Üzüm bağları yalnız bir kənd təsərrüfatı sahəsi deyil, həm də Azərbaycanın mədəniyyətini, həyat tərzini və iqtisadi potensialını əks etdirən mühüm bir elementdir. Əsrlər boyu bu torpaqlarda üzüm yetişdirilməsi və şərabçılıq ənənəsi davam etdirilmiş, bu sahə həm yerli istehlakı, həm də ixrac imkanlarını zənginləşdirmişdir. Müasir dövrdə isə üzüm bağı salmaq, düzgün qaydalarla budamaq, satış imkanları yaratmaq və qiymət dəyərləndirməsi aparmaq aqrar sahədə böyük aktuallıq qazanıb.
Üzüm bağları nədir və onların əhəmiyyəti
Üzüm bağları – müəyyən torpaq sahəsində sistemli şəkildə əkilmiş üzüm kollarından ibarət təsərrüfat sahələridir. Bu bağlar həm süfrəlik üzüm, həm də texniki (şərab, şirə, quru meyvə) məqsədilə becərilə bilər. Azərbaycanda üzüm bağları əsasən Abşeron, Gəncə-Qazax, Şəki-Zaqatala, Naxçıvan və Aran bölgələrində geniş yayılmışdır.
Əhəmiyyəti:
- Yerli kənd təsərrüfatına dayanıqlı gəlir mənbəyi;
- İxrac üçün perspektivli məhsul;
- Şərab və digər üzüm əsaslı məhsulların hazırlanmasında baza;
- Əmək bazarında məşğulluq yaratmaq potensialı;
- Ekoturizm və aqroturizm sahələrində inkişaf üçün imkan.
Üzüm Bağının Tarixi və Azərbaycandakı Kök Salma Prosesi
Üzüm bağçılığı, bəşər tarixinin ən qədim təsərrüfat sahələrindən biridir. Bu sahə insanlıqla yaşıd sayılır və onun tarixi min illərlə ölçülür. Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, ilk üzüm əhliləşdirilməsi və becərilməsi təxminən 8000 il öncə Cənubi Qafqazda, xüsusilə də Azərbaycanın qərb bölgələrində həyata keçirilmişdir. Məhz bu ərazilər dünyanın ən qədim şərabçılıq və üzümçülük mədəniyyətinə sahib regionlarından biri hesab olunur.
Tarixi mənbələrə əsasən, Qədim Azərbaycan torpaqlarında üzüm yalnız qida və şərab məqsədilə deyil, həm də dini ayinlərdə, müalicəvi məqsədlərlə və ticarət obyektinə çevrilərək geniş istifadə olunurdu. Üzüm bağları orta əsrlərdə də iqtisadi və mədəni həyatın ayrılmaz hissəsi olmuş, xüsusilə Gəncə, Şamaxı, Naxçıvan və Tovuz kimi bölgələrdə üzümçülük sənət halını almışdır.
XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda üzümçülük yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu dövrdə Avropadan gətirilən yeni üzüm sortları və təkmilləşmiş becərmə texnologiyaları sayəsində yerli bağçılıq daha məhsuldar və keyfiyyətli mərhələyə keçdi. Sovet dövründə isə kollektiv təsərrüfatlar vasitəsilə böyük sahələrdə sənaye miqyasında üzüm bağları salındı. Bu dövr Azərbaycanı keçmiş SSRİ-nin ən önəmli üzüm istehsalçılarından birinə çevirdi.
Müstəqillik illərində, xüsusilə son 20 ildə isə özəl fermer təsərrüfatlarının inkişafı nəticəsində üzüm bağçılığı yenidən dirçəlmiş və beynəlxalq bazarlarda “Made in Azerbaijan” markası altında təqdim edilən məhsullarla ölkəmizin kənd təsərrüfatı potensialını nümayiş etdirmişdir.
Bu gün Azərbaycanda üzüm bağları həm daxili istehlak, həm də ixrac üçün əhəmiyyətli məhsul mənbəyi olaraq qalır. Tarixi kökləri, iqlimə uyğun sortları və zəngin ənənələri ilə üzümçülük sahəsi kənd təsərrüfatı sektorunda mühüm yer tutmağa davam edir.
Üzüm bağı salmaq
Üzüm bağı salmaq yalnız torpaq sahəsi əldə etməklə yekunlaşmır. Bu proses mütəxəssis yanaşması və ardıcıl mərhələlər tələb edir:
- Torpaq seçimi və analiz: Üzüm üçün ideal torpaqlar yüngül, yaxşı drenajlı, qələvi və ya neytral pH göstəricili olmalıdır.
- İqlim uyğunluğu: Hər növ üzüm müxtəlif iqlim tələblərinə malikdir. Məsələn, “Ag shani”, “Bayan Shirey” kimi sortlar daha isti və quraq iqlimi sevir.
- Bağın planlaşdırılması: Əkiləcək sort, cərgələrin məsafəsi, suvarma və gübrələmə sistemlərinin layihələndirilməsi.
- Əkin: Bahar və ya payız mövsümündə həyata keçirilən prosesdir.
- Suvarma və qulluq: Damcı suvarma sistemi daha effektiv sayılır.
Üzüm bağı budamaq: Məhsuldarlığın açarı
Budama üzüm bağlarında məhsuldarlığı və kolun sağlamlığını qorumaq üçün mühüm bir prosesdir.
