Uşaqlarda öskürək valideynləri ən çox narahat edən sağlamlıq problemlərindən biridir. Hər bir valideyn övladının rahat nəfəs almasını və gecələri sakit yatmasını arzulayır. Öskürək bədənin müdafiə reaksiyasıdır və tənəffüs yollarını yad cisimlərdən, tozdan, mikroblardan təmizləməyə kömək edir. Lakin öskürəyin davamlı, şiddətli və ya gecələr artan forması, xüsusilə azyaşlı uşaqlarda narahatlıq və yuxusuzluq yaradır.
Bəzən öskürək sadə soyuqdəymə və ya qripin əlaməti olur, bəzən isə daha ciddi infeksion və ya allergik xəstəliklərin xəbərçisidir. Bu hallarda düzgün diaqnoz və vaxtında müalicə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Uşaqlarda immunitet sistemi hələ tam formalaşmadığı üçün tənəffüs yolları infeksiyalarına daha tez-tez rast gəlinir və öskürək onlarda uzun müddət davam edə bilər. Valideynlərin həkim məsləhəti olmadan özbaşına dərman verməsi isə bəzən əlavə fəsadlara səbəb ola bilər.
Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş öskürək dərmanlarının çeşidi genişdir: siroplar, damcılar, həb və tozlar kimi müxtəlif formalar mövcuddur. Hər bir dərmanın məqsədi və təsir mexanizmi fərqlidir – bəziləri quru öskürəyi yumşaldır, digərləri bəlğəmin çıxarılmasını asanlaşdırır. Dərman seçimi uşağın yaşı, öskürəyin tipi və xəstəliyin səbəbi əsasında edilməlidir. Müasir tibbdə yalnız təsdiq olunmuş və uşaqlar üçün uyğun dozada olan preparatların istifadəsi tövsiyə edilir.
Öskürək dərmanlarının istifadəsində ən önəmli məqamlardan biri yan təsirlərin və əks-göstərişlərin nəzərə alınmasıdır. Bəzi dərmanlar yalnız qısa müddət istifadə olunmalı, digərləri isə mütləq həkim nəzarəti altında verilməlidir. Dozajın düzgün seçilməsi, dərmanların uşağın çəkisi və ümumi vəziyyəti ilə uyğunlaşdırılması zəruridir. Həkimlərin məsləhətləri və valideynlərin diqqətli yanaşması uşaqların sağlamlığının qorunmasında əsas rol oynayır.
Müalicədə dərmanlarla yanaşı, ev şəraitində də müəyyən tədbirlər – otağın havalandırılması, rütubətin təmin olunması, bol maye qəbulu və düzgün qidalanma da effektli olur. Eyni zamanda, dərmanların yersiz və lazımsız istifadəsi, xüsusilə antibiotiklərin həkim göstərişi olmadan verilməsi ciddi problemlərə yol aça bilər. Son illərdə uşaqlar üçün nəzərdə tutulan təbii və bitki tərkibli dərmanlar da geniş yayılıb və bəzi hallarda yaxşı nəticə verir.
Uşaqlarda öskürəyin əsas səbəbləri
Uşaqlarda öskürəyin yaranmasına bir sıra səbəblər təsir göstərir. Ən çox rast gəlinən səbəblər arasında virus və bakteriya infeksiyaları, soyuqdəymə, qrip, bronxit, laringit və ya traxeit kimi xəstəliklər ön plandadır. Bu xəstəliklərdə tənəffüs yollarında selik artımı və ya qıcıqlanma müşahidə olunur ki, nəticədə bədən öskürəklə reaksiya verir.
Digər tərəfdən, allergik faktorlar da uşaqlarda öskürəyə səbəb ola bilər. Mite, toz, ev heyvanlarının tükü, bəzi qidalar və ya kimyəvi maddələrə qarşı həssaslıq tənəffüs yollarında spazm və quru öskürək yarada bilər. Həmçinin, sinusit, astma, reflüks kimi digər xroniki xəstəliklər də öskürəyə yol aça bilər. Səbəbin düzgün müəyyən edilməsi müalicə strategiyasının seçilməsində əsas rol oynayır.
Uşaqlarda öskürəyin düzgün müalicəsi üçün yalnız aptekdən alınan dərmanlara yox, hərtərəfli tibbi yanaşmaya ehtiyac var. Bunun üçün valideynlərin maarifləndirilməsi, həkimlə məsləhətləşməsi və müasir tibbi yeniliklərdən xəbərdar olması vacibdir. Hər bir uşaq fərdi yanaşma tələb edir və düzgün müalicə nəticəsində onların sağlam böyüməsi və həyat keyfiyyətinin yüksəlməsi təmin olunur.
Uşaqlarda öskürək növləri və fərqləri
Öskürək növləri arasında quru (iritativ) və yaş (bəlğəmli) öskürək əsas fərqləndirilir. Quru öskürək adətən tənəffüs yollarının qıcıqlanması ilə bağlı olur və uşağı daha çox gecələr narahat edir. Bu tip öskürəkdə bədən bəlğəm ifraz etmir və daha çox tənəffüs yollarının iltihabı və ya allergiyası fonunda yaranır.
Yaş öskürək isə tənəffüs yollarında bəlğəmin toplanması və onun bədəndən xaric edilməsinə yönəlib. Bu tip öskürək, xüsusilə bronxit və ya pnevmoniya zamanı daha çox müşahidə olunur. Yaş öskürək bədənin təmizlənmə mexanizmi kimi çıxış edir və bəlğəmin asan xaric olunmasına kömək edən dərmanlar istifadə oluna bilər. Hər iki növ öskürəyin düzgün fərqləndirilməsi müalicədə uğurun əsas şərtidir.
Uşaqlar üçün öskürək dərmanlarının əsas qrupları
Uşaqlarda istifadə olunan öskürək dərmanları təsir mexanizminə görə bir neçə əsas qrupa bölünür. Ən çox tətbiq olunanlar bəlğəmgətirici (ekpektorantlar), bəlğəmqovucu (mukolitiklər) və öskürəyi sakitləşdirən (antitussiv) dərmanlardır. Bəlğəmgətirici dərmanlar yaş öskürək zamanı bəlğəmin mayeləşməsinə və asan çıxmasına kömək edir.
Mukolitik dərmanlar bəlğəmin daha duru olmasına və asanlıqla xaric edilməsinə şərait yaradır. Antitussiv dərmanlar isə, əsasən, quru və ağrılı öskürək zamanı istifadə olunur və öskürək refleksini azaldır. Hər bir dərman növünün özünəməxsus göstəriş və əks-göstərişləri var və istifadə zamanı həkim məsləhəti vacibdir.
Populyar öskürək dərmanlarının təsnifatı
Hazırda uşaqlar üçün ən çox təyin olunan öskürək dərmanlarına ambroksol, bromheksin, asetilsistein, karbosistein, dekstrometorfan və bitki tərkibli preparatlar daxildir. Ambroksol və bromheksin bəlğəmgətirici və mukolitik təsirə malikdir, bəlğəmin mayeləşməsini və öskürəklə çıxmasını asanlaşdırır. Asetilsistein və karbosistein daha çox xroniki tənəffüs xəstəliklərində bəlğəmin həll olunmasına kömək edir.
Dekstrometorfan isə quru, uzunmüddətli və gecə öskürəyini sakitləşdirmək üçün istifadə olunan antitussiv vasitədir. Təbii mənşəli dərmanlar – məsələn, kekik, biyan kökü, atquyruğu ekstraktları da yüngül hallarda uşaqlara təyin oluna bilər. Dərman seçimi zamanı uşağın yaşı, çəkisi, digər yanaşı xəstəlikləri və dərmana qarşı allergiyası nəzərə alınmalıdır.
Uşaqlar üçün öskürək dərmanlarının istifadəsində diqqət ediləcək məqamlar
Valideynlər övladlarına öskürək dərmanı verərkən mütləq həkim məsləhətinə əsaslanmalıdır. Dərmanların təsadüfi və ya dost-tanış məsləhəti ilə verilməsi əlavə risklər yarada bilər. Dozajın dəqiq hesablanması, preparatın uşağın yaş və çəkisinə uyğun olması əsas şərtdir.
Bəzi dərmanlar 2 yaşdan, bəziləri isə yalnız 6 yaşdan yuxarı uşaqlarda istifadə oluna bilər. Həmçinin, bəzi kombinə edilmiş öskürək dərmanlarında eyni vaxtda birdən çox təsiredici maddə ola bilər ki, bu zaman allergik və digər yan təsirlər arta bilər. Uşaqda dərmana qarşı fərdi dözümsüzlük və ya yan təsir əlamətləri yaranarsa, dərhal həkimə müraciət olunmalıdır.
