Türkiyədən Azərbayacana Transfer(Perevod): Prosedurlar, Sənədləşmə, Proqramların Uyğunluğu

Təhsil transferi anlayışı müasir dövrdə qlobal mobil təhsilin əsas komponentlərindən biridir. Bu termin bir ölkədə təhsilini başlayan tələbənin başqa ölkədə həmin və ya uyğun ixtisas üzrə təhsilini davam etdirməsi prosesini ifadə edir. Transfer imkanları qloballaşan təhsil bazarında tələbələrin seçim azadlığını artırır və ölkələr arasında akademik körpülər qurmağa xidmət edir.

Reklam

Xüsusilə Türkiyədən Azərbaycana edilən transferlər son illərdə ciddi şəkildə artıb. Bu tendensiya bir tərəfdən Türkiyədə oxuyan azərbaycanlıların sayının çoxalması ilə, digər tərəfdən Azərbaycanda təhsilin strukturlaşdırılması və keyfiyyət artımı ilə əlaqədardır. Mühüm səbəblər sırasında iqtisadi amillər, ailə-mədəni bağlar və yerli əmək bazarına uyğunlaşma ehtiyacı da ön plandadır.

Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlıların sayı və inkişaf dinamikası

Türkiyə son 10–15 ildə Azərbaycanlı tələbələr üçün əsas təhsil istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Bu ölkədə təqdim olunan təhsil proqramlarının genişliyi, türk dilinə yaxınlıq, təqaüd imkanları və mədəni uyğunluq bu prosesi sürətləndirib.

2010-cu illərdə Türkiyədə təhsil alan azərbaycanlıların sayı 7–8 min nəfər idisə, bu göstərici 2020-ci illərin ortalarında 25–30 min nəfərə qədər yüksəlib. Bu, təxminən 3–4 dəfə artım deməkdir. Dövlət və özəl universitetlərə qəbul saylarının artması, yüksək balla qəbulun nisbətən asan olması və münasib ödənişlər bu artımı dəstəkləyən amillərdəndir.

Reklam

Türkiyədə ən çox seçilən ixtisaslar bunlardır:

Tibb və stomatologiya
Mühəndislik ixtisasları (xüsusilə informasiya texnologiyaları, elektrik və mexanika)
Beynəlxalq münasibətlər və hüquq
Menecment, iqtisadiyyat və maliyyə

Azərbaycanlı tələbələrin bir hissəsi təhsillərinin müəyyən mərhələsindən sonra Azərbaycana transfer olunmaq qərarı verir. Bunun əsas səbəbləri növbəti hissədə ətraflı izah olunur.

Azərbaycanda təhsil transfer sistemi və hüquqi baza

Azərbaycanda təhsil transferi mexanizmi ilk dəfə rəsmi qaydada 2017-ci ildə yaradılmışdır. Transfer prosesinin elektronlaşdırılması məqsədilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən “transfer.edu.az” adlı platforma istifadəyə verilmişdir. Bu portal vasitəsilə tələbələr təhsil aldıqları universitetlərdən Azərbaycandakı ali təhsil müəssisələrinə keçmək üçün müraciət edirlər.

Əsas prosedur belədir:

Tələbə portala daxil olaraq qeydiyyatdan keçir;
Xaricdə oxuduğu universitet və ixtisasla bağlı sənədləri yükləyir;
Azərbaycanda keçmək istədiyi universitet və ixtisası seçir;
Portalda müraciətin statusunu izləyir;
Qəbul olunduqdan sonra universitetlə əlaqə saxlayıb qeydiyyat prosesini başa çatdırır.

Əsas hüquqi şərtlər:

Universitet tanınmalıdır (Təhsil Nazirliyi və Akkreditasiya Agentliyi tərəfindən);
Tələbənin akademik göstəriciləri (GPA) minimum müəyyən olunmuş tələblərə uyğun olmalıdır;
Təhsil aldığı ixtisas və keçmək istədiyi ixtisas arasında uyğunluq təmin olunmalıdır;
Transfer yalnız semestr və ya akademik il sonunda baş verir (yay və qış sessiyaları).

Transferə müraciət və qəbul statistikası

Transfer.edu.az platformasına hər il minlərlə tələbə müraciət edir. Son illərə aid rəsmi statistikalar belədir:

2020-ci ildə: 3 300 müraciət
2021-ci ildə: 3 800 müraciət
2022-ci ildə: təxminən 3 500 müraciət

Bu müraciətlərdən orta hesabla 70–75%-i müsbət cavab alır. Bu da təxminən 2 600 nəfər deməkdir. Qəbul edilmə meyarları ciddi olduğuna görə hər müraciət qəbul olunmur. Əsas səbəblər arasında qeyri-tanınmış universitetlər, aşağı GPA göstəriciləri və uyğun ixtisas çatışmazlığı yer alır.

Transferə səbəb olan əsas motivasiyalar

Tələbələrin təhsil transferinə qərar verməsində bir neçə əsas motivasiya var:

İqtisadi səbəblər:

Türkiyədə yaşam xərcləri (kirayə, yemək, nəqliyyat) xüsusilə son illərdə artmışdır.
Universitet təhsil haqları özəl ali məktəblərdə bahalıdır.
Azərbaycanda isə tələbələr dövlət sifarişi ilə oxuya bilər və ya xərclər nisbətən aşağıdır.

Ailə və sosial səbəblər:

Ailəyə yaxın olmaq, mədəni mühitə qayıtmaq arzusu.
Uşaqlarının ölkədə təhsil almasını üstün tutan valideynlərin təzyiqi.

Akademik uyğunluq:

Eyni ixtisas Azərbaycanda daha yaxşı imkanlar təqdim edir.
Bəzi hallarda təhsil səviyyəsi və müəllim heyəti ilə bağlı narazılıq.

Gələcək planlaşdırma:

Diplomun tanınması, əmək bazarına daxil olmaq.
Magistr və ya doktorantura üçün daha uyğun baza formalaşdırmaq.

Qəbul qaydaları və müraciət mərhələləri

Transfer olunmaq üçün tələbənin bir neçə şərti yerinə yetirməsi mütləqdir:

Universitet tanınmalıdır: Təhsil aldığı xarici universitet Azərbaycan tərəfindən tanınmış ali məktəblər siyahısında yer almalıdır.
Akademik göstəricilər: GPA (ortalama bal) minimum 70/100 və ya 2.5/4 olmalıdır.
Kredit uyğunluğu: Minimum 30 ECTS və ya 15 kredit keçilmiş olmalıdır.
İxtisas uyğunluğu: Təhsil aldığı sahə və keçmək istədiyi sahə eyni və ya yaxın sahə olmalıdır.
Sənədlər: Akademik transkript, qəbul məktubu, xarici universitetin proqram məlumatları və şəxsiyyət sənədi təqdim edilməlidir.

Təhsil proqramlarının uyğunluğu və çətinliklər

Azərbaycanda və Türkiyədə ali təhsil proqramları fərqli tədris planlarına və kredit sistemlərinə əsaslanır. Türkiyədə ECTS (Avropa Kredit Transfer Sistemi) ilə oxuyan tələbələr üçün Azərbaycandakı kredit sistemi ilə uyğunluq yaratmaq bəzən çətin olur.

Əsas çətinliklər:

Dərs adlarının fərqli olması.
Eyni dərsin tədris yükünün (saat/kredit) fərqli olması.
Praktik fənlərin tanınmasında problemlər.
Dil fərqləri (Türk/İngilis və Rus/Azərbaycan).

Bəzi hallarda transfer edən tələbəyə əlavə dərslər verilir və ya bəzi fənlər təkrar tədris olunmalıdır.

Təhsil transferində qiymətləndirmə sistemi və nəticələrin tanınması

Təhsil transferi zamanı tələbənin xarici universitetdə aldığı qiymətlərin Azərbaycanda necə tanınması və tətbiq edilməsi məsələsi həm akademik, həm də inzibati baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Transfer.edu.az portalına müraciət edən hər bir tələbənin akademik nəticələri ayrıca araşdırılır və uyğunluq prinsiplərinə əsasən qiymətləndirilir.

