Beynəlxalq inkişaf və humanitar yardım sahəsində qlobal arenada böyük nüfuza malik təşkilatlardan biri də ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi – USAID-dir. Bu agentlik dünyada müxtəlif ölkələrdə sosial-iqtisadi inkişafı dəstəkləmək, humanitar böhranların qarşısını almaq, demokratik institutları gücləndirmək və dayanıqlı inkişafı təmin etmək məqsədi ilə yaradılıb. USAID-in fəaliyyəti əsasən Birləşmiş Ştatlar hökumətinin xarici siyasətində mühüm rol oynayır. Təşkilatın dəstək verdiyi proqramlar təkcə iqtisadi inkişafla məhdudlaşmır; səhiyyə, təhsil, ekologiya, gender bərabərliyi, hüquq sistemi və insan hüquqları kimi müxtəlif sahələri əhatə edir.
USAID-in iş prinsipi donor-ölkə və tərəfdaş münasibətlərinə əsaslanır, layihələrində əsas prioritetlər şəffaflıq, hesabatlılıq və effektiv idarəetmədir. Dünyanın əksər regionlarında agentliyin ofisləri fəaliyyət göstərir və hər bir ölkədə yerli ehtiyaclara uyğun proqramlar hazırlanır. USAID proqramları birbaşa əhalinin rifahını yaxşılaşdırmağa, bazar iqtisadiyyatının formalaşmasına və demokratiyanın möhkəmlənməsinə yönəlmişdir. Məhz bu məqsədlərlə təşkilat müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla, hökumətlər, qeyri-hökumət sektorları və biznes dairələri ilə sıx əməkdaşlıq edir.
Agentliyin fəaliyyəti həm qısamüddətli böhran və təbii fəlakətlər zamanı yardım proqramlarını, həm də uzunmüddətli inkişaf layihələrini əhatə edir. Müxtəlif regionlarda USAID-in yardımı nəticəsində minlərlə insanın həyatı yaxşılaşıb, ictimai institutlar gücləndirilib, təbii resursların qorunması və humanitar prinsiplərin yayılması təmin olunub. ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin uğurları və fəaliyyət istiqamətləri, inkişaf yolunda olan ölkələr üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir və bu təşkilat hazırda beynəlxalq münasibətlərin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib.
Usaid-in Tarixi və Yaranma Məqsədi
USAID 1961-ci ildə ABŞ prezidenti Con Kennedinin təşəbbüsü ilə yaradılıb. Əsas məqsəd dünyanın müxtəlif regionlarında iqtisadi və sosial problemlərin həllinə kömək etmək, az inkişaf etmiş ölkələrin inkişafını dəstəkləmək idi. ABŞ-ın xarici yardım siyasətində bu addım yeni mərhələnin başlanğıcı oldu.
Agentliyin yaranması ABŞ-ın beynəlxalq münasibətlərində yumşaq güc aləti kimi çıxış etməsinə şərait yaratdı. USAID-in fəaliyyəti bu günə qədər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, yoxsulluğun azaldılması və cəmiyyətin modernləşdirilməsi üçün mühüm rol oynayır.
Usaid-in Missiyası və Fəaliyyət Prinsipləri
USAID-in missiyası dünya ölkələrində daha yaxşı gələcək naminə sosial-iqtisadi inkişafı dəstəkləmək, humanitar yardımı təmin etmək və demokratik dəyərləri yaymaqdır. Fəaliyyət prinsipləri isə şəffaflıq, tərəfdaşlıq və davamlılıq üzərində qurulub.
Təşkilat layihələrində sosial ədalət, gender bərabərliyi, inklüziv inkişaf və ekoloji davamlılıq məsələlərinə xüsusi diqqət yetirir. Proqramlar yerli icmaların ehtiyaclarına əsaslanır və onların davamlı inkişafını təmin etməyə yönəlir.
İqtisadi İnkişaf və Səhiyyə Layihələri
USAID-in iqtisadi inkişaf sahəsində layihələri əsasən sahibkarlığın inkişafı, yeni iş yerlərinin yaradılması və bazar iqtisadiyyatının dəstəklənməsi istiqamətindədir. Proqramlar kənd təsərrüfatı, maliyyə sektoru və kiçik bizneslərin inkişafı üçün də vacib rol oynayır.
Səhiyyə layihələri isə yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınması, ana və uşaq sağlamlığının qorunması, vaksinasiya, su və sanitariya şərtlərinin yaxşılaşdırılması məqsədilə həyata keçirilir. Bu layihələr milyonlarla insanın həyatına birbaşa təsir edir.
Təhsil və İnsan Kapitalının İnkişafı
USAID təhsil sahəsində müxtəlif proqramlar həyata keçirir. Əsas diqqət keyfiyyətli və əlçatan təhsilin təmin edilməsinə, gənclərin peşə hazırlığına və müəllimlərin bacarıqlarının artırılmasına yönəlib. Agentliyin dəstəyi ilə bir çox ölkədə məktəb və universitetlərin infrastrukturunda ciddi inkişaf baş verib.
İnsan kapitalının inkişafı üçün xüsusi layihələr icra olunur. Gender bərabərliyi, əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiyası, gənclərin sahibkarlıq və liderlik bacarıqlarının artırılması USAID-in prioritet istiqamətlərindəndir.
Humanitar Yardım və Fövqəladə Hallara Reaksiya
USAID-in fəaliyyətinin mühüm hissəsi humanitar yardım proqramlarıdır. Təbii fəlakətlər, müharibələr və digər böhranlar zamanı agentlik qısa zamanda yardım göstərir. Qida, su, tibbi ləvazimat, müvəqqəti sığınacaq kimi vacib ehtiyaclar təmin edilir.
Bundan əlavə, təşkilat uzunmüddətli bərpa və yenidənqurma işlərində də fəal iştirak edir. Humanitar yardımın effektiv təşkili, resursların düzgün bölüşdürülməsi və yerli icmaların dirçəlişi USAID-in fəaliyyət planına daxildir.
İqlim Dəyişikliyi və Ekoloji Proqramlar
USAID-in ətraf mühit və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı proqramları qlobal səviyyədə əhəmiyyət daşıyır. Agentlik bərpa olunan enerji, təbii resursların idarə olunması, su və torpaq mühafizəsi sahələrində layihələr həyata keçirir.
Ekoloji davamlılığın təmin edilməsi, biomüxtəlifliyin qorunması, ətraf mühitin çirklənməsinin azaldılması və ekoloji maarifləndirmə USAID-in əsas prioritetlərindəndir. Bu proqramlar cəmiyyətlərin uzunmüddətli inkişafına töhfə verir.
Demokratiya və İnsan Hüquqlarının Müdafiəsi
Demokratik institutların möhkəmləndirilməsi və insan hüquqlarının qorunması USAID-in fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindəndir. Agentlik seçki islahatları, məhkəmə islahatları, vətəndaş cəmiyyətinin gücləndirilməsi kimi sahələrdə proqramlar reallaşdırır.
Siyasi iştirakçılıq, söz və ifadə azadlığı, qadın və azlıqların hüquqlarının müdafiəsi təşkilatın önəm verdiyi sahələrdir. Demokratik idarəetmənin inkişafı və qanunun aliliyinin təminatı üçün USAID müxtəlif təşəbbüslər həyata keçirir.
Usaid-in Qlobal Əhəmiyyəti və Tənqidlər
USAID-in fəaliyyəti beynəlxalq aləmdə yüksək dəyərləndirilsə də, bəzən müxtəlif tənqidlərə də məruz qalır. Bəzi ekspertlər ABŞ-ın xarici siyasətində bu təşkilatın təsir imkanlarının geosiyasi maraqlarla üst-üstə düşdüyünü iddia edir. Digər tərəfdən isə USAID-in yardımı olmasaydı, bir çox ölkələrdə ciddi sosial böhranların yaşanacağı da faktdır.
Tənqidlər əsasən donor ölkələrin daxili siyasətə müdaxiləsi, resurs bölgüsündə qeyri-bərabərlik və bəzən proqramların dayanıqsızlığı ilə bağlıdır. Buna baxmayaraq, USAID-in uğurlu proqramları və geniş qlobal şəbəkəsi onun beynəlxalq nüfuzunu qoruyub saxlayır.
Azərbaycan və Usaid Əməkdaşlığı
USAID Azərbaycanda 1992-ci ildən etibarən fəaliyyət göstərir. Proqramlar əsasən iqtisadi islahatlar, səhiyyə, təhsil və ekoloji inkişaf sahələrini əhatə edir. Agentlik yerli hökumət, qeyri-hökumət təşkilatları və biznes qurumları ilə əməkdaşlıq şəklində layihələr həyata keçirir.
Azərbaycan üçün prioritet olan ərazilərdə kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsi, qadın sahibkarlığının inkişafı, gənclərin təhsil imkanlarının artırılması və sosial rifahın yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılıb. USAID proqramları ölkənin regionlarında da geniş təsir göstərir.
