Azərbaycanda sahibkarlıq fəaliyyəti, rəsmi əmək münasibətləri və ümumiyyətlə iqtisadi dövriyyənin qanuni əsaslarla həyata keçirilməsi üçün mütləq şəkildə müəyyən identifikasiya və şəffaflıq mexanizmləri mövcuddur. Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsi, yəni qısa adı ilə VÖEN, bu məqsədlə tətbiq edilən ən önəmli vasitələrdən biridir. VÖEN olmadan bir fərdin və ya şirkətin vergi sistemində qeydiyyatı, vergi öhdəliklərini icra etməsi, dövlət və ya özəl qurumlarla müqavilə bağlaması, bank hesabı açması, tenderlərdə iştirak etməsi və rəsmi fəaliyyət göstərməsi mümkün deyil. Bu nömrə həm sahibkarlar üçün hüquqi statusun əsas göstəricisi, həm də dövlət üçün şəffaf iqtisadi münasibətlərin təminatçısı rolunda çıxış edir. Azərbaycanda istər fərdi, istərsə də hüquqi şəxslərin öz fəaliyyətlərini rəsmi qaydada başlatması üçün VÖEN-in olması ilk və əsas şərtdir.

Bu unikal identifikasiya kodu, ölkə daxilində bütün vergi ödəyicilərinə verilir və onların hüquqi, maliyyə və iqtisadi dövriyyələrində əsas açar olur. Əlavə olaraq, VÖEN hər bir şəxsin və ya müəssisənin vergi sistemində izini itirmədən və asanlıqla tapılmasını təmin edir, bu da vergi öhdəliklərinin vaxtında və düzgün şəkildə yerinə yetirilməsinə şərait yaradır. Həmçinin, elektron hökumət, onlayn xidmətlər və rəqəmsal dövlət platformalarının inkişafı ilə VÖEN-in idarə olunması, yoxlanılması və müxtəlif əməliyyatlarda istifadə olunması daha da rahatlaşıb. Hazırda, vergi orqanları, ASAN xidmət, kommersiya bankları və dövlət qurumları arasında məlumat mübadiləsi də məhz bu nömrə üzərindən asanlaşır.

Müasir biznes və iqtisadi münasibətlər şəraitində hər bir şəxs və ya qurum üçün VÖEN yalnız vergi öhdəliyinin simvolu deyil, həm də qanuni fəaliyyətin, iqtisadi azadlığın və şəffaf maliyyə münasibətlərinin təməl daşıdır. VÖEN-in alınması, istifadəsi və bağlı proseslər barədə biliklərə sahib olmaq, hər kəsə uğurlu və risklərdən uzaq iqtisadi fəaliyyət üçün mühüm imkanlar açır. Bu məqalədə VÖEN-in mahiyyəti, necə açılması, yoxlanılması, bağlanması, borcun yoxlanılması və ASAN xidmət üzərindən prosesi detallı şəkildə izah olunacaq. Hər kəs üçün anlaşılan və praktik məlumatlar təqdim edərək, oxucuların hüquqi və praktiki baxımdan özlərini daha məlumatlı və güvənli hiss etmələrinə kömək olmağa çalışılacaq.

VÖEN-in Mahiyyəti və Hüquqi Əhəmiyyəti

Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsi – VÖEN, Azərbaycanda rəsmi iqtisadi fəaliyyət göstərən hər bir fiziki və ya hüquqi şəxs üçün məcburi olan və unikal kodla təqdim edilən identifikasiya vasitəsidir. VÖEN, hüquqi cəhətdən ölkə daxilində bütün vergi münasibətlərinin əsasını təşkil edir və müvafiq dövlət orqanları tərəfindən verilir. Bu nömrə sahibinə rəsmi iqtisadi dövriyyədə tam qanuni iştirak hüququ qazandırır və sahibkar kimi tanınmaq üçün başlıca şərtdir. Hüquqi və ya fiziki şəxs yalnız VÖEN alandan sonra dövlət qeydiyyatına alınmış, qanuni fəaliyyət göstərən subyekt sayılır.

VÖEN həmçinin, vətəndaşların, fərdi sahibkarların və şirkətlərin vergi hesabatı verməsini, bank əməliyyatlarını, dövlət və özəl sektorlarla müqavilə bağlamasını, tenderlərdə iştirakını və digər iqtisadi hüquqlarını reallaşdırmasına şərait yaradır. Hər bir vergi ödəyicisinin, vergi orqanlarının məlumat bazasında ayrı-ayrılıqda fərqləndirilməsi və idarə olunması, məhz VÖEN sayəsində həyata keçirilir. Qanunvericiliyə əsasən, Azərbaycanda fəaliyyət göstərmək istəyən istənilən şəxs və ya təşkilat üçün vergi qeydiyyatı məcburidir və bu proses VÖEN-in alınması ilə başa çatır.

Dövlətin iqtisadi siyasətində şəffaflığın və nəzarətin təmin olunması üçün də VÖEN əvəzsiz bir vasitədir. Elektron dövlət xidmətlərinin tətbiqi ilə bu nömrənin istifadəsi daha da genişlənmiş və sadələşdirilmişdir. İndi sahibkarlar istənilən vaxt öz VÖEN-ləri ilə bağlı istənilən məlumatı elektron hökumət portalları vasitəsilə əldə edə, yoxlaya və idarə edə bilirlər. Bu isə həm vətəndaşların, həm də dövlətin işini xeyli asanlaşdırır, eyni zamanda iqtisadi proseslərin şəffaflığını və rəqabət mühitini gücləndirir.

VÖEN-in Açılması və Proseduru

VÖEN almaq, Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən sahibkarlıq fəaliyyəti üçün ilk addımlardan biri hesab olunur. Hər bir şəxs və ya təşkilat, fəaliyyətə başlamazdan öncə mütləq şəkildə vergi orqanlarına müraciət edərək vergi qeydiyyatından keçməlidir. VÖEN almaq üçün əsas şərtlərdən biri müraciətçinin Azərbaycan vətəndaşı, əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs kimi hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsidir. Əsasən, şəxsiyyət vəsiqəsi, yaşayış yerini təsdiq edən sənəd və xüsusi ərizə ilə vergi orqanına və ya ASAN xidmət mərkəzinə müraciət olunur.

Proses olduqca sadə və şəffaf şəkildə təşkil edilmişdir. Əgər şəxs fərdi sahibkar kimi qeydiyyatdan keçmək istəyirsə, “Fiziki şəxsin sahibkarlıq uçotu” üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi forma doldurulur və müvafiