Azərbaycan Respublikasının ərazi suları unikal coğrafi mövqeyə malikdir və Xəzər dənizində yerləşməsi ölkə üçün mühüm strateji, iqtisadi və ekoloji əhəmiyyət daşıyır. Ərazi suları yalnız iqtisadi resurslarla deyil, həm də hüquqi, təhlükəsizlik və beynəlxalq münasibətlər kontekstində xüsusi yer tutur. Bu suların idarə olunması, istifadəsi və mühafizəsi Azərbaycan üçün prioritet məsələlərdən sayılır. Su resurslarının səmərəli istifadəsi, su yollarında təhlükəsizliyin təmin olunması və ekoloji tarazlığın qorunması aktual mövzulardandır. Son illərdə ölkədə ərazi sularında üzmə, gəmiçilik və digər su nəqliyyatı fəaliyyətləri artmaqda davam edir. Qanunvericiliyə əsasən, Azərbaycan Respublikasının ərazi sularında üzmə qaydaları, hüquqları və məhdudiyyətləri tam olaraq müəyyənləşdirilib. Ərazi sularında üzmə ilə bağlı hüquqi bazanın gücləndirilməsi, beynəlxalq normalara uyğunlaşdırılması və icra mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi son illərdə prioritet istiqamət olub. Eyni zamanda, ərazi sularında üzmə üçün sertifikatlaşdırma və arayış sistemləri tətbiq edilir ki, bu da həm vətəndaşların təhlükəsizliyinin qorunmasına, həm də dövlət nəzarətinin gücləndirilməsinə xidmət edir. Arayışlar müxtəlif hüquqi və əməliyyat məqsədləri üçün tələb olunur, bunlar arasında su nəqliyyatında işləmək, xüsusi su fəaliyyətlərinə icazə almaq və ya beynəlxalq sulara çıxış zamanı lazımi sənədləri təqdim etmək öhdəliyi var. Suların qorunması, ekoloji standartların yerinə yetirilməsi və dövlət nəzarətinin gücləndirilməsi sahəsində də irimiqyaslı tədbirlər həyata keçirilir. Ümumilikdə, Azərbaycan ərazi sularında üzmə və onun hüquqi tənzimlənməsi, ölkənin su təhlükəsizliyi və ekoloji rifahı baxımından aktual və strateji önəm daşıyır.
Azərbaycanın ərazi sularının hüquqi statusu
Azərbaycan Respublikasının ərazi suları Xəzər dənizinin Azərbaycan sahillərinə bitişik olan 15 dəniz mili (təxminən 28 km) genişlikdəki ərazini əhatə edir. Bu sular ölkənin suverenliyindədir və burada dövlətin bütün hüquq və vəzifələri tam şəkildə təmin olunur. Ərazi sularının statusu Azərbaycan Konstitusiyası, “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhədi haqqında” Qanun, eləcə də bir sıra beynəlxalq razılaşmalar və Xəzərin hüquqi statusunu tənzimləyən sənədlərlə müəyyən edilir.
Azərbaycan ərazi sularında su nəqliyyatı, balıqçılıq, turizm və digər fəaliyyətlər dövlət orqanlarının nəzarəti altında həyata keçirilir. Burada üzmə və su fəaliyyətləri xüsusi qaydalar, standartlar və nəzarət prosedurları ilə tənzimlənir. Bu qaydaların pozulması inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yarada bilər.
Ərazi sularında üzmənin qanuni tənzimlənməsi
Ərazi sularında üzmə ilə bağlı əsas hüquqi baza Mülki Məcəllə, Su Məcəlləsi, Azərbaycan Respublikasının Dəniz və Daxili Su Nəqliyyatı Kodeksi, Dövlət Sərhədi haqqında Qanun və bir sıra normativ aktlarla tənzimlənir. Üzmə fəaliyyətlərinə fərdi üzmə, gəmiçilik, idman və turizm məqsədli su fəaliyyəti daxildir.
Ərazi sularında üzmə yalnız müvafiq icazə və arayış əsasında həyata keçirilə bilər. Bu icazə və arayışlar aidiyyəti dövlət orqanları – Dövlət Dəniz Administrasiyası, Dövlət Sərhəd Xidməti və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən verilir. İcazə və arayış olmadan ərazi sularında üzmə inzibati məsuliyyətə səbəb ola bilər.
Üzmə üçün arayış və sertifikatlaşdırma sistemi
Azərbaycan ərazi sularında üzmə üçün arayış və sertifikat alınması qanunla tənzimlənir və bunun əsas məqsədi təhlükəsizliyin və ekoloji standartların qorunmasıdır. Üzmə arayışı – fiziki və hüquqi şəxslərin ərazi sularında su fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün dövlət orqanlarından aldığı rəsmi sənəddir.