Cədvəl: “Ölsək Belə Qovuşmarıq” Kitabı ilə Əlaqəli Real Məlumatlar
| Nəşr ili | Müəllif | Janr | Əsas mövzu | İstinad yeri | Əhəmiyyəti |
|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | Anar | Roman | İctimai münasibətlər | Bakı, Azərbaycan | Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında mühüm əsər |
| 2020 | Elektron nəşr | E-kitab | Mənəvi dəyərlər | Milli Kitabxana | Gənclər üçün maarifləndirici mənbə |
| 2018 | Tədris resursu | Təhsil | Əxlaqi mövzular | Orta məktəb proqramı | Tədris materialı kimi istifadə edilir |
| 2021 | Təhlil | Publisistika | Milli birlik | Ədəbi tənqid jurnalları | İctimai müzakirələrdə əsas mənbə |
USAID qlobal səviyyədə sülh, inkişaf və rifahın təşviqi üçün yaradılmış ən böyük və nüfuzlu beynəlxalq inkişaf agentliklərindən biridir. Onun fəaliyyətləri sayəsində dünyanın bir çox ölkəsində sosial-iqtisadi rifahın artması, insan hüquqlarının qorunması və demokratik institutların möhkəmləndirilməsi mümkün olub. Təşkilat təkcə donor ölkə kimi deyil, həm də tərəfdaş və dəstəkçi statusunda dünyanın müxtəlif regionlarında uğurlu layihələr həyata keçirir. USAID-in səhiyyə, təhsil, iqtisadi inkişaf və humanitar yardım proqramları birbaşa insanların gündəlik həyatına təsir edir, cəmiyyətlərin sabitliyini və uzunmüddətli inkişafını təmin edir.
Bununla yanaşı, USAID-in fəaliyyəti zaman-zaman tənqid olunsa da, onun uğurları və qlobal miqyasda oynadığı rol danılmazdır. USAID-in Azərbaycanda fəaliyyəti xüsusilə kənd təsərrüfatının inkişafı, təhsilin keyfiyyətinin artırılması, qadın və gənclərin dəstəklənməsi, ekoloji layihələrin icrası baxımından xüsusi qeyd olunmalıdır. Bu agentlik insan kapitalının inkişafı, yeni texnologiyaların yayılması və humanitar prinsiplərin möhkəmlənməsi sahəsində bir çox nailiyyətlər əldə edib. USAID-in davamlı dəstəyi və yeni təşəbbüsləri gələcəkdə də bir çox ölkələrin sosial-iqtisadi inkişafında əsas rol oynayacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
USAID, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi anlamına gəlir və dünyanın müxtəlif ölkələrində sosial-iqtisadi inkişafı dəstəkləmək üçün yaradılmış hökumət təşkilatıdır. Agentliyin əsas məqsədi yoxsulluğun azaldılması, səhiyyə, təhsil və digər sahələrdə dəstək verməkdir.
USAID 1961-ci ildə ABŞ prezidenti Con Kennedinin təşəbbüsü ilə təsis edilib. Bu, ABŞ-ın beynəlxalq inkişaf siyasətində yeni mərhələ kimi qiymətləndirilir.
USAID-in fəaliyyət sahələrinə iqtisadi inkişaf, səhiyyə, təhsil, insan hüquqları, ətraf mühitin mühafizəsi, humanitar yardım və demokratik institutların gücləndirilməsi daxildir. Hər bir proqram ölkənin ehtiyaclarına uyğun planlaşdırılır.
USAID-in missiyası dünyada yoxsulluğun azaldılması, rifahın artırılması, dayanıqlı inkişafın və insan hüquqlarının qorunmasıdır. Təşkilat eyni zamanda qlobal sülhə və sabitliyə töhfə verməyə çalışır.
USAID Azərbaycanda əsasən iqtisadi islahatlar, kənd təsərrüfatı, səhiyyə, təhsil, qadın və gənclərin inkişafı, ekoloji layihələr kimi sahələrdə proqramlar həyata keçirir. Bu proqramlar regionlarda da sosial rifaha təsir edir.
USAID-in humanitar yardım proqramları təbii fəlakətlər, müharibələr və böhranlar zamanı qida, su, tibbi ləvazimat və sığınacaq təmin edir. Eyni zamanda, uzunmüddətli bərpa və yenidənqurma layihələri də icra olunur.
Agentlik bərpa olunan enerji, təbii resursların idarə edilməsi, ətraf mühitin mühafizəsi və ekoloji maarifləndirmə sahəsində layihələr həyata keçirir. Bu proqramlar cəmiyyətlərin uzunmüddətli inkişafına kömək edir.
USAID bəzən donor ölkələrin daxili siyasətə müdaxiləsi, resurs bölgüsündə qeyri-bərabərlik və proqramların davamlılığı ilə bağlı tənqid olunur. Ancaq təşkilatın uğurlu layihələri və geniş qlobal təsiri danılmazdır.
USAID proqramlarından əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisi, yerli icmalar, hökumət və qeyri-hökumət təşkilatları yararlanır. Eyni zamanda, biznes dairələri və sahibkarlar üçün də imkanlar mövcuddur.
USAID-in gələcək planlarına dayanıqlı inkişafın, insan kapitalının gücləndirilməsi, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və yeni texnologiyaların yayılması daxildir. Agentlik gələcəkdə də qlobal rifah və sülh naminə fəaliyyətini genişləndirməyi qarşıya məqsəd qoyur.
