UX (User Experience) – istifadəçinin məhsul, sistem və ya xidmətlə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı yaşadığı duyğular və ümumi təcrübədir. Bu anlayış yalnız sayt və tətbiqlərin interfeysi deyil, həm də brend, marketinq, dəstək xidmətləri, performans və emosional reaksiya kimi aspektləri əhatə edir.
UX-in əsas məqsədi istifadəçinin qarşılaşdığı problemləri aradan qaldırmaq, qarşılıqlı əlaqəni səliqəli, effektiv və məmnun edici etməkdir. İstifadəçi məhsulu rahat başa düşməli, istifadə etməli və müəyyən məqsədə çatmalıdır.
UX dizayn nəyi ifadə edir?
UX dizayn – istifadəçinin məhsul və ya xidmətlə əlaqəsi ücün mərhələlər üzrə planlaşdırılan bütün təcrübəni dizayn edən yanaşmadır. Bu yanaşmada yalnız vizual interfeys deyil, həm də məhsulun əldə olunması, markalaşması, paketlənməsi və sonrasındakı dəstək mərhələləri nəzərə alınır.
İstifadəçi araşdırması, prototipləşdirmə, testlər, personas hazırlamaq kimi fəaliyyətlər dizayn prosesinin əsas elementləridir.
UX və UI-nin fərqləri
UX təcrübənin bütöv hissəsini əhatə edən geniş anlayış ikən, UI (interfeys dizaynı) yalnız vizual görünüş və texniki istifadə mümkünlüyü ilə bağlıdır. UI UX-in tərkib hissəsi olsa da, istifadəçinin ümumi təcrübəsi yalnız interfeysə bağlı deyil – funksionallıq, emosional reaksiya və sairə də vacibdir.
UX-in əsas prinsipləri və tərkib hissələri
Aydın ehtiyacların qarşılanması
İstifadəçinin tələbləri dəqiq müyyən edilməli və məhsul bu ehtiyacları qarşılamağa yönəlməlidir.
İstifadə rahatlığı (usability)
Məhsul effektiv və minimal xəta ilə istifadə olunmalı, istifadəçi asanlıqla məqsədinə çatmalıdır.
Estetika və intuitivlik
Gözəl və estetik dizayn istifadəçinin məhsula qarşı müsbət ilkin rəğbət yaradır.
Əlçatanlıq (accessibility)
Məhsul hər səviyyədən istifadəçi ücün əlçatan olmalıdır. Bu, WCAG standartlarına riayət etməklə təmin olunur.
Responsiv məlumat arxitekturası
İstifadəçi məlumatları asan tapmalı və sistemdə rahat fəaliyyət göstərməlidir.
UX dizayn prosesinin mərhələləri
- Araşdırma – istifadəçilərin məqsədləri, problemləri və davranışları təhlil olunur (user research, persona, senaryo).
- Ideya prototipləşdirmə – wireframe, interaktiv prototiplərlə ilkin model hazırlanır.
- Usability testləri – A/B testi, istifadə testləri vasitəsilə problemlər aşkara çıxarılır.
- Ölçü və təkmilləşdirmə – UX metrikləri əsasında təcrübə performansı izlənir.
UX metriklərinin rolu və faydaları
UX metrikləri məhsulun istifadəçilər tərəfindən necə qarşılandığını aşkar edir. Ən çox istifadə olunan metriklər: səhv sayı, tapşırığın yerinə yetirilməsi müddəti, məmnunluq səviyyəsi, retention dərəcəsi.
Azərbaycanın mühitində UX-in yeri və tətbiqi
Azərbaycan şirkətləri, xüsusən yerli e-ticarət platformaları, bankların mobil tətbiqləri və dövlət xidməti sistemlərində UX-in tətbiqi ildən-ilə artır. Yerli istifadəçilərin vərdişləri, dil preferensiyaları və milli mentalitet nəzərə alınaraq məhsullar dizayn edilir.
UX-in tətbiqi nəticəsində sistemlər daha istifadəsi rahat olur, müraciətlər azalır, istifadəçi məmnunluğu yüksəlir.
UX professional ekosistem və perspektivlər
UX artıq yalnız dizaynerin işi deyil. UX researcher, UX writer, content strategist, product manager və developer kimi mütəxəssislər birgə işləyir. Gələcəkdə Sünî İntellekt, şəxsiləşdirmə (personalization), adaptiv interfeys və data‑driven dizayn UX sahəsini daha da zənginləşdirəcək.
UX (istifadəçi təcrübəsi) insan-məhsul qarşılıqlı əlaqəsinin mərkəzində durur və istifadəçi ücün dəyər yaratmaq məqsədi tutur. Bu, yalnız istifadə rahatlığı deyil, emosional bağ, məmnunluq, məhsulun məqsədə uyğunluğu və etibarlılığı ilə bağlıdır. Azərbaycanda da UX-in inkişafı biznes performansı, istifadəçi loyallığı və rəqabət gücünün artırılmasında mühüm faktor kimi önə çıxır.
Ən Çox Verilən Suallar
UX (User Experience) — istifadəçinin bir məhsul, xidmət və ya sistemlə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı yaşadığı hisslər, təcrübələr və məmnunluq səviyyəsini ifadə edən anlayışdır. Bu, yalnız interfeysin gözəlliyi deyil, həm də istifadənin rahatlığı, məqsədə çatma sürəti və ümumi təcrübənin dəyəridir.
UX dizaynı istifadəçinin ümumi təcrübəsinə fokuslanır – necə hiss edir, qarşılıqlı əlaqəni necə qurur. UI (User Interface) isə istifadəçi interfeysinin vizual və texniki dizaynıdır – düymələrin forması, rənglər, menyular və yerləşim. UX hissləri planlayır, UI onu vizuallaşdırır.
UX dizayner istifadəçinin ehtiyaclarını araşdırır, istifadəçi ssenariləri və prototiplər hazırlayır, testlər aparır və nəticədə funksional və istifadəyə yararlı sistemlər dizayn edir. Məqsəd, məhsulun istifadəsinin mümkün qədər rahat və intuitiv olmasıdır.
UX dizaynı vebsaytlar, mobil tətbiqlər, proqram təminatı, elektron cihazlar, bank sistemləri, təhsil platformaları və hətta fiziki məhsullar daxil olmaqla bir çox sahədə tətbiq olunur. Məqsəd – istənilən istifadəçi qarşılıqlı əlaqəsini daha yaxşı və məqsədyönlü hala gətirməkdir.
İstifadəçi təcrübəsini yaxşılaşdırmaq üçün istifadəçi araşdırmaları aparmaq, sadə və anlaşılır interfeys yaratmaq, funksional prototiplər test etmək, istifadəçidən rəy toplamaq və ardıcıl optimallaşdırmalar həyata keçirmək lazımdır.
UX dizaynı öyrənmək üçün istifadəçi psixologiyası, interaktiv dizayn prinsipləri, wireframing və prototipləmə alətləri (Figma, Adobe XD), analitik düşüncə və əsas proqramlaşdırma bilikləri faydalı olur. Eyni zamanda istifadəçi araşdırması və test üsulları da əhəmiyyətlidir.
Yaxşı UX dizaynı istifadəçi məmnuniyyətini artırır, konversiyanı yüksəldir, istifadəçinin saytda daha uzun qalmasına səbəb olur və sonda biznes gəlirini artırır. Həmçinin müştəri loyallığını və brendin etibarlılığını gücləndirir.
Ən çox istifadə olunan UX alətləri arasında Figma, Adobe XD, Sketch, InVision, Axure və Balsamiq kimi proqramlar var. Bu alətlər wireframe, prototip və istifadəçi axınlarının hazırlanmasına xidmət edir.
UX dizayn prosesi ümumilikdə aşağıdakı mərhələləri əhatə edir: istifadəçi araşdırması, personanın yaradılması, ssenari və axınların hazırlanması, wireframe dizaynı, prototipləmə, test etmə və iterasiya (təkrar təkmilləşdirmə).
Azərbaycanda UX dizaynı sürətlə inkişaf edən bir sahədir. İT şirkətləri, startaplar, banklar və təhsil texnologiyaları bu sahəyə maraq göstərir. Eyni zamanda, yerli UX kursları, onlayn təlimlər və freelancer imkanları mövcuddur.
