Ülfət Sözü: Mənası, Tarixi 

Azərbaycan dilinin zəngin leksik fondunu təşkil edən sözlər arasında bəzi anlayışlar var ki, onlar həm gündəlik danışıqda, həm də ədəbi-bədii mühitdə xüsusi yer tutur. Bu sözlərdən biri də “ülfət”dir. “Ülfət” sözü həm məcazi, həm də birbaşa mənada işlənərək, insanların münasibətləri, sosial əlaqələri, mənəvi dəyərləri haqqında dərin məna daşıyır. Əsrlər boyunca Azərbaycan ədəbi dilində, klassik poeziyada, eləcə də gündəlik ünsiyyətdə işlədilən bu söz, həm söz, həm də məfhum kimi bir çox mədəni və psixoloji qatlara malikdir.

“Ülfət” sözünün mənası və etimologiyası

“Ülfət” sözü ərəb mənşəlidir və klassik ədəbiyyatımıza, Azərbaycan türkcəsinə orta əsrlərdə daxil olub. Ərəb dilindəki “ülfət” (ألفة) kökü “uyğunlaşmaq”, “dostlaşmaq”, “mehribanlıq”, “ünsiyyət”, “vərdiş”, “iltifat”, “ürəkdə istilik” kimi mənalara malikdir. Bu söz fars və türk dillərinə də keçib, Osmanlı türkcəsində, Fars klassik ədəbiyyatında geniş yayılıb.

Azərbaycan dilində isə “ülfət” aşağıdakı əsas mənalarda işlənir:

• Dostluq, yaxınlıq, ünsiyyət və mehribanlıq: İki və ya daha çox insan arasında səmimi münasibət, qarşılıqlı anlaşma və ruhi bağlılıq.
• Adətkarlıq və vərdiş: İnsanların müəyyən mühitə, insanlara və ya hadisələrə alışması, onlarla ahəngdarlıq tapması.

“Ülfət” sözünün sinonim və antonimləri

Sinonimləri:

• Dostluq, ünsiyyət, yaxınlıq, mehribanlıq, səmimilik, vəfa, etibar, yoldaşlıq, tanışlıq, istilik.

Antonimləri:

• Qəriblik, yadlıq, soyuqluq, yadlaşma, laqeydlik, küskünlük, tənhalıq.

Bu baxımdan “ülfət” sözü sosial və mənəvi münasibətlərin istiliyini, psixoloji bağların güclü olmasını göstərir.

Ədəbiyyatda və folklorda “ülfət” motivi

Azərbaycan klassik poeziyasının, xüsusilə Nizami, Füzuli, Xətai, Məhəmməd Füzuli, Natəvan, Sabir kimi ədiblərin yaradıcılığında “ülfət” sözü həm məhəbbət, həm dostluq, həm də mənəvi yaxınlıq simvolu kimi işlədilib.

Məsələn, Füzulinin qəzəllərində “ülfət” məhəbbət bağının dərinliyini, iki könül arasındakı ruhi bağlılığı, könül sirdaşlığını təsvir edir. “Ülfət gecəsi” deyəndə iki dostun səmimi, açıq və mehriban söhbəti nəzərdə tutulur. Xalq ədəbiyyatında da “ülfət”, “ülfət gecələri”, “ülfət məclisi” kimi ifadələr, adətən, qohumluq, qonşuluq, dostluq münasibətlərinin möhkəmliyinə işarədir.

Dilçilikdə “ülfət” və sözün müxtəlif işlənmə formaları

“Ülfət” sözü Azərbaycan dilində həm isim (nədir?), həm də fel kökü kimi başqa sözlərin tərkibində işlədilə bilər:

• Ülfətli (mehriban, dostcanlı, səmimi insan)
• Ülfətcil (tez ülfət bağlayan, sosial insan)
• Ülfət qurmaq (yaxın münasibət qurmaq)
• Ülfət etmək (ünsiyyət və yaxınlıq yaratmaq)

Bəzən “ülfət” ifadəsi geniş ailə və qohumluq münasibətlərində də işlədilir: “Qohum-əqrəba ilə ülfət etmək”.

