UGİM Əsasnamə : Uşaq Gənclər İnkişaf Mərkəzləri,Hüquqi Mahiyyət

Azərbaycan Respublikasında Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzləri (UGİM) – həm uşaqların, həm də gənclərin intellektual, yaradıcılıq və sosial bacarıqlarının inkişafı üçün mühüm ictimai institutlardan biridir. Bu mərkəzlər ölkənin dövlət gənclər siyasətinin və maarifçilik ənənələrinin tərkib hissəsi kimi formalaşıb və son illər strateji dövlət proqramlarının əsas prioritetlərindən biri kimi diqqət mərkəzinə çəkilib. UGİM-lərin hüquqi statusu, idarə olunması, fəaliyyət prinsipləri, proqramların icrası və nəticələrin qiymətləndirilməsi dövlət tərəfindən qəbul olunan əsasnamə ilə tənzimlənir. Əsasnamə – həm də UGİM-lərin hərtərəfli inkişafını, şəffaf idarə olunmasını və cəmiyyət üçün açıq fəaliyyətini təmin edən normativ hüquqi aktdır.

Müasir dövrdə uşaqların və gənclərin inkişafına yönəlmiş mərkəzlərin əhəmiyyəti getdikcə artır. Bugünkü sürətli informasiya cəmiyyətində yeniyetmə və uşaqlar üçün maarifləndirici, kreativ, praktiki bilik və bacarıqların öyrədildiyi, sosial adaptasiya və harmonik inkişaf şəraitinin yaradıldığı bu tip təşkilatların fəaliyyəti vacib rol oynayır. UGİM-lər elmi-texniki yeniliklərə, sosial trendlərə və əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşan, müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmış proqramlar həyata keçirir. Bu mərkəzlər, həmçinin uşaqların və gənclərin cəmiyyətə inteqrasiyası, özünü ifadə etməsi, milli-mənəvi dəyərlərin aşılanması və vətəndaşlıq tərbiyəsi baxımından önəmli funksiyaları yerinə yetirir.

UGİM Əsasnaməsi yalnız idarəetmə mexanizmlərini deyil, həm də təlim-tərbiyə, sosial təminat, psixoloji dəstək, innovativ layihələrin reallaşdırılması, inklüzivlik və gender bərabərliyi kimi müasir çağırışlara da cavab verir. Bu, ölkədə uşaqlar və gənclər üçün bərabər imkanların yaradılması, onların hüquq və maraqlarının qorunması üçün də mühüm hüquqi baza rolunu oynayır. Hər bir UGİM-in fəaliyyəti, qəbul etdiyi əsasnamə çərçivəsində cəmiyyətin aktual ehtiyaclarına və dövlətin strateji prioritetlərinə cavab verməli, şəffaflıq, səmərəlilik və davamlı inkişaf prinsiplərinə əsaslanmalıdır.

UGİM-lərin yaranması və tarixi inkişafı

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzlərinin yaradılması Azərbaycan Respublikasında gənclərin inkişafı, təhsili və cəmiyyətə inteqrasiyası sahəsində dövlət siyasətinin əsas elementlərindən biri kimi çıxış edib. XX əsrin sonlarından başlayaraq ölkədə uşaq və gənclərin asudə vaxtının səmərəli təşkili, onların təlim-tərbiyəsi və sosiallaşması istiqamətində müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirilib. 1990-cı illərdən etibarən dövlətin həyata keçirdiyi ardıcıl islahatlar nəticəsində bu sahədə hüquqi baza formalaşıb və UGİM-lərin rəsmi fəaliyyətinə start verilib.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və “Uşaq Hüquqları haqqında” Qanun, habelə bir sıra dövlət proqramları və normativ aktlar UGİM-lərin formalaşmasında əsas baza rolunu oynayıb. İlk illərdə əsas məqsəd uşaqların və yeniyetmələrin təhlükəsiz və tərbiyəvi mühitdə yetişməsinə, yaradıcılıq və bacarıq potensialının üzə çıxmasına şərait yaratmaq olub. Tədricən bu mərkəzlərin fəaliyyəti genişlənib, əhatə etdiyi yaş qrupu artıb və təlim proqramları zənginləşdirilib. Hazırda UGİM-lər regionlarda və paytaxtda fəaliyyət göstərərək minlərlə uşağın, yeniyetmənin və gəncin inkişafına dəstək verir.

UGİM Əsasnaməsinin hüquqi mahiyyəti və normativ bazası

UGİM-lərin fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və digər aidiyyəti dövlət orqanları tərəfindən təsdiqlənmiş əsasnamə əsasında həyata keçirilir. Əsasnamədə mərkəzin idarə olunma mexanizmləri, struktur bölmələri, işçi heyətinin statusu, idarəetmə prinsipləri, fəaliyyət istiqamətləri və vəzifələri ətraflı şəkildə tənzimlənir.

Əsasnamədə UGİM-lərin aşağıdakı hüquqi və təşkilati prinsipləri vurğulanır:

• Mərkəzin statusu: UGİM-lər publik hüquqi şəxs, yəni dövlət qeydiyyatında olan və hüquqi, maliyyə, təşkilati muxtariyyətə malik qurumlar kimi fəaliyyət göstərir.
• İdarəetmə orqanları: UGİM-lərin rəhbəri, müavinləri və digər struktur bölmələri əsasnamə ilə təsdiq edilir. Rəhbər heyət dövlət orqanlarının təyin və ya təsdiqi ilə müəyyən edilir.
• Fəaliyyət forması: Əsasnaməyə əsasən, UGİM-lər uşaq və gənclər üçün tədris, təlim, tərbiyə, yaradıcılıq, idman, sosial adaptasiya və digər istiqamətlərdə fəaliyyət göstərir.
• Maliyyə təminatı: Mərkəzlərin maliyyələşdirilməsi dövlət büdcəsindən, eləcə də əlavə mənbələrdən – qrantlar, sponsorlar, layihələr və sair vasitəsilə təmin olunur.
• İctimai nəzarət və şəffaflıq: UGİM-lərin fəaliyyəti üzərində ictimai nəzarətin təşkili, hesabatlılığın təmin edilməsi, dövlət və valideynlər qarşısında şəffaflığın artırılması əsasnamənin vacib tələblərindəndir.

Bu hüquqi baza, UGİM-lərin yalnız inzibati idarəçiliyini deyil, həm də etik prinsipləri, uşaqların və gənclərin hüquqlarının qorunmasını, sosial inklüzivliyi və bərabərliyi təmin edir.

UGİM-lərin əsas məqsəd və vəzifələri

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzlərinin əsas məqsədi uşaqların və gənclərin intellektual, mənəvi, bədii, fiziki və sosial inkişafını təmin etmək, onların yaradıcı və innovativ potensialını üzə çıxarmaq, vətəndaş cəmiyyətinə hazırlamaqdan ibarətdir.

Əsasnaməyə uyğun olaraq UGİM-lərin başlıca vəzifələri aşağıdakılardır:

• Uşaqlara və gənclərə keyfiyyətli əlavə təhsil, yaradıcılıq və idman proqramları təqdim etmək
• Gənclərin liderlik, təşəbbüskarlıq, sosial adaptasiya və əmək bazarına uyğunlaşma bacarıqlarının inkişafı
• Psixoloji dəstək, sosial reabilitasiya və inklüziv təhsil imkanlarının təmin edilməsi
• Milli-mənəvi dəyərlərin, vətəndaşlıq tərbiyəsinin və sosial məsuliyyətin formalaşdırılması
• Məktəbdənkənar təhsil proqramlarının, müxtəlif təlim və kursların təşkili
• Regional və beynəlxalq əməkdaşlıq layihələrinin icrası
• Təhlükəsiz, sağlam və inklüziv mühitin yaradılması
• Valideyn və ictimaiyyətlə fəal əlaqənin qurulması, açıq dialoq və tərəfdaşlıq

UGİM-lər bu məqsəd və vəzifələri həyata keçirməklə, uşaqların və gənclərin harmonik, rəqabətədavamlı və sosial məsuliyyətli şəxsiyyət kimi formalaşmasına xidmət edir.

UGİM-də təlim-tərbiyə proqramları və fəaliyyət istiqamətləri

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzləri fəaliyyətlərinin əsas hissəsini müxtəlif təlim-tərbiyə proqramlarının, yaradıcı və intellektual layihələrin təşkili təşkil edir. Bu proqramlar müasir təhsil yanaşmalarına uyğun şəkildə hazırlanır və uşaqların, gənclərin fərdi inkişafını maksimum dərəcədə stimullaşdırır.

Ən çox tətbiq olunan istiqamətlərə aşağıdakılar daxildir:

• Elm və texnologiya proqramları: Kompüter texnologiyaları, robototexnika, proqramlaşdırma, təbiət və riyaziyyat sahəsində olimpiadalar və innovativ layihələr.
• Bədii və yaradıcı istiqamətlər: Rəsm, musiqi, rəqs, teatr, bədii oxu, foto və video sənəti, əl işləri və dekorativ sənət.
• İdman və sağlamlıq: Futbol, basketbol, şahmat, güləş, üzgüçülük, atletika və digər idman bölmələri, sağlam həyat tərzi vərdişlərinin aşılanması.
• Psixoloji və sosial adaptasiya: Liderlik təlimləri, psixoloji məsləhətlər, sosial bacarıqların inkişafı, anti-bulinq və sosial inklüzivlik proqramları.
• Dil və kommunikasiya: Azərbaycan dili və xarici dillər üzrə inkişaf kursları, nitq və natiqlik, debat və kommunikasiya klubları.
• Ətraf mühit və ekoloji maarifləndirmə: Ekoloji layihələr, təbiət qorunması, yaşıl həyat tərzi təşviqi.

Hər bir UGİM öz fəaliyyət planına uyğun olaraq, yerli şərait və ehtiyaclar nəzərə alınmaqla, bu istiqamətlərdə fərqli layihələr həyata keçirir və uşaqların fərdi potensialını kəşf etməyə, inkişaf etdirməyə şərait yaradır.

UGİM-də idarəetmə strukturu və kadr siyasəti

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzlərinin idarə olunmasında əsasnaməyə uyğun şəkildə müəyyən edilmiş struktur və kadr siyasəti həyata keçirilir. İdarəetmə strukturunun əsas elementləri rəhbər (direktor), direktor müavinləri, metodik şura, bölmə və dərnək rəhbərləri, təlimçilər və digər texniki personaldan ibarətdir.

Kadr siyasətinin başlıca prinsipləri:

• Peşəkar və ixtisaslı müəllim və tərbiyəçilərin cəlb edilməsi
• Daimi təkmilləşmə və tədris metodikası üzrə müasir yanaşmaların tətbiqi
• Kadrların davamlı ixtisasartırma və yenidənhazırlanma proqramlarına cəlb olunması
• Əməkdaşların işində şəffaflıq və məsuliyyət prinsiplərinə əməl olunması
• Psixoloji dayanıqlıq, sosial bacarıqlar və etika standartlarına uyğunluq

UGİM-lərin uğurlu fəaliyyəti birbaşa kadr resurslarının keyfiyyəti və komanda işinin effektivliyindən asılıdır.

UGİM-lərdə maliyyələşdirmə və maddi-texniki təminat

Mərkəzlərin uğurlu fəaliyyəti üçün maliyyə və maddi-texniki baza xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Əsasnaməyə əsasən, UGİM-lərin əsas maliyyə mənbələri dövlət büdcəsi, yerli idarəetmə orqanlarının vəsaiti, müxtəlif donor və qrant proqramları, sahibkarlıq subyektlərinin vəsaiti, beynəlxalq layihələr, fiziki və hüquqi şəxslərin ianələri ola bilər.

Maddi-texniki təminat:

• Təlim və seminar otaqları, laboratoriyalar, idman zalları, sənət emalatxanaları
• Kompüter və texniki avadanlıqlar, internet və elektron tədris resursları
• Təhlükəsizlik sistemləri, sağlamlıq və gigiyena avadanlıqları
• Yaradıcılıq və idman inventarı

Maliyyələşdirmə prinsipləri şəffaflıq, səmərəlilik və nəticəyönümlülük üzərində qurulur, xərclər və gəlirlər açıq şəkildə hesabatlarda əks etdirilir.

UGİM-lərin cəmiyyət və valideynlərlə əməkdaşlığı

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzlərinin fəaliyyəti yalnız uşaq və gənclərlə deyil, onların valideynləri, ailə üzvləri və cəmiyyətlə sıx əməkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanır. Valideynlərlə əməkdaşlıqda əsas məqsəd onların uşaqların inkişaf prosesində fəal iştirakını, dəstəyi və müsbət təsirini təmin etməkdir.

Əməkdaşlıq formaları:

• Valideyn iclasları, açıq qapı günləri və maarifləndirici seminarlar
• Ailə günləri, birgə sosial və mədəni layihələr
• Valideynlərin təklif və rəylərinin nəzərə alınması, işçi qruplarda iştirakı

Eyni zamanda, UGİM-lər yerli icra orqanları, QHT-lər, beynəlxalq təşkilatlar, özəl sektor və digər təhsil müəssisələri ilə də sıx əməkdaşlıq edir. Bu əməkdaşlıq layihələrin miqyasının genişlənməsinə, resursların səmərəli bölüşdürülməsinə, yeni innovativ proqramların tətbiqinə imkan yaradır.

UGİM-lərdə monitorinq, qiymətləndirmə və hesabatlılıq

UGİM Əsasnaməsi mərkəzlərin fəaliyyətinin keyfiyyətinə, effektivliyinə və nəticəyönümlülüyünə xüsusi diqqət yetirir. Bu məqsədlə monitorinq və qiymətləndirmə mexanizmləri qurulur, hesabatlılıq prinsipləri tətbiq edilir.

Monitorinqin əsas məqsədi – fəaliyyətin məqsədlərə uyğunluğunu, proqramların icrasını, iştirakçıların inkişaf dinamikasını və mərkəzin ümumi təsirini mütəmadi olaraq qiymətləndirməkdir. Bu zaman aşağıdakı göstəricilər əsas götürülür:

• Uşaq və gənclərin sayı, iştirak səviyyəsi və əldə etdikləri nəticələr
• Təlim proqramlarının keyfiyyəti, yeniliyi və aktuallığı
• İctimai rəy və iştirakçıların məmnunluğu
• İnnovativ və inklüziv proqramların tətbiqi nəticələri

Hesabatlılıq prinsiplərinə əsasən, UGİM-lər ildə bir neçə dəfə fəaliyyət hesabatları təqdim edir, ictimaiyyətə açıq məlumatlandırma və hesabatlar verir, rəqəmsal platformalarda ictimaiyyət üçün şəffaf hesabatlıq mexanizmləri tətbiq edir.

UGİM-lərin ölkənin təhsil və sosial inkişafında rolu

UGİM-lər yalnız təhsil prosesinin alternativ forması kimi deyil, həm də ölkənin ümumi sosial və iqtisadi inkişafında vacib rol oynayır. Uşaqların və gənclərin əlavə təhsil alması, peşə və ixtisas seçiminə hazırlığı, yaradıcılıq və innovativ potensialın inkişafı, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və sosial adaptasiyada bu mərkəzlərin təsiri danılmazdır.

Bugünkü cəmiyyətin inkişafı üçün UGİM-lərin aşağıdakı əsas üstünlükləri var:

• Gənclərin əmək bazarına hazırlığı və işsizlik riskinin azalması
• Sosial inteqrasiyanın güclənməsi, sosial risk qruplarının cəmiyyətə qazandırılması
• Regional inkişaf və ictimai sabitlik üçün yeni imkanların yaradılması
• Milli və bəşəri dəyərlərin qorunması, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı

UGİM-lərin fəaliyyəti, təhsildə innovasiya, sosial məsuliyyət, inklüzivlik və bərabərlik prinsiplərinin reallaşmasında da əsas rola malikdir.

UGİM-lərin gələcək inkişaf perspektivləri və çağırışları

Dünyada və ölkədə baş verən sosial-iqtisadi, texnoloji dəyişikliklər UGİM-lərin fəaliyyətini də daim yeniləməyə, innovativ yanaşmalar tətbiq etməyə sövq edir. Gələcəkdə UGİM-lərin fəaliyyətinin müasir çağırışlara cavab verməsi üçün aşağıdakı istiqamətlərdə inkişafı prioritet olaraq qalacaq:

• Rəqəmsal təhsil imkanlarının genişləndirilməsi və distant proqramların artırılması
• Yeni ixtisaslar və peşə istiqamətləri üzrə modul proqramlarının tətbiqi
• Psixoloji dəstək, inklüzivlik və gender bərabərliyinin gücləndirilməsi
• Yerli və beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi, qabaqcıl modellərin tətbiqi
• Təlimçilərin və kadr heyətinin davamlı inkişafı və ixtisasartırma proqramları
• Valideyn və cəmiyyətlə əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi
• Dayanıqlı maliyyə modellərinin qurulması və innovativ resurs cəlbi

Bütün bu istiqamətlərdə uğurlu inkişaf üçün dövlət dəstəyi, ictimai nəzarət, şəffaflıq və yüksək peşəkarlıq əsas amil olaraq qalır.

Uşaq-Gənclər İnkişaf Mərkəzləri Azərbaycan cəmiyyətində uşaqların və gənclərin harmonik, yaradıcı, sosial baxımdan məsuliyyətli və intellektual inkişafında müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Onların əsasnamə əsasında qurulmuş fəaliyyəti təhsil, sosial adaptasiya, inklüzivlik, vətəndaş tərbiyəsi və milli-mənəvi dəyərlərin qorunması sahəsində real nəticələr verir. UGİM-lər müasir cəmiyyətin tələblərinə uyğunlaşmaq, yeni çağırışlara cavab vermək, uşaqlara və gənclərə yeni inkişaf imkanları yaratmaq üçün daim yenilənir və təkmilləşir. Onların uğurlu fəaliyyəti həm dövlətin, həm də ictimaiyyətin diqqət və dəstəyindən asılıdır. Azərbaycan Respublikasının gənclər siyasətinin və təhsil sisteminin ayrılmaz hissəsi olan UGİM-lər gələcək nəsillərin savadlı, yaradıcı və vətənpərvər ruhda formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Ən Çox Verilən Suallar