İnsan həyatında hamiləlik dövrü ən böyük möcüzələrdən və məsuliyyətlərdən biridir. Bəzən bu möcüzə adi bir doğuşla yox, bir neçə körpənin eyni vaxtda dünyaya gəlməsi ilə daha da diqqətçəkici olur. Azərbaycanda və dünyada nadir rast gəlinən belə hadisələrdən biri də üçəm hamiləlikdir. Üçəm hamiləlik – bir qadının bir hamiləlik dövründə üç dölə sahib olması və bu körpələrin eyni vaxtda dünyaya gəlməsi hadisəsidir. Həm elmi-tibbi, həm sosial-psixoloji, həm də ailə həyatı baxımından üçəm hamiləlik çoxşaxəli mövzudur və bu fenomen hər zaman cəmiyyətin maraq dairəsindədir. Belə bir hamiləlik ana üçün həm xüsusi sevincli gözlənti, həm də artan məsuliyyət deməkdir. Tibbi müşahidələr göstərir ki, üçəm hamiləlik adi hamiləlikdən bir neçə dəfə fərqlidir və həm ana, həm də körpələr üçün xüsusi qayğı və nəzarət tələb edir. Bu mövzuda ətraflı, elmi, həyatın özündən gələn və dərin məlumatların paylaşılması Azərbaycan ailələri və gələcək valideynlər üçün çox dəyərlidir. Azərbaycanda bu tipli hamiləliklərə diqqət artdıqca, həm informativ, həm də praktik məlumatlara ehtiyac da yüksəlir.
Üçəm hamiləlik nədir?
Üçəm hamiləlik tibb elmi baxımından bir qadının eyni zamanda üç dölə sahib olmasıdır. Belə hamiləliklər həm təbii yollarla, həm də müasir reproduktiv texnologiyalar – süni mayalanma, hormon müalicələri nəticəsində baş verə bilər. Statistik məlumatlara görə, təbii yolla üçəm hamiləlik hər 7-10 min hamiləlikdən birində rast gəlinir. Sonsuzluq müalicəsi, IVF (in vitro fertilizasiya) və digər köməkçi texnologiyalar nəticəsində isə bu göstərici əhəmiyyətli dərəcədə artır. Üçəm hamiləlikdə döl müxtəlif mənşəli ola bilər: eyni yumurtadan inkişaf edənlərə identik üçəmlər, müxtəlif yumurtalardan inkişaf edənlərə isə fraternal üçəmlər deyilir. Hər iki halda bu, unikal bioloji hadisədir və bətndaxili inkişafdan doğuma qədər bütün mərhələlərdə xüsusi nəzarət və tibbi müşahidə tələb edir.
Üçəm hamiləliyin yaranma səbəbləri və risk amilləri
Üçəm hamiləliyin əsas səbəbləri arasında bir neçə amil fərqləndirilir. Ən önəmlisi genetik meyillikdir – əgər ailədə, xüsusən də ana xəttində çoxdöllü hamiləlik halları olubsa, gələcək nəsildə üçəm və ya daha çox çoxlu döl ehtimalı artır. Digər səbəb isə qadının yaşı ilə bağlıdır: 35 yaşdan yuxarı qadınlarda yumurtalıq fəaliyyətinin xüsusiyyətləri səbəbindən çoxdöllü hamiləliklərin ehtimalı yüksəlir. Son illərdə süni mayalanma, hormon müalicələri və sonsuzluq əleyhinə dərmanlar da üçəm hamiləliklərin artmasında mühüm rol oynayır. Statistikalar göstərir ki, IVF və digər reproduktiv texnologiyalardan istifadə olunan ailələrdə üçəm hamiləlik ehtimalı təbii yolla olanlardan 5-10 dəfə yüksəkdir. Bundan əlavə, bəzi hallarda hormonal disbalans, həyat tərzi, ətraf mühit təsirləri və bəzən də tamamilə təsadüfi genetik dəyişikliklər bu hadisəyə səbəb ola bilər.
Üçəm hamiləlikdə bətndaxili inkişaf və dölün vəziyyəti
Üçəm hamiləlikdə bətndaxili inkişaf ikiəm və adi hamiləliklərlə müqayisədə daha mürəkkəb və risklidir. Ana orqanizminin eyni vaxtda üç dölü qidalandırması və böyütməsi bədənə ciddi yük gətirir. Adətən üçəm hamiləliklərdə döllər üçün kifayət qədər qida və oksigenin bərabər paylanması əsas çətinliklərdən biridir. Hamiləliyin ikinci yarısından başlayaraq, ana və körpələr daha tez-tez tibbi nəzarətə ehtiyac duyur. Çox zaman üçəm hamiləliklərdə erkən doğuş (34-36-cı həftə) riski artır və doğuş zamanı körpələrin çəkisi adi körpələrdən daha aşağı olur. Mütəmadi ultrasəs, qan analizi və kardiomonitorinq vacibdir. Həkimlər ana və döllərin sağlamlığı üçün xüsusi vitaminlər, qida əlavələri və rejim təyin edirlər. Azərbaycanda son illərdə üçəm hamiləliklər üçün doğum və neonatal qayğı mərkəzlərinin inkişafı bu sahədə təhlükəsizlik və uğurlu nəticələrə zəmin yaradır.
Üçəm hamiləliyin tibbi riskləri və fəsadlar
Üçəm hamiləlik normal hamiləliklə müqayisədə bir sıra risklər və potensial fəsadlar daşıyır. Ən çox rast gəlinən fəsadlar erkən doğuş, dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi, aşağı doğum çəkisi, preeklampsiya (hamiləlik zamanı yüksək qan təzyiqi), diabet, qan azlığı və bəzən dölün itkisi ola bilər. Üçəm hamiləlik zamanı ana orqanizmində vitamin və mineral ehtiyatı tez tükənir, bunun qarşısını almaq üçün balanslaşdırılmış pəhriz və əlavə qidalar tövsiyə olunur. Ana üçün fiziki yorğunluq, ürək-damar problemləri və psixoloji gərginlik riski də artır. Doğuşun təbii və ya qeysəriyyə kəsiyi ilə baş verməsi barədə qərar həkim məsləhətinə əsaslanır və əsas məqsəd həm ana, həm də körpələrin sağlamlığını təmin etməkdir. Azərbaycan həkimləri və klinikaları artıq bu tip çoxdöllü hamiləliklərin idarə olunması üzrə ciddi təcrübəyə malikdir.
Üçəm hamiləlik zamanı ananın sağlamlıq və qidalanma qaydaları
Üçəm hamiləlik zamanı ananın düzgün və balanslı qidalanması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Orqanizmin enerji və mikroelement ehtiyacı sürətlə artır, bu da qida rasionunda zülal, dəmir, kalsium, vitaminlər və digər mineralların yüksək səviyyədə olmasını tələb edir. Həkimlər çox vaxt xüsusi vitamin kompleksləri və dəstəkləyici preparatlar təyin edirlər. Su balansının qorunması, təmiz havada gəzinti, orta fiziki aktivlik və dincəlmək vacibdir. Ana gündəlik olaraq qidalanma və maye qəbulu barədə həkimlə məsləhətləşməlidir. Həmçinin, stres və psixoloji gərginliyin azaldılması üçün ailə dəstəyi, müsbət emosional mühit və psixoloqla görüşlər faydalı ola bilər. Tütün və alkoqoldan tamamilə imtina edilməli, lazım gəldikdə əlavə tibbi məsləhət alınmalıdır.
Üçəm hamiləlikdə tibbi nəzarət və doğuşun təşkili
Həkim nəzarəti üçəm hamiləlik zamanı daha intensiv və sistemli olmalıdır. Doğuşa qədər dövr ərzində müntəzəm ultrasəs müayinələri, ana və dölün analizləri, kardiomonitorinq və digər lazımi prosedurlar aparılır. Hamiləlik müddətində hər üç körpənin vəziyyəti və inkişafı dinamik izlənilir. Əksər hallarda üçəm doğumun planlı şəkildə ixtisaslaşmış doğum evində və ya perinatal mərkəzdə baş tutması məsləhət görülür. Doğuş zamanı tibb heyətinin sayı, təcili yardım imkanları, reanimasiya və neonatal qayğı xidmətləri də yüksək səviyyədə təmin edilir. Azərbaycanda böyük klinikalar və ana-uşaq mərkəzləri bu sahədə yüksək keyfiyyətli xidmət göstərir. Doğuşdan sonra körpələrə və anaya bir neçə həftə xüsusi nəzarət və reabilitasiya tədbirləri lazım gəlir.
Üçəm hamiləlikdən sonra körpələrin və ananın vəziyyəti
Doğuşdan sonrakı dövr həm ana, həm də körpələr üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Üçəm körpələr adətən çəkisi az, bəzən isə zəif doğulduğundan onlar üçün inkubator, xüsusi qayğı və tibb personalının nəzarəti vacibdir. Ana orqanizmi də ağır doğuşdan sonra bərpa üçün zaman tələb edir. Ana və körpələrin immuniteti, qidalanma vəziyyəti, psixoloji rahatlığı tibb işçilərinin və ailənin xüsusi diqqətində olmalıdır. Doğumdan sonra ailəyə sosial, psixoloji və bəzən maddi dəstək göstərilməsi tövsiyə edilir. Valideynlər üçün körpələrin qidalanması, sağlamlıq və psixoloji inkişafı ilə bağlı maarifləndirici məsləhətlər və mütəxəssis dəstəyi vacibdir. Azərbaycanda bir sıra dövlət və qeyri-hökumət proqramları çoxdöllü ailələrə sosial və tibbi dəstək verir.
