Ürəyin İşemik Xəstəliyi (ÜİX): Yaranma Səbəbləri, Risk Faktorları

Ürək-damar xəstəlikləri müasir dövrün ən aktual tibbi problemlərindən biridir və onların sırasında ürəyin işemik xəstəliyi (ÜİX) xüsusi yer tutur. Bütün dünyada milyonlarla insan məhz bu xəstəlikdən əziyyət çəkir, illik ölüm və əmək qabiliyyətinin itirilməsi statistikasında ÜİX ön sıradadır. Azərbaycan da istisna deyil və son illərdə ölkədə bu diaqnozla xəstələnənlərin sayı artmaqda davam edir. ÜİX, əsasən, həyat tərzi, qidalanma, stress və genetik faktorlarla bağlı olub, vaxtında aşkarlanmadıqda ağırlaşmalar, ani ölüm və xroniki əlillik riski ilə müşayiət olunur. İctimaiyyətin bu sahədə məlumatlı olması, risk faktorlarının azaldılması, profilaktika və erkən diaqnostika yolları həyatın uzadılması, keyfiyyətinin artırılması baxımından vacibdir.

Ürəyin işemik xəstəliyi nədir?

Ürəyin işemik xəstəliyi – ürək əzələsinə (miokard) qan və oksigenin çatışmazlığı ilə xarakterizə olunan xroniki və ya kəskin bir patologiyadır. İşemiya termini latınca “ischaemia” sözündən gəlir və “qan axınının məhdudlaşması” deməkdir. ÜİX-in əsas səbəbi ürək arteriyalarında (koronar damarlar) aterosklerotik dəyişikliklər, yəni damarların daralması, tıxanmasıdır. Nəticədə ürək əzələsi oksigen çatışmazlığı ilə üzləşir, bu isə ağrı, funksional pozğunluq və bir sıra hallarda qəfil ölüm riskini artırır. Bu xəstəlik adətən uzun müddət simptomsuz davam edə bilər, ancaq tədricən xəstənin həyat keyfiyyəti ciddi şəkildə aşağı düşür.

Əsas yaranma səbəbləri və risk faktorları

Ürəyin işemik xəstəliyinin yaranmasının bir sıra səbəbləri və risk faktorları var. Ən əsas amil koronar arteriyaların daxili divarlarında xolesterinin yığılması, yəni aterosklerozdur. Bundan başqa, yüksək arterial təzyiq, şəkərli diabet, siqaretçəkmə, artıq çəki, fiziki passivlik, qeyri-sağlam qidalanma, genetik meyllik, daimi stress və yaşın artması da mühüm rol oynayır. Bəzi xəstələrdə bir neçə risk faktoru bir yerdə müşahidə olunduğuna görə, ÜİX-in inkişafı və gedişi daha ağır olur. Həmçinin, qadınlarda menopauza dövründə hormonal dəyişikliklər və kişilərdə isə genetik predispozisiya xəstəliyin yayılmasına təsir edir.

ÜİX-in əsas formaları və klinik əlamətləri

ÜİX-in bir neçə klinik forması var: stabil stenokardiya, qeyri-stabil stenokardiya, miokard infarktı və ani koronar ölüm. Stabil stenokardiya fiziki gərginlik, stress və ya soyuq hava zamanı döş qəfəsində ağrı, təngnəfəslik, ürəkdöyünmə ilə xarakterizə olunur. Qeyri-stabil stenokardiya isə daha təhlükəli sayılır və ağrılar qəfil, intensiv, istirahətdə də baş verə bilər. Miokard infarktı isə ürək əzələsinin bir hissəsinin tam qanla təmin olunmaması və hüceyrələrin ölməsi deməkdir. Bu, döş qəfəsində uzunmüddətli, sıxıcı, sağa-sola yayılan ağrı, tərləmə, ürəkbulanma, halsızlıq və huşun itirilməsi ilə müşayiət oluna bilər. Ani koronar ölüm isə bəzən heç bir xəbərdarlıq əlaməti olmadan baş verə bilər. Qadınlarda bəzən ağrıların atipik formaları, zəiflik, nəfəs darlığı və ya həzm pozğunluqları üstünlük təşkil edir.

Diaqnostika və müasir müayinə üsulları

Ürəyin işemik xəstəliyinin diaqnozu üçün ilk növbədə xəstənin şikayətləri, risk faktorlarının qiymətləndirilməsi və klinik baxış vacibdir. Ən geniş yayılmış diaqnostik metodlar arasında elektrokardioqrafiya (EKQ), ExoKQ (ürəyin ultrasəs müayinəsi), laborator analizlər (xolesterin, şəkər, troponin və s.), stress-test, Holter monitorinqi, koronar angiografiya və kompüter tomoqrafiyası kimi üsullar var. Bu müayinələr sayəsində ürək damarlarının vəziyyəti, ürək əzələsinin funksiyası, qanın oksigenlə təminatı və ürəkdaxili patoloji proseslər aydın şəkildə müəyyən olunur. Müasir texnologiyalar erkən diaqnostika və fərdi müalicə taktikasının seçilməsi üçün geniş imkanlar verir.

Müalicə prinsipləri və yanaşmalar

ÜİX-in müalicəsi kompleks və fərdi yanaşma tələb edir. Əsas məqsəd ürək əzələsinin qanla və oksigenlə təminatını bərpa etmək, ağırlaşmaların qarşısını almaq və xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəltməkdir. Müalicənin əsas istiqamətləri dərman terapiyası (antiaqreqantlar, beta-blokatorlar, statinlər, ACE inhibitorları və s.), həyat tərzi dəyişikliyi (siqaretin tərgidilməsi, arıqlama, aktivlik), pəhriz və fiziki reabilitasiyadır. Ağır hallarda invaziv prosedurlar – koronar stentləşdirmə, angioplastika və ya aorta-koronar şuntlama əməliyyatı aparıla bilər. Xəstənin müntəzəm olaraq həkim nəzarətində olması, göstəricilərin izlənməsi və risk faktorlarının korreksiyası vacibdir. Müalicə müddətində stressin azaldılması, emosional və psixoloji dəstək də xəstənin reabilitasiyasına kömək edir.

Profilaktika və erkən müdaxilənin əhəmiyyəti

Ürəyin işemik xəstəliyinin qarşısını almaq üçün əsas yol risk faktorlarının aradan qaldırılması və sağlam həyat tərzinin təşviqidir. Doğru qidalanma (az yağlı, təravətli meyvə-tərəvəz), gündəlik fiziki hərəkət, bədən çəkisinin normallaşdırılması, duz və şəkərin məhdudlaşdırılması, siqaretdən uzaq durmaq və streslə mübarizə çox vacibdir. Arterial təzyiqin, xolesterin və qan şəkərinin nəzarətdə saxlanması, müntəzəm tibbi yoxlanışlar erkən diaqnostika və vaxtında müalicə üçün əsasdır. Həmçinin, ailədə və cəmiyyətdə maarifləndirmə tədbirləri, sağlamlıq proqramları və ictimai təşəbbüslər ürək xəstəliklərinin yayılmasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.

Azərbaycan reallığında ÜİX və cəmiyyət

Azərbaycanda ürək-damar xəstəlikləri və xüsusilə ÜİX son illərdə əsas ölüm və əlillik səbəblərindən biri olaraq qalır. Qidalanma ənənələri, fiziki passivlik, stress və siqaretçəkmə bu statistikanın yüksəlməsinə təsir göstərir. Son illər səhiyyə sistemində aparılan islahatlar, yeni diaqnostika və müalicə texnologiyalarının tətbiqi, kardioloji reabilitasiya mərkəzlərinin yaradılması, müasir angiografiya və ürək əməliyyatlarının sayı artmaqdadır. Lakin fərdi məsuliyyət, sağlam həyat tərzi və profilaktika tədbirləri olmadan, tibbi nailiyyətlərin effekti məhdud ola bilər. Hər bir vətəndaş öz sağlamlığına məsuliyyətlə yanaşmalı, ən kiçik şikayətlərdə həkimə müraciət etməli və profilaktik tədbirləri həyat tərzinə çevirməlidir.

Ürəyin işemik xəstəliyi – müasir dövrün “səssiz təhlükəsi” sayılır. Onun qarşısının alınması, vaxtında aşkarlanması və effektiv müalicəsi həm insan həyatının, həm də cəmiyyətin sağlamlığının qorunması baxımından həyati vacibdir. Sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma, aktivlik, streslə mübarizə, tibbi nəzarət və müasir müalicə metodlarının tətbiqi ilə bu xəstəliklə uğurla mübarizə aparmaq mümkündür. Hər bir insan ürəyinin qayğısına qalmalı, risk faktorlarından uzaq durmalı və sağlam gələcək üçün indidən addım atmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar