Azərbaycanın qədim və zəngin tarixi olan kəndlərindən biri də Quba rayonunun Üçgün kəndidir. Təbiətin qoynunda, Baş Qafqaz silsiləsinin ətəklərində yerləşən bu kənd min illərin sirlərini, müxtəlif tayfa və xalqların izlərini özündə yaşadır. Üçgün kəndi həm coğrafi mövqeyi, həm də etnik-mədəni müxtəlifliyi ilə Quba bölgəsinin ən fərqli yaşayış məntəqələrindən biri kimi tanınır. Kənd Qudyalçayın sağ sahilində, Quba şəhərindən cəmi 16 kilometr qərbdə yerləşir və ətrafındakı Bakı, Şamaxı, Dərbənd kimi böyük şəhərlərə bərabər məsafədə olması ilə diqqət çəkir.
Əhalisi 1000 nəfərə yaxın olan Üçgün, tarixi boyunca dəfələrlə miqrasiya, müharibə və təbii hadisələrlə qarşılaşıb, lakin hər zaman öz köklərini və ənənələrini qoruyub saxlayıb. Böyük nəsil şəcərələri, qədim qəbiristanlıqları, məscidləri və tarixi abidələri ilə kənd, tədqiqatçılar üçün zəngin bir mənbəyə çevrilib. Burada yaşayan ailələrin çoxu əsrlər öncə Qafqazın müxtəlif tayfalarından, xüsusilə ləzgilərlə bağlı nəsillərdən yaranıb və onların dili, adətləri bu günə qədər qorunub saxlanılır.
Coğrafi mövqeyi və iqlimi ilə fərqlənən Üçgün kəndi, hər mövsüm təbiətin gözəlliklərini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Ətraf dağlar, münbit torpaqlar, çaylar və bərəkətli əkin sahələri kəndin həyatına xüsusi rəng qatır. Tarixi qaynaqlarda Üçgün kəndinin adı həm də uçqun və torpaq sürüşmələri ilə əlaqələndirilir. Əhalinin əsas hissəsi kənd təsərrüfatı ilə məşğul olur, əkinçilik və heyvandarlıq burada başlıca dolanışıq mənbəyidir. Müasir dövrdə isə kənddə orta məktəb, məscid və digər sosial infrastruktur qurumları fəaliyyət göstərir.
Kəndin ərazisindəki qəbiristanlıqlar və məscidlər buranın qədimliyinin əsas göstəricilərindəndir. Hər bir ailənin, hər bir nəsilin öz hekayəsi, soykökü, xatirələri vardır. Tarixi, coğrafiyası və insanları ilə Üçgün kəndi Azərbaycan kənd həyatının canlı nümunəsidir.
Coğrafi Mövqeyi və Təbii Şəraiti
Üçgün kəndi Quba rayonunun qərb hissəsində, Qudyalçayın sağ sahilində, dəniz səviyyəsindən 896 metr yüksəklikdə yerləşir. Kəndin coğrafi koordinatları 41°19′47″ şimal enliyi və 48°22′57″ şərq uzunluğuna uyğundur. Dağlıq ərazidə yerləşməsi buranın iqliminə və təbiətinə xüsusi rəng qatır. Ətraf dağlar kəndi küləklərdən və sərt hava şəraitindən qoruyur, yayda isə mülayim, sərin hava üstünlük təşkil edir.
Ərazidə münbit torpaqlar və təmiz sulu çaylar kənd təsərrüfatı üçün əlverişli şərait yaradır. Uçqun hadisələri ilə bağlı olan torpaq sürüşmələri kəndin landşaftını formalaşdırmış və bu səbəbdən kənd adını “Üçgün” kimi almışdır. Təbii gözəllikləri və zəngin biomüxtəlifliyi ilə seçilən kənd, həm də ekoturizm üçün perspektivli bir ərazi hesab olunur.
Tarixi Kök və Əhalinin Soykökü
Üçgün kəndinin tarixi çox qədimdir və burada yaşayan əhali əsasən ləzgilərdən ibarətdir. Tarixi mənbələrə əsasən, kənd əhalisi vaxtilə Dərbənd, Quba, Bakı və Şamaxı əraziləri arasında miqrasiya edərək bu əraziyə gəlib məskunlaşıb. XIX əsrin sonlarına qədər kənd dağlıq ərazilərdə yerləşirdi və yalnız XX əsrin əvvəllərində əhali daha aşağı, arana doğru köç etməyə başlayıb.
Əhalinin soykökündə Xəzər türkləri, qıpçaqlar, ərəb işğalından sonra isə müxtəlif legi tayfalarının təsiri hiss olunur. Kənddə yaşayan ailələr və nəsillər müxtəlif adlarla tanınır: Bayramlar, Bəkərlər, Xıdırlar, Qazıxanlar, Cəbəllər, Talışlar, Rəfilər, Qovqovlar, Həzəmlər, Muradlar və başqaları. Bəzi nəsillər, məsələn, Sofi Bəkərlər, Xəzər xaqanının sonuncu varisinin nəslindən hesab olunur və bu da kəndin etnoqrafik müxtəlifliyini nümayiş etdirir.
Toponimikası və Adın Mənşəyi
Üçgün adının mənşəyi kəndin təbiət və tarixi hadisələri ilə birbaşa bağlıdır. Əfsanəyə görə, kəndin hazırkı yerləşdiyi yer əvvəllər tez-tez uçquna məruz qalırdı və ləzgi dilində “şqun” kimi səslənən söz zamanla Üçgün formasını alıb. Bu ad həmçinin kəndin yaxınlığındakı dağın adından götürülmüşdür.
Kənd, Baş Qafqaz silsiləsinin ətəyində yerləşir və Küpçal kəndindən çıxmış ailələr tərəfindən salınıb. Kəndin adında toponim və əfsanə elementləri birləşərək xüsusi bir kimlik formalaşdırır. Bu ad həm tarixi hadisələri, həm də coğrafi şəraiti əks etdirir.
Əhali və Demoqrafik Xüsusiyyətlər
2009-cu il siyahıyaalınmasına əsasən, Üçgün kəndində 913 nəfər əhali yaşayır. Müasir dövrdə kənd əhalisinin sayı 1000 nəfərə yaxınlaşır və burada əsasən ləzgi dilində danışan ailələr məskunlaşıb. Kəndin əhalisi əsasən bir neçə böyük nəsildən və onların törəmələrindən ibarətdir.
Hər bir nəsil öz kökləri, ailə tarixi və adət-ənənələri ilə tanınır. Əhalinin bir hissəsi dağda, bir hissəsi isə aranda məskunlaşıb və bu da kəndin sosial strukturunda müxtəliflik yaradır. Əhalinin məşğuliyyətləri əsasən kənd təsərrüfatı, əkinçilik və heyvandarlıqla bağlıdır.
Mədəniyyət və Dini Həyat
Kəndin mədəni həyatı və dini ənənələri olduqca zəngindir. Üçgün kəndində qədim məscidlər, dini icmalar fəaliyyət göstərir və burada müxtəlif dini mərasimlər, bayramlar qeyd olunur. Kənd əhalisi öz qədim adət-ənənələrini qoruyub saxlayır, dini və milli bayramları birlikdə keçirirlər.
Kənddə fəaliyyət göstərən Üçgün kənd məscidi dini icması əhalinin mənəvi həyatında mühüm rol oynayır. Burada dini tədbirlər, toylər, yas mərasimləri və digər ənənəvi yığıncaqlar təşkil edilir. Bu, kəndin həm dini, həm də ictimai həyatının əsasını təşkil edir.
Sosial İnfrastruktur və Təhsil
Üçgün kəndində sosial infrastruktur tədricən inkişaf edir. Kənddə orta məktəb fəaliyyət göstərir və burada yüzlərlə şagird təhsil alır. Məktəb kənd gənclərinin savadlanması, yeni bilik və bacarıqlar əldə etməsi üçün əsas mərkəzdir. Müasir dövrdə məktəbdə həm ənənəvi, həm də müasir dərs metodları tətbiq olunur.
Bundan əlavə, kənddə digər sosial obyektlər, o cümlədən mağazalar, tibb məntəqəsi və bir sıra kommunal xidmətlər mövcuddur. Bu obyektlər kənd əhalisinin gündəlik ehtiyaclarının təmin olunmasında mühüm rol oynayır.
Əhalinin Məşğuliyyəti və İqtisadiyyatı
Kəndin əsas iqtisadi sahəsi kənd təsərrüfatıdır. Burada əhalinin böyük bir hissəsi əkinçilik, tərəvəzçilik və meyvəçiliklə məşğul olur. Quba regionunun bərəkətli torpaqları və əlverişli iqlimi məhsuldarlığı artırır. Əlavə olaraq, heyvandarlıq və balıqçılıq da kənd əhalisinin əsas gəlir mənbələrindəndir.
Üçgün kəndi özünün təbii məhsulları, xüsusilə də meyvələri və tərəvəzləri ilə rayon bazarında məşhurdur. Kəndin iqtisadiyyatında ailə təsərrüfatlarının xüsusi rolu var və bu təsərrüfatlar kəndin sosial həyatının dinamikliyini təmin edir.
Tarixi Abidələr və Qədim Qəbiristanlıqlar
Üçgün kəndində qədim qəbiristanlıqlar və tarixi abidələr bu ərazinin çoxəsrlik tarixini və mədəni irsini əks etdirir. Kəndin müxtəlif yerlərində yerləşən qəbiristanlıqlar burada bir çox nəsillərin yaşadığını və dəfn olunduğunu göstərir. Bəzi qəbir daşları və məzarlar üzərində yazılar, o dövrün dini və etnoqrafik xüsusiyyətləri barədə dəyərli məlumatlar verir.
Tarixi məscidlər və abidələr də kəndin qədimliyini sübut edir. Bu abidələr yalnız dini yox, həm də sosial və mədəni həyatın ayrılmaz hissəsidir və kəndin tarixinin qorunmasında böyük rol oynayır.
Cədvəl: Üçgün Kəndinin Əsas Tarixi və Demoqrafik Göstəriciləri
| Göstərici | Məlumat |
|---|---|
| İnzibati ərazi | Quba rayonu, Küpçal bələdiyyəsi |
| Əhalisi (2009) | 913 nəfər |
| Hazırkı əhalisi | ~1000 nəfər |
| Coğrafi koordinatları | 41°19′47″ şm. e. 48°22′57″ ş. u. |
| Hündürlüyü | 896 metr |
| Əsas dil | Ləzgi dili |
| Əsas məşğuliyyət | Əkinçilik, heyvandarlıq, meyvəçilik |
| Əsas nəsillər | Bayramlar, Bəkərlər, Xıdırlar, Qazıxanlar və s. |
| Məscid | Üçgün kənd məscidi |
| Məktəb | Üçgün kənd orta məktəbi |
Üçgün kəndi Azərbaycanın ən qədim və zəngin mədəniyyətə malik kəndlərindən biri olaraq həm tarixi, həm də müasir dövrdə öz fərqliliyini qoruyub saxlayır. Əsrlərin sınağından keçmiş bu kənd coğrafi mövqeyi, etnik müxtəlifliyi, qədim adət-ənənələri və sıx sosial əlaqələri ilə seçilir. Qədim qəbiristanlıqlar, abidələr və məscidlər burada yaşamış və yaşayan nəsillərin yaddaşını qoruyur, onların həyat tərzini gələcək nəsillərə ötürür.
Kəndin təbiəti, iqlimi və bərəkətli torpaqları yerli əhalinin gündəlik rifahı və inkişafı üçün geniş imkanlar yaradır. Sosial infrastrukturun inkişafı və gənclərin təhsilə cəlb olunması kəndin gələcək inkişafının əsas təməlidir. Əhalinin əsas məşğuliyyəti olan kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq burada ailələrin iqtisadi təminatını sabit saxlayır.
Tarixi qaynaqların və əfsanələrin izləri, yerli əhalinin şəcərə və etnoqrafik xüsusiyyətləri kəndin mədəniyyətini daha da zənginləşdirir. Üçgün kəndinin hər bir sakini, istər gənc, istər yaşlı, öz tarixi və kimliyi ilə fəxr edir. Burada həyat, sadə və səmimi olsa da, dərin və mənalı bir ruh daşıyır. Quba rayonunun və bütövlükdə Azərbaycanın tarixində özünəməxsus yer tutan Üçgün kəndi, həm təbiət, həm də insan amilinin harmonik vəhdətini simvollaşdırır.
Ən Çox Verilən Suallar
Üçgün kəndi Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunda, Küpçal bələdiyyəsinin tərkibində, Qudyalçayın sağ sahilində, Quba şəhərindən 16 km qərbdə yerləşir. Kəndin coğrafi koordinatları 41°19′47″ şimal enliyi və 48°22′57″ şərq uzunluğudur. Ətrafı dağlıq landşaftla əhatə olunub.
Kənd Quba rayonunun ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Burada məskunlaşan ailələr, qədim qəbiristanlıqlar və məscidlər kəndin tarixinin min illərlə ölçüldüyünü göstərir. Əhali müxtəlif tayfa və etnosların qarışığından yaranıb.
Kəndin əsas əhalisi ləzgi soykökünə mənsub ailələrdir və gündəlik həyatda ləzgi dili geniş istifadə olunur. Əhali eyni zamanda Azərbaycan dilini də bilir və rəsmi işlərdə bu dildən istifadə edir. Kənddə bir neçə böyük nəsil və şəcərə mövcuddur.
Kəndin adı qədimdə ərazidə baş verən uçqun və torpaq sürüşmələri ilə əlaqələndirilir. Ləzgi dilindəki ‘şqun’ sözü zamanla dəyişərək Üçgün formasını alıb. Ad həm də ərazidəki eyniadlı dağın adından götürülüb.
Kənddə bir neçə böyük nəsil – Bayramlar, Bəkərlər, Xıdırlar, Qazıxanlar, Cəbəllər, Talışlar, Rəfilər, Qovqovlar, Həzəmlər, Muradlar və digər nəsillər yaşayır. Hər bir nəsil babalarının adı ilə tanınır və kəndin sosial strukturunda özünəməxsus yer tutur.
Kənddə Üçgün kənd məscidi və dini icma fəaliyyət göstərir. Əhalinin böyük hissəsi İslam dininə etiqad edir və dini mərasimlər, bayramlar, yaslar məsciddə icra olunur. Dini dəyərlər kənd cəmiyyətində böyük rol oynayır.
Kənddə orta məktəb, mağazalar, tibb məntəqəsi və digər sosial obyektlər mövcuddur. Bu infrastruktur kənd əhalisinin gündəlik ehtiyaclarını qarşılamağa imkan verir və gənclərin təhsil almasına şərait yaradır. Son illər infrastrukturda müəyyən yenilənmələr aparılıb.
Kənd əhalisinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, heyvandarlıq və meyvəçilikdir. Burada yetişdirilən meyvə və tərəvəzlər rayon bazarında tanınır. Əlavə olaraq, heyvandarlıq və balıqçılıq da əhalinin gəlir mənbələrindəndir.
Üçgün kəndində qədim qəbiristanlıqlar, tarixi məscidlər və bir neçə arxeoloji abidə var. Bu yerlər kəndin çoxəsrlik tarixinin, dini və etnoqrafik xüsusiyyətlərinin göstəricisidir. Abidələr yerli əhali və tədqiqatçılar üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Kənddə sosial infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, təhsilin və kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi başlıca inkişaf istiqamətləridir. Əhalinin mədəni və dini dəyərlərini qoruyaraq, yeni nəsillərin savadlı yetişməsi və kəndin turizm imkanlarının inkişafı kənd üçün əlavə perspektivlər yaradır.