Budamanın əsas məqsədləri:
- Bitkinin formasını tənzimləmək;
- Günəş şüalarının bitkiyə daha yaxşı çatmasını təmin etmək;
- Meyvə verməyən köhnə budaqları aradan qaldırmaq;
- Məhsulun keyfiyyətini və ölçüsünü artırmaq.
Budama növləri:
- Qış budaması (yanvar-fevral): əsas formalaşdırıcı budamadır.
- Yay budaması (iyun-iyul): yaşıl budama ilə kolun formasını qorumaq məqsədi daşıyır.
Üzüm bağı satışı: Tələb və təklif bazarı
Azərbaycanda son illərdə üzüm bağlarına olan maraq artdıqca, bu sahənin satış bazarı da genişlənmişdir.
Satış formaları:
- Hazır məhsulun topdansatışı (fabriklər, bazarlar);
- Şərabçılıq müəssisələrinə xammal kimi satış;
- Turizm və tədbir sahələri üçün tematik bağlar;
- Üzüm bağlarının özünün alqı-satqısı.
Bu gün Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində hektarlarla sahədə yerləşən üzüm bağları satışa çıxarılır. Bu bağlar həm yerli sahibkarlar, həm də xarici investorlar üçün cəlbedici investisiya obyekti hesab olunur.
Üzüm bağı qiymətləri
| Ərazi | 1 ha üçün qiymət (AZN) | Sort növü | İnfrastruktur |
|---|---|---|---|
| Şamaxı | 10,000 – 15,000 | Bayan Shirey, Matrasa | Suvarma, yol |
| Göygöl | 12,000 – 18,000 | Tavkveri, Rkatsiteli | Dağətəyi torpaq |
| Qəbələ | 9,000 – 14,000 | Ag shani, Xindoqni | Orta |
| Goranboy | 7,000 – 11,000 | Yerli sortlar | Sadə |
| Abşeron | 15,000 – 20,000 | Süfrəlik sortlar | Yaxşı infrastruktur |
Qiymətlər torpağın sənədli vəziyyətindən, yol infrastrukturu, su təminatı və əkin vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir.
Üzüm bağları və gələcək perspektivlər
Üzümçülük Azərbaycanda həm ənənəvi, həm də gəlirli bir sahə kimi qalmaqdadır. Dövlətin aqrar sektora olan dəstəyi, yeni texnologiyaların tətbiqi və ixrac potensialının artması bu sahədə daha geniş imkanlar yaradır.
Gələcəkdə diqqət ediləsi sahələr:
- Yerli və regional bazarların artırılması;
- Ekoloji təmiz və sertifikatlı məhsulların istehsalı;
- Aqroturizm yönümlü bağçılığın təşviqi;
- Gənclərin bu sahəyə cəlb olunması;
- Rəqəmsal nəzarət və avtomatlaşdırılmış sistemlərin tətbiqi.
Üzüm bağı yaratmaq yalnız təsərrüfat fəaliyyəti deyil, eyni zamanda mədəni mirasa sahib çıxmaq, torpağa sevgi ilə yanaşmaq və sabit gəlirli bir sahəyə sahib olmaq deməkdir.
Bu sahəyə daxil olmaq istəyənlər üçün düzgün planlama, aqronom dəstəyi və davamlı baxım əsas uğur açarlarıdır. Azərbaycanda üzüm bağları yalnız torpaqla deyil, həm də tarixlə, zövqlə və əməksevərliklə bağlanmışdır.
Ən çox verilən suallar:
Ən yaxşı nəticə üçün yüngül gilli, qumlu-gilli və ya qara torpaqlar daha əlverişli sayılır. Torpağın suyu yaxşı ötürməsi və hava keçirmə qabiliyyəti vacibdir.
Ən uyğun mövsüm yazın əvvəli və ya payızın sonudur. Bu dövrlərdə torpaq temperaturu və rütubət səviyyəsi əkin üçün əlverişlidir.
Gəncə, Tovuz, Şamaxı, Naxçıvan və Qəbələ kimi bölgələr üzümçülükdə ön sıradadır. Bu ərazilərin iqlimi və torpağı üzüm üçün çox əlverişlidir.
Əraziyə və seçilən üzüm sortlarına görə dəyişir, amma orta hesabla 1 hektar üçün ilkin investisiya 4000-8000 AZN arası ola bilər.
Əkin edildikdən sonra 2-3 il ərzində ilk məhsul alınır, lakin tam məhsuldarlıq 4-5-ci ildən sonra müşahidə olunur.
Budama vegetasiya dövründən əvvəl adətən qışda və ya erkən yazda həyata keçirilməlidir. Məqsəd məhsuldarlığı artırmaq və kolun formasını qorumaqdır.
“Xindogni”, “Ağ şanı”, “Matrasa”, “Bayanşirə” və “Saperavi” kimi yerli və klassik Avropa sortları Azərbaycanda geniş yayılmışdır.
Bəli, bəzi bank və kənd təsərrüfatı fondları üzüm bağı və kənd təsərrüfatı sahələrinə ipoteka kreditləri təklif edir. Bu zaman əmlakın sənədləri tam və rəsmiləşdirilmiş olmalıdır.
Satış mülkiyyət sənədi və dövlət qeydiyyatı əsasında aparılır. Əksər hallarda kənd təsərrüfatı elan saytları və rieltorlar vasitəsilə satış baş tutur.
Bəli, son illərdə həm daxili bazarda, həm də ixrac üçün üzümə olan tələbat artdığı üçün üzüm bağlarına maraq da çoxalıb.