Bitki tərkibli və təbii öskürək vasitələri
Son illərdə təbii və bitki tərkibli öskürək dərmanlarına maraq artıb. Kekik, biyan kökü, limon, bal və müxtəlif dərman bitkiləri əsasında hazırlanmış siroplar xüsusilə yüngül hallarda istifadə edilir. Bu vasitələrdə aktiv maddələr tənəffüs yollarının selikli qişasını yumşaldır və öskürəyi sakitləşdirir.
Bununla belə, bitki tərkibli preparatlar da istisnasız deyil – bəzi uşaqlarda allergik reaksiya və ya fərdi dözümsüzlük yarana bilər. Uşaqlara bal və bəzi digər komponentlərin 1 yaşdan kiçik uşaqlarda istifadəsi təhlükəli ola bilər. Hər bir təbii vasitənin də istifadəsində həkim məsləhəti önəmlidir. Həm dərman, həm də təbii üsullar kombinə olunduqda, onların qarşılıqlı təsiri diqqətlə qiymətləndirilməlidir.
Uşaqlar üçün öskürək dərmanları – əsas preparatlar və təsnifat
| Dərmanın adı | Təsnifatı | Əsas təsiri / Tərkibi | Yaş məhdudiyyəti |
|---|---|---|---|
| Ambroksol sirop | Mukolitik, bəlğəmgətirici | Bəlğəmin mayeləşməsi və çıxarılması | 2 yaşdan yuxarı |
| Bromheksin sirop | Mukolitik, bəlğəmgətirici | Bəlğəmin durulması və xaric olması | 2 yaşdan yuxarı |
| Asetilsistein (ACC) | Mukolitik | Bəlğəmi durulaşdırır, çıxarılmasını asanlaşdırır | 2 yaşdan yuxarı |
| Karbosistein sirop | Mukolitik | Bəlğəmin durulması və öskürəyin azalması | 2 yaşdan yuxarı |
| Dekstrometorfan | Antitussiv (quru öskürək) | Öskürək refleksini azaldır | 6 yaşdan yuxarı |
| Sinecod sirop | Antitussiv (quru öskürək) | Butamirat sitrat, öskürəyi sakitləşdirir | 3 yaşdan yuxarı |
| Prospan sirop | Bitki tərkibli, bəlğəmgətirici | Atquyruğu ekstraktı, bəlğəmin çıxarılması | 1 yaşdan yuxarı |
| Herbion sirop | Bitki tərkibli, bəlğəmgətirici | Kekik və ya biyan kökü ekstraktı | 2 yaşdan yuxarı |
| Gedeliks sirop | Bitki tərkibli, bəlğəmgətirici | Atquyruğu ekstraktı, yaş öskürək üçün | 1 yaşdan yuxarı |
| Althea siropu | Bitki tərkibli, yumşaldıcı | Biyan kökü ekstraktı, öskürəyin yumşalması | 1 yaşdan yuxarı |
| Mukosolvan sirop | Mukolitik, bəlğəmgətirici | Ambroksol tərkibli | 2 yaşdan yuxarı |
| Tussamag sirop | Bitki tərkibli, bəlğəmgətirici | Kekik ekstraktı, yaş öskürək üçün | 1 yaşdan yuxarı |
| Lasolvan sirop | Mukolitik, bəlğəmgətirici | Ambroksol tərkibli | 2 yaşdan yuxarı |
| Stodal sirop | Homeopatik, kombinə | Müxtəlif bitki ekstraktları | 1 yaşdan yuxarı |
Qeyd:
- Siyahıda qeyd olunan dərmanlar müxtəlif ticarət adları ilə apteklərdə tapıla bilər.
- Heç bir dərmanı pediatrın təyinatı olmadan özbaşına verməyin.
- Doza, istifadə müddəti və kombinasiyası həkim nəzarəti ilə olmalıdır.
- 1 yaşdan kiçik uşaqlara heç bir bal tərkibli və ya bəzi bitki siropları verilmir.
- Quru öskürəkdə antitussiv, yaş öskürəkdə isə bəlğəmgətirici və mukolitik preparatlar daha çox istifadə olunur.