Xarici qiymət sistemləri ilə yerli sistemin fərqi

Türkiyə universitetlərində qiymətləndirmə adətən 100 ballıq sistemlə və ya ABŞ modelinə uyğun A–F hərfləri ilə aparılır:

A: 90–100 (əla)
B: 80–89 (çox yaxşı)
C: 70–79 (yaxşı)
D: 60–69 (qənaətbəxş)
F: 59 və aşağı (kəsilmə)

Azərbaycan universitetlərində isə əsasən 100 ballıq sistem tətbiq olunur və GPA (Grade Point Average) anlayışı daha çox transfer üçün ön plana çıxır.

Transferdə GPA tələbi

Təhsil transferi zamanı müraciət edən tələbənin minimum akademik göstəriciləri olmalıdır:

GPA (orta bal): Adətən 70/100 və ya 2.5/4 sistemində olmalıdır.
Əgər tələbənin GPA-si bu həddən aşağıdırsa, müraciəti qəbul olunmur və ya əlavə əsaslandırma tələb edilir.
Bəzi ixtisaslarda (xüsusilə tibb, hüquq, mühəndislik və IT) daha yüksək GPA tələbi ola bilər (məsələn, minimum 75 və ya 2.75/4).

Kreditlərin uyğunlaşdırılması

Transferdə yalnız qiymətlər deyil, kredit yükləri və dərslərin məzmunu da nəzərə alınır:

Əgər tələbə bir dərsdə 85 bal alıbsa, lakin həmin dərs Azərbaycanda fərqli adla və daha yüksək saat yüklə tədris olunursa, həmin fənn qismən və ya tam tanına bilər.
Bəzi hallarda əlavə imtahan və ya akademik fərq tələb olunur.
Qiymət 100-lük sistemə çevrilərək Azərbaycan universitetinin sisteminə uyğunlaşdırılır və transkriptə daxil edilir.

Qiymətlərin tanınma meyarları

Qiymətlərin Azərbaycan universitetində tanınması üçün aşağıdakı meyarlar tətbiq olunur:

Ən azı 30 ECTS və ya 15 kredit keçilmiş olmalıdır.
Dərslər ixtisasa uyğun olmalıdır (məsələn, iqtisadiyyat fakültəsində “makroiqtisadiyyat” fənni keçilibsə, bu eyni adla və ya eyni məzmunda tədris olunan fənn kimi tanınır).
Əgər qiymət “keçid səviyyəsi”ndədirsə (məsələn, 60–65 arası), əlavə şərt tələb oluna bilər.

Qiymət çevirmə cədvəli (təxmini uyğunlaşdırma)

Türkiyə Qiyməti	Hərf Qiyməti	Azərbaycan Sistemi (təxminən)
90–100	A	90–100 – Əla
80–89	B	81–89 – Çox Yaxşı
70–79	C	71–80 – Yaxşı
60–69	D	61–70 – Qənaətbəxş
0–59	F	0–60 – Kəsilmə

Əlavə qiymətləndirmə prosedurları

Bəzi hallarda, universitetlər aşağıdakıları da tələb edə bilər:

Əlavə test və ya müsahibə (xüsusilə tibb, hüquq, pedaqogika sahələrində);
Akademik fənn uyğunluğu haqqında kafedra rəyinin alınması;
Yalnız müvəffəqiyyətlə keçilmiş (keçid balından yuxarı) fənlərin tanınması.

Qiymət fərqləri səbəbindən mümkün itkilər

Əgər tələbənin aldığı qiymət kifayət qədər yüksək deyilsə:

Həmin fənn tanınmaya bilər;
Tələbə həmin dərsi Azərbaycanda yenidən oxumalı olur;

Hüquqi və inzibati məsələlər

Transfer prosesinin hüquqi əsasları Təhsil Nazirliyinin və Akkreditasiya və Nostrifikasiya Agentliyinin qaydaları ilə tənzimlənir. Tələbənin təhsil keçidinin tanınması üçün:

Universitet rəsmi qeydiyyatdan keçmiş və akkreditasiyadan keçmiş olmalıdır;
İxtisas uyğunluğu olmalıdır;
Diplomun gələcəkdə tanınması üçün təhsil keçidinin rəsmi yollarla baş verməsi zəruridir.

Qeyri-rəsmi yollarla və ya tanınmayan universitetlər vasitəsilə edilən transferlər gələcəkdə ciddi hüquqi çətinliklər yarada bilər.

Təhsil transferində tələb olunan sənədlər və sənədləşmə prosesi

Azərbaycana təhsil transferi etmək istəyən tələbələr üçün sənədləşmə mərhələsi ən vacib və həssas hissələrdən biridir. Rəsmi platforma – transfer.edu.az vasitəsilə aparılan bütün müraciətlər elektron sənədlərlə təsdiq olunmalı və əvvəlcədən hazırlanmalıdır. Sənədlərin düzgün yüklənməsi və qaydalara uyğun təqdim edilməsi, müraciətin qəbul olunma ehtimalını birbaşa artırır.

Əsas tələb olunan sənədlər

1. Akademik transkript (müvəqqəti və ya rəsmi)

Tələbənin indiyə qədər oxuduğu dərslər, qiymətlər və kredit sayı göstərilməlidir.
Rəsmi möhürlü və ya universitet tərəfindən verilmiş elektron təsdiqli olmalıdır.
İngilis, türk və ya Azərbaycan dilində qəbul edilir. Əgər başqa dildədirsə, notarial tərcümə tələb olunur.

2. Tələbə bileti və ya tələbə statusunu təsdiqləyən sənəd

Hal-hazırda qeydiyyatda olduğu universitetdən tələbə olduğunu sübut edən rəsmi arayış.
Bəzən bu sənədə “öyrənim belgesi”, “öğrenci belgesi” və ya “student certificate” deyilir.

3. Universitetin təqdim etdiyi tədris planı və proqram məlumatı (syllabus)

Hər dərsin məzmunu, tədris müddəti, kredit yükləri və fənn məqsədləri barədə məlumat verilir.
Fənn uyğunluğu müəyyənləşdirmək üçün tələb olunur.
Universitetin veb saytından yüklənə bilər və ya akademik koordinator tərəfindən təqdim edilir.

4. Şəxsiyyət vəsiqəsi və ya pasportun surəti

Azərbaycan vətəndaşları üçün şəxsiyyət vəsiqəsi, əcnəbilər üçün isə pasport.

5. Foto şəkil (biometrik)

Elektron sistemə yükləmək üçün JPEG və ya PNG formatında olmalıdır.
Arxa fonu ağ və ya açıq rəngli olmalıdır.

6. Akademik arayış (əlavə hal üçün)

Əgər universitetdən çıxış hələ təsdiqlənməyibsə, tələbənin mövcud statusunu təsdiq edən arayış təqdim edilir.

7. Əgər tələbə təqaüdlü oxuyursa – təqaüd sənədi

Dövlət və ya xüsusi qurumlar tərəfindən verilmiş təqaüdlərin şərtləri varsa, transfer zamanı təqdim olunmalıdır.

8. Akkreditasiya haqqında məlumat (lazım gələrsə)

Təhsil aldığı xarici universitetin Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi tərəfindən tanınıb-tanınmaması yoxlanılır.
Əgər universitet tanınmırsa, müraciət qəbul olunmur.

Sənədlərin formatı və texniki tələblər

Yüklənən sənədlər PDF, JPEG və ya PNG formatında olmalıdır.
Skan edilmiş sənədlər oxunaqlı və tam görünməlidir.
Hər sənəd ayrıca adlandırılmalı və dəqiq formada yüklənməlidir (məsələn: “Transkript.pdf”, “Fənn proqramı – Makroiqtisadiyyat.pdf”).

Sənədlərin təqdim olunma prosesi

Transfer.edu.az saytında şəxsi kabinet yaradılır.
Şəxsi məlumatlar və təhsil bilgisi daxil edilir.
Tələb olunan sənədlər müvafiq hissələrə yüklənir.
İxtisas seçimi edilir və sistem avtomatik olaraq uyğunluq təhlili aparır.
Müraciət təsdiq olunur və yekun nəticə 2–4 həftəyə elan edilir.

Əlavə hallarda tələb oluna biləcək sənədlər

Notarial tərcümə: Əgər sənədlər başqa dildədirsə (rus, fransız, fars və s.), rəsmi tərcümə lazımdır.
Diplom əlavəsi: Əgər tələbə əvvəlki illərdə başqa universitetdə oxuyub və oradan kredit keçibsə, həmin kreditlərin tanınması üçün təqdim olunur.
Əlavə motivasiya məktubu: Bəzi universitetlər tələbənin transfer səbəbini öyrənmək üçün qısa yazılı açıqlama tələb edə bilər.

Sənədlərin qiymətləndirilməsi

Yüklənmiş sənədlər aşağıdakı mərhələlərlə qiymətləndirilir:

Texniki yoxlama (format, oxunaqlılıq)
İxtisas uyğunluğu (dərs planı və kreditlər)
Təhsil müəssisəsinin tanınması
Akademik göstəricilərin minimal şərtlərə uyğunluğu

Praktiki məsləhətlər

Sənədləri öncədən hazırlayın: Qeydiyyat başlamadan ən az 1 ay əvvəl bütün sənədləri toplayın və skan edin.
Orijinal sənədləri saxlayın: Müraciət təsdiqləndikdən sonra universitet tərəfindən fiziki surətlər tələb oluna bilər.
E-maili yoxlayın: Bəzi hallarda transfer komissiyası əlavə sənəd istəyir və sizdən yazılı təsdiq tələb edə bilər.

Sosial və iqtisadi təsirləri

Transfer mexanizminin inkişafı təkcə fərdi tələbələrin deyil, ümumilikdə ölkənin təhsil və iqtisadi mühitinə də müsbət təsir göstərir:

Xaricdə təhsil alan tələbələrin ölkəyə qayıtması “beyin axınının” qarşısını alır;
Yerli ali məktəblərin beynəlxalq təcrübəyə malik tələbələrlə zənginləşməsi baş verir;
İşsiz gənclərin sayının azalmasına səbəb olur;
Dövlət vəsaitləri ölkədən kənara axmır, əksinə yerli təhsil sistemində saxlanılır.

Yeni imkanlar və gələcək perspektivlər

Son illərdə Azərbaycan və Türkiyə arasında təhsil sahəsində əməkdaşlıq daha da dərinləşib. Ən bariz nümunə “Türkiyə–Azərbaycan Universiteti”nin (TAÜ) yaradılmasıdır. Bu universitetdə həm Türkiyə universitetlərinin akademik modeli, həm də Azərbaycan təhsilinin ehtiyacları nəzərə alınır.

Gələcəkdə aşağıdakı imkanlar reallaşa bilər:

İkili diplom proqramlarının artması
Hibrid təhsil modelləri
Virtual və distant transfer imkanlarının genişlənməsi
Transfer üçün daha çevik və sürətli sistemin yaradılması

Türkiyədən Azərbaycana təhsil transferi mövcud şəraitdə həm tələbələr, həm də dövlət üçün faydalı strategiyadır. Bu, xərclərin optimallaşdırılması, insan kapitalının ölkəyə qaytarılması və ali təhsil mühitinin inkişafı üçün geniş imkanlar təqdim edir.

Statistik göstəricilər göstərir ki, hər il minlərlə tələbə bu sistemdən istifadə edir və uğurla yerli universitetlərdə təhsilini davam etdirir. Gələcəkdə bu sahədə daha çevik, şəffaf və inklüziv mexanizmlərin qurulması ölkənin təhsil strategiyasının mühüm hissəsi olacaq.