Üçəm hamiləliklə bağlı sosial və psixoloji məsələlər
Üçəm hamiləlik ailədə yeni və böyük dəyişikliklərin başlanğıcıdır. Bu tipli hamiləlik zamanı valideynlər həm fiziki, həm psixoloji, həm də maddi cəhətdən daha çox yüklənir. Xüsusilə ana üçün psixoloji adaptasiya, doğuşdan sonrakı depressiya riski artır. Valideynlər ailə və cəmiyyət dəstəyinə ehtiyac duyur, bəzən isə əlavə yardımçı və ya dayənin köməyindən istifadə edirlər. Uşaqların böyüməsində və tərbiyəsində ailə üzvlərinin birliyi və əməkdaşlığı əsas amildir. Azərbaycanda üçəm doğum sosial mediada, mətbuatda və ictimai tədbirlərdə diqqət mərkəzində olur və belə ailələr həmişə cəmiyyətin rəğbətini qazanır. Üçəm hamiləlik və doğum barədə maarifləndirmə, psixoloji dəstək və praktiki məsləhətlər cəmiyyətin ümumi rifahı və ailə institutunun möhkəmləndirilməsi üçün vacibdir.
Üçəm hamiləliklə bağlı maraqlı faktlar və statistik göstəricilər
Dünya statistikası göstərir ki, təbii yolla üçəm hamiləlik çox nadir baş verir – hər 7-10 min hamiləlikdən birində. Süni mayalanma və müasir tibbin inkişafı bu göstəricini xeyli artırıb. Azərbaycanda da hər il bir neçə ailədə üçəm doğum qeydə alınır. Maraqlıdır ki, üçəm hamiləlik zamanı identik və fraternal üçəmlərin nisbəti də fərqli olur. Üçəm doğulan ailələrdə körpələr üçün eyni adın müxtəlif variantları və ya bir-birinə bənzər adlar seçilməsi ənənəyə çevrilib. Bəzi ailələr üçəm uşaqların geyim və əşyalarında bənzərlik və ya fərqlilik yaratmağa xüsusi önəm verir. Dünyada ən çox üçəm doğan qadın və ən uzunömürlü üçəm qardaşlar haqqında müxtəlif rekordlar və faktlar qeyd olunur. Azərbaycanda belə hadisələr mediada, sosial şəbəkələrdə və elmi məqalələrdə tez-tez işıqlandırılır.
Üçəm hamiləlik həm bioloji, həm tibbi, həm də sosial baxımdan nadir və diqqətəlayiq hadisədir. Belə hamiləliklərdə ana və körpələrin sağlamlığı, inkişafı, ailənin rifahı və cəmiyyətin münasibəti xüsusi rol oynayır. Üçəm hamiləlik yüksək riskli hesab olunur və bütün mərhələlərdə peşəkar tibbi nəzarət tələb edir. Azərbaycanda bu cür ailələr cəmiyyətin diqqətində olur, onlara xüsusi dəstək və qayğı göstərilir. Ailənin uğurlu idarə olunması, ana və körpələrin sağlam böyüməsi üçün həm dövlət, həm də ictimai dəstək vacibdir. Bu mövzuda elmi-tibbi maarifləndirmə, psixoloji və sosial xidmətlərin inkişafı üçəm ailələrinin rifahı üçün önəmli amillərdəndir. Üçəm hamiləlik sevinc, məsuliyyət və böyük bir həyat məktəbi kimi ailəyə və cəmiyyətə yeni dəyərlər qazandırır.
Ən Çox Verilən Suallar
Bir qadının eyni vaxtda üç dölə hamilə qalması və üç körpənin eyni doğumda dünyaya gəlməsi hadisəsidir. Tibb elmi baxımından “trigemini” və ya “triplets” adlanır.
Genetik meyillik, qadının yaşı, süni mayalanma, hormon müalicələri və bəzi tibbi amillər üçəm hamiləliyin baş verməsinə səbəb ola bilər.
Ən əsas risklər erkən doğuş, aşağı çəkili körpələr, bətndaxili inkişaf ləngiməsi, ana üçün yüksək təzyiq və digər tibbi fəsadlardır.
Azərbaycanda üçəm hamiləliklər nadir hadisədir, hər il cəmi bir neçə belə doğum qeydə alınır. Amma son illər tibbin inkişafı nəticəsində bu göstərici artıb.
Düzgün və balanslı qidalanma, vitamin-mineral əlavələri, tez-tez tibbi nəzarət və fiziki-psixoloji dəstək xüsusi əhəmiyyət daşıyır.
Əksər hallarda doğuş planlı şəkildə perinatal və ya ixtisaslaşmış klinikalarda keçirilir. Doğuş forması (təbii və ya qeysəriyyə) həkim tərəfindən müəyyənləşdirilir.
Üç körpənin bətndaxili inkişafı üçün müntəzəm ultrasəs, analizlər və həkim nəzarəti vacibdir. Qidalanma və oksigenin bərabər paylanması çətinlik yarada bilər.
Çox vaxt üçəm körpələr erkən – 34-36-cı həftələrdə doğulur, bu da onların çəkisinin az və inkubatora ehtiyaclı olmasına səbəb ola bilər.
Azərbaycanda dövlət və qeyri-hökumət proqramları belə ailələrə sosial, tibbi və psixoloji dəstək verir, müxtəlif yardımlar təşkil olunur.
Mütəmadi pediatrik və neonatoloji nəzarət, düzgün qidalanma, vaksinasiyalar və xüsusi tibbi protokollarla körpələrin sağlamlığı təmin olunur.