Öskürək dərmanlarının yan təsirləri və əks-göstərişləri
Hər bir dərmanın istifadəsi zamanı potensial yan təsirlər və əks-göstərişlər nəzərə alınmalıdır. Öskürək dərmanlarının ən çox rast gəlinən yan təsirləri arasında allergik səpgilər, mədə-bağırsaq pozğunluqları, yuxululuq və ya əzginlik qeyd edilir. Bəzi dərmanlar tənəffüs depressiyası, ürək döyüntüsündə dəyişiklik və digər ciddi təsirlərə də səbəb ola bilər.
Antitussiv dərmanlar, xüsusilə kodein və dekstrometorfan tərkibli preparatlar, yalnız ağır və nəzarətli hallarda istifadə edilməlidir. Uşaqlarda xroniki qaraciyər, böyrək və ürək xəstəlikləri olanlar, eləcə də astmalı uşaqlarda bəzi dərmanlar tamamilə qadağandır. Yan təsir və əks-göstəriş riski olan uşaqlara dərman yalnız həkim təyinatı ilə verilməlidir.
Uşaqlarda öskürəyin kompleks müalicə prinsipləri
Öskürəyin müalicəsində təkcə dərman preparatlarına etibar etmək düzgün deyil. Otağın havalandırılması, rütubət səviyyəsinin artırılması, bol maye qəbulu, düzgün qidalanma və istirahət öskürəyin daha tez keçməsinə kömək edir. Həkim nəzarəti olmadan antibiotik istifadəsi isə uşağın sağlamlığı üçün böyük təhlükə yarada bilər.
Bəzən öskürəyin arxasında daha ciddi, gizli bir xəstəlik dayanır və bu zaman diaqnostika və kompleks yanaşma tələb olunur. Valideynlərin maarifləndirilməsi, müasir tibbi yeniliklərdən məlumatlı olmaları və həkim tövsiyələrinə ciddi əməl etmələri uşaq sağlamlığının qorunmasında əsas şərtdir. Dərmanlar yalnız ümumi müalicə strategiyasının bir hissəsi olmalıdır.
Cədvəl: Uşaqlarda öskürək növləri
| Öskürək növü | Ən çox istifadə olunan dərman qrupları | Məsul preparatlar və misallar |
|---|---|---|
| Quru öskürək | Antitussivlər, yumşaldıcılar | Dekstrometorfan, bitki siropları |
| Yaş öskürək | Bəlğəmgətiricilər, mukolitiklər | Ambroksol, Bromheksin, Asetilsistein |
| Allergik öskürək | Antihistaminlər, bəzi mukolitiklər | Desloratadin, loratadin, karbosistein |
| Xroniki öskürək | Kombinə preparatlar, əsas xəstəliyə uyğun | Komponentli siroplar, həkim məsləhəti vacibdir |
Uşaqlar üçün öskürək dərmanlarının düzgün seçimi və istifadəsi hər bir valideynin və həkimin qarşısında duran məsuliyyətli və diqqətli bir prosesdir. Valideynlər ilk növbədə uşağın öskürəyinin səbəbini dəqiq bilməli, hər hansı dərmanı yalnız pediatrın məsləhəti ilə verməlidirlər. Hər bir öskürək növü fərqli yanaşma tələb edir və preparatın forması, tərkibi, dozası və müddəti fərdi olaraq təyin olunmalıdır. Yan təsirlərin, allergiyaların və əks-göstərişlərin nəzərə alınması uşağın təhlükəsizliyi üçün əsas şərtdir. Müasir tibbi təcrübə və yeni nəsil preparatlar uşaqların rahat nəfəs almasına, gecələr yuxusunun pozulmamasına və immunitetinin güclənməsinə kömək edir. Dərmanlarla yanaşı, ev şəraitində yaradılan əlverişli şərait və qayğı da müalicə prosesinin ayrılmaz hissəsidir. Övladların sağlamlığına laqeyd yanaşmamaq, hər zaman həkim tövsiyələrinə əməl etmək, dərmanları düzgün və vaxtında istifadə etmək vacibdir. Hər bir uşaq üçün fərdi yanaşma və kompleks müalicə seçimi, onların sağlam böyüməsinin əsas təminatıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Ən çox rast gəlinən səbəblər arasında virus və bakterial infeksiyalar, soyuqdəymə, qrip, bronxit, allergiya, sinusit və bəzən astma yer alır. Uşaqların immun sistemi hələ inkişaf mərhələsində olduğundan, tənəffüs yolları infeksiyalarına və ətraf mühit faktorlarına həssasdırlar. Ətraf mühitdə toz, tüstü və ya güclü qoxular da öskürəyə səbəb ola bilər. Bəzən öskürəyin səbəbi ciddi xəstəliklər olmadan keçici olur.
Öskürək dərmanları yalnız həkim məsləhəti ilə və uşağın vəziyyətinə uyğun olaraq istifadə edilməlidir. Şiddətli, uzunmüddətli və ya narahatedici öskürək, həmçinin gecə yuxusunu pozan hallar müalicə tələb edə bilər. Xüsusilə bəlğəmli öskürəkdə və ya nəfəs darlığı varsa, həkimə müraciət zəruridir. Özbaşına dərman istifadəsi uşaqlarda təhlükəli ola bilər.
Ən təhlükəsiz preparatlar adətən bitki tərkibli siroplar və yalnız təsdiq olunmuş, pediatr tərəfindən məsləhət görülən dərmanlardır. Uşağın yaşı, çəkisi və ümumi sağlamlıq durumu dərman seçimini müəyyən edir. Bəzi dərmanlar 2 yaşdan, digərləri isə 6 yaşdan yuxarı uşaqlarda tətbiq olunur. Hər hansı dərman yalnız pediatrın nəzarəti ilə verilməlidir.
Bütün dərmanlar kimi öskürək dərmanlarının da yan təsirləri ola bilər. Ən çox rast gəlinənlər allergik səpgilər, mədə-bağırsaq pozğunluğu, yuxululuq və bəzən yüngül əzginlikdir. Nadir hallarda ağır allergik reaksiya və ya tənəffüs problemləri yarana bilər. Yan təsir müşahidə olunarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Antibiotiklər yalnız bakterial infeksiyalarda və həkim təyinatı ilə istifadə olunmalıdır. Sadə virus mənşəli öskürəklərdə antibiotiklər heç bir fayda vermir və əlavə problemlər yarada bilər. Uşaqlara antibiotik yalnız dəqiq diaqnoz və analiz nəticələrinə əsasən verilməlidir. Özbaşına antibiotik istifadəsi təhlükəlidir.
Quru öskürəkdə əsasən öskürəyi sakitləşdirən, bəzən yumşaldıcı təsirli preparatlar istifadə olunur. Yaş (bəlğəmli) öskürəkdə isə bəlğəmgətirici və mukolitik dərmanlar tövsiyə edilir. Hər bir halda müalicə fərdi və öskürəyin tipinə uyğun seçilməlidir. Doza və preparat həkimin nəzarətində olmalıdır.
Bitki tərkibli siroplar öskürəyin yüngül formalarında və əsasən quru öskürəkdə faydalı ola bilər. Tərkibində kekik, biyan kökü, limon və digər bitkilər olan preparatlar selikli qişanı yumşaldır. Lakin ağır və davamlı öskürəkdə, eləcə də allergik uşaqlarda bu vasitələrin istifadəsi həkim nəzarətində olmalıdır. Hər uşağın fərdi dözümlülüyü nəzərə alınmalıdır.
Ən çox edilən səhvlərdən biri uşağa həkim məsləhəti olmadan dərman verməkdir. Dərmanların dozajını düzgün seçməmək, bir neçə öskürək preparatını eyni vaxtda istifadə etmək və ya istifadə müddətini uzatmaq da geniş yayılmış səhvlərdir. Bəzən valideynlər uşaqda ciddi xəstəlik olmadan dərmanlara üstünlük verir. Uşaqlarda müalicə həmişə həkim nəzarətində aparılmalıdır.
Bəzi dərmanlar xüsusi xəstəlikləri və ya allergiyası olan uşaqlara tamamilə əks-göstərişdir. Astma, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri, eləcə də allergik fonda bəzi preparatlar qadağandır. Hər dərmanın təlimatında əks-göstərişlər göstərilir və valideynlər onları diqqətlə oxumalıdır. Ən doğru seçim pediatrın rəyidir.
Valideynlər ilk növbədə öskürəyin səbəbini və tipini həkimlə dəqiqləşdirməlidirlər. Dərmanın uşağın yaşına, çəkisinə və fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Eyni zamanda, preparatın yan təsirləri və əks-göstərişləri araşdırılmalıdır. Hər hansı dəyişiklik və ya əlavə simptom müşahidə olunarsa, dərhal pediatra müraciət edilməlidir.