Sosial-psixoloji və ictimai kontekstlərdə “ülfət”

İctimai həyatın müxtəlif sahələrində ülfət anlayışı insan münasibətlərində, kollektivlərin formalaşmasında, dostluq və yoldaşlıq bağlarının güclənməsində vacib rol oynayır. Ülfət:

• Ailədaxili harmoniya, qonşuluq münasibətləri və kollektiv həyatın davamlılığını təmin edir.
• Sosial inteqrasiyanın əsas mexanizmlərindən biridir.
• Yeni bir mühitdə insanın özünü yad hiss etməməsi, tez uyğunlaşması üçün zəruri şərait yaradır.
• Müxtəlif kollektivlərdə, o cümlədən iş yerlərində, tələbə qruplarında, ictimai tədbirlərdə ruh yüksəkliyi, birgə uğur və qarşılıqlı dəstəyin yaranmasına təkan verir.

Dini və mənəvi baxımdan “ülfət”

İslam mədəniyyətində və dini ədəbiyyatda “ülfət” həm də ümmət birliyinin, qardaşlıq, sülh və qarşılıqlı hörmətin təcəssümü kimi səciyyələndirilir. İslam Peyğəmbərinin hədislərində “mömin möminə ülfət edir”, “ülfət sahibi olmaq Allahın nemətidir” kimi fikirlər geniş yayılıb. Bu, insanların bir-birinə səmimi münasibət bəsləməsini, cəmiyyətin bir ailə kimi vahid olmasını vacib sayır.

Mədəniyyət və məişətdə “ülfət” motivi

Azərbaycanda qədimdən ülfət məclisləri, ailə və dost toplantıları, qonşuluq və yoldaşlıq münasibətləri xüsusi dəyər daşıyıb. “Ülfət” həm də toylar, qonaqlıq, məhəllə məclisləri, el şənlikləri və digər ictimai tədbirlərdə insanların bir-birinə yaxınlaşması, ruhi yaxınlıq və psixoloji istilik forması kimi ortaya çıxıb.

Çox zaman nəsihət və atalar sözlərində də “ülfət” anlayışı işlədilir:

• “Ülfət yaxşıdır, yadlıq pis”
• “Yaxşı ilə ülfət et, pis ilə yol getmə”
  Bu deyimlər ülfətin mənəvi əhəmiyyətini və insan həyatı üçün vacibliyini göstərir.

Müasir dövrdə ülfət anlayışı

Texnoloji cəmiyyət və şəhər həyatının sürətli tempi, fərdiyyətçilik və sosial distantlaşma meyllərinə baxmayaraq, ülfət anlayışı hələ də əhəmiyyətini itirməyib. Ailə, dostluq, qohumluq və komanda ruhu üçün ülfətə ehtiyac qalmaqdadır. Müasir kollektivlərdə “komanda ülfəti”, “əməkdaşlar arasında ülfət” və ya “birgə ülfət gecələri” kimi anlayışlar yenə aktualdır. Virtual mühitdə belə insanlar sosial şəbəkələr, onlayn qruplar və platformalarda ülfət münasibətləri qururlar.

Ülfətin sosial psixoloji üstünlükləri

• Stressin azalması: Ülfət insanın psixoloji sağlamlığına, sosial dəstəyin güclənməsinə kömək edir.
• Uyğunlaşma: Yad məkanda və yeni kollektivdə ülfət tez yaranarsa, adaptasiya asan olur.
• Yaradıcılıq və əməkdaşlıq: Sosial bağlar möhkəm olduqda, kollektiv işdə uğur daha asan əldə edilir.
• Ailə və cəmiyyət birliyi: Ailədaxili və qohumluq münasibətlərində ülfət səmimi atmosfer yaradır.

Dil və mədəniyyət baxımından ülfət anlayışının qorunması

Ülfət, milli-mənəvi dəyərlər sistemində qorunmalı, nəsildən-nəslə ötürülməli keyfiyyətlərdəndir. İbtidai təhsil müəssisələrində, ailədə, uşaq tərbiyəsində, ədəbi-bədii əsərlərdə ülfət motivinin yer alması cəmiyyətin həm tarixi yaddaşına, həm də gələcəyinə xidmət edir.

“Ülfət” sözü təkcə bir leksik vahid deyil, həm də Azərbaycan xalqının mənəvi dünyasının, sosial və psixoloji münasibətlərinin təməl daşıdır. Əsrlər boyu dostluq, ünsiyyət, yaxınlıq, mehribanlıq kimi ali dəyərlərin simvolu olan bu söz, cəmiyyətin bütün sahələrində insanlara ruhi istilik və səmimiyyət bəxş edir. Bugünkü cəmiyyətimizdə də ülfət anlayışı səmimi ünsiyyətin, birlik və harmoniyanın, sosial dəstəyin əsas mənbəyi kimi qorunub saxlanmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar