm etimoloji miras, həm də yaşayış bələdçisi təqdim edir.

Ən Çox Verilən Suallar