Arayış üçün müraciət edən şəxslər tibbi müayinədən keçməli, nəzəri və praktiki təlimlərdə iştirak etməlidir. Eyni zamanda, üzmə bacarıqları, təhlükəsizlik qaydaları və ekoloji davranış üzrə testlərdən uğurla keçmək tələb olunur. Arayış olmadan fəaliyyət göstərmək qadağandır və cərimə, eləcə də digər sanksiyalar tətbiq oluna bilər.
Üzmə arayışının alınması və istifadə qaydası
Arayış əldə etmək üçün ilk növbədə müraciətçinin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər, tibbi arayış, üzgüçülük üzrə sertifikat və bəzi hallarda təlim kursunun bitirilməsi haqqında sənəd təqdim edilməlidir. Müraciət Dövlət Dəniz Administrasiyası və ya digər aidiyyəti quruma elektron və ya kağız formada göndərilə bilər.
Arayış verildikdən sonra müəyyən müddət ərzində (adətən 1 il) qüvvədə olur və yalnız arayışda göstərilən fəaliyyət və ərazi üçün etibarlıdır. Arayışın müddəti bitdikdə yenidən tibbi yoxlanış və sertifikatlaşdırma prosesi tələb olunur.
Ərazi sularında təhlükəsizlik və nəzarət
Azərbaycan ərazi sularında üzmə zamanı təhlükəsizlik və dövlət nəzarəti prioritet təşkil edir. Su nəqliyyatı, balıqçılıq və turizm fəaliyyətlərində sərnişinlərin və ekipaj üzvlərinin təhlükəsizliyi dövlət tərəfindən ciddi nəzarətdə saxlanılır.
Təhlükəsizlik qaydalarına uyğun olmayan davranış, icazəsiz üzmə və ya ekoloji standartların pozulması dərhal inzibati məsuliyyətə səbəb olur. Dövlət orqanları vaxtaşırı monitorinqlər, reydlər və maarifləndirici tədbirlər həyata keçirir.
Ekoloji standartlar və ərazi sularının mühafizəsi
Ərazi sularında üzmə və digər su fəaliyyətləri ekoloji standartlara uyğun həyata keçirilməlidir. Ekoloji qanunvericilik dəniz və su ekosistemlərinin qorunmasını, tullantıların qarşısının alınmasını və canlı resursların davamlı istifadəsini təmin edir.
Hər bir üzgüçü, gəmi sahibi və turist ekologiyanın qorunmasına cavabdehdir və qanunvericilikdə nəzərdə tutulan tələblərə əməl etməlidir. Dövlət Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi bu sahəyə daimi nəzarət və monitorinq aparır.
Beynəlxalq hüquqi tənzimləmələr və əməkdaşlıq
Azərbaycan ərazi suları beynəlxalq hüququn subyekti kimi bir sıra beynəlxalq müqavilələr və konvensiyaların təsiri altındadır. Xəzər dənizinin hüquqi statusu, su resurslarının bölüşdürülməsi və ekoloji standartların qorunması beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində tənzimlənir.
Azərbaycan BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyası və Xəzər dənizinə dair digər razılaşmalar çərçivəsində beynəlxalq öhdəliklərini yerinə yetirir. Beynəlxalq təcrübə yerli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsində nəzərə alınır.
Ərazi sularında üzmə üzrə statistik göstəricilər və yeniliklər cədvəli
| İllər | Verilən üzmə arayışlarının sayı | Nəzarət tədbirlərinin sayı | Ekoloji yoxlama aktları | Yeniliklər və layihələr |
|---|---|---|---|---|
| 2020 | 432 | 39 | 24 | Elektron müraciət sistemi |
| 2021 | 478 | 46 | 28 | GPS monitorinqi tətbiqi |
| 2022 | 502 | 54 | 30 | Yeni ekoloji tələblər |
| 2023 | 515 | 61 | 32 | Onlayn təlim modulları |
| 2024 | 527 | 68 | 37 | Çipli arayış kartları |
Azərbaycan Respublikasının ərazi sularında üzmə hüquqi, ekoloji və sosial baxımdan kompleks şəkildə tənzimlənən bir fəaliyyətdir. Son illər bu sahədə tətbiq olunan yeni texnologiyalar, elektron xidmətlər və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırma ölkənin su təhlükəsizliyini, ekoloji dayanıqlığını və hüquqi şəffaflığını artırıb. Arayış və sertifikatlaşdırma sistemi hər bir iştirakçı üçün zəruri və vacib mexanizmə çevrilib. Dövlət orqanlarının nəzarəti və ictimai maarifləndirmə tədbirləri ərazi sularında üzmə fəaliyyətlərinin qanun çərçivəsində və təhlükəsiz aparılmasına şərait yaradır. Bütün iştirakçılar üçün ekoloji qaydalara, təhlükəsizlik normalarına və qanunvericiliyə əməl etmək prioritetdir. Qanunvericilikdə və praktikada daim aparılan yeniliklər və monitorinqlər Azərbaycan ərazi sularının davamlı və səmərəli istifadəsini təmin edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Ərazi suları ölkənin suverenliyində olan, Xəzər dənizində sahildən 15 dəniz mili (təxminən 28 km) məsafədə yerləşən su hövzəsidir. Burada Azərbaycan qanunları və dövlət nəzarəti tam şəkildə tətbiq edilir. Ərazi suları ölkənin hüquqi, iqtisadi və ekoloji maraqları baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir. Qaydalar və istifadə hüquqları qanunvericiliklə tənzimlənir.
Ərazi sularında üzmə üçün əsasən arayış və xüsusi icazə tələb olunur. Bu sənədlər aidiyyəti dövlət orqanları – Dövlət Dəniz Administrasiyası, Dövlət Sərhəd Xidməti və Ekologiya Nazirliyi tərəfindən verilir. Sənədlər olmadan üzmə və ya su fəaliyyəti qanun pozuntusudur. Həmçinin, bu sənədlər təhlükəsizliyin və ekoloji normaların təmin olunmasına xidmət edir.
Arayış əldə etmək üçün şəxsiyyət vəsiqəsi, tibbi arayış, təlim və ya sertifikat və lazım olduqda əlavə sənədlər təqdim edilməlidir. Müraciət elektron və ya kağız formada aparıla bilər. Bəzi hallarda nəzəri və praktiki testlərdən keçmək tələb olunur. Arayış müəyyən müddət (adətən 1 il) üçün verilir.
Təhlükəsizlik üçün icazəsiz üzməmək, təhlükəli hava və su şəraitində fəaliyyət göstərməmək, üzgüçülük və ya su nəqliyyatı qaydalarına ciddi riayət etmək lazımdır. Dövlət orqanlarının göstərişlərinə əməl edilməli, fərdi və kollektiv təhlükəsizlik vasitələri istifadə olunmalıdır. Su nəqliyyatı və sərnişinlər üçün xüsusi təlimatlar tətbiq edilir.
Arayış və icazə olmadan ərazi sularında üzmə inzibati və bəzən cinayət məsuliyyəti yarada bilər. Cərimələr, fəaliyyətin dayandırılması və digər sanksiyalar tətbiq oluna bilər. Dövlət orqanları mütəmadi reydlər və yoxlamalar aparır. Qanun pozuntuları ciddi nəzarətdə saxlanılır.
Ekoloji qanunvericilik tullantıların suya atılmasını, ekosistemə zərər vurmağı və canlıların narahat edilməsini qadağan edir. Hər bir fəaliyyət dövlət nəzarətindədir və monitorinq həyata keçirilir. Ekologiyanın qorunması məqsədilə xüsusi qaydalara və texniki standartlara əməl olunmalıdır. Pozuntuya görə cərimə və sanksiyalar nəzərdə tutulur.
Üzmə arayışı adətən 1 il müddətinə verilir və yalnız arayışda göstərilən ərazi və fəaliyyət üçün etibarlıdır. Müddəti bitəndə yenidən tibbi yoxlanış, təlim və ya test tələb oluna bilər. Qüvvədə olan arayışsız fəaliyyət qanun pozuntusudur. Əlavə müddət və yenilənmə şərtləri normativ aktlarda qeyd olunur.
Azərbaycan beynəlxalq konvensiyalar, o cümlədən BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyası və Xəzər dənizinə dair müqavilələrə qoşulub. Bu sənədlər ekoloji standartların və istifadə qaydalarının müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynayır. Beynəlxalq təcrübə yerli qanunvericilikdə nəzərə alınır. Ərazidə fəaliyyət göstərən bütün subyektlər beynəlxalq normalara əməl etməlidir.
Dövlət orqanları hər il arayışların, yoxlamaların və ekoloji aktların sayını qeyd edir. Elektron müraciət, GPS monitorinq və çipli arayış kartları kimi yeniliklər tətbiq edilir. Statistika ictimaiyyətə və aidiyyəti qurumlara təqdim olunur. Bu tədbirlər şəffaflığın və təhlükəsizliyin artırılmasına xidmət edir.
Ərazi sularında üzmə üçün arayış və icazə almaq üçün Dövlət Dəniz Administrasiyasına, Dövlət Sərhəd Xidmətinə və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə müraciət etmək lazımdır. Müraciət elektron və ya kağız formada mümkündür. Bütün tələblərə və prosedurlara əməl edilməlidir. Ətraflı məlumat rəsmi sayt və dövlət qurumlarından əldə edilə bilər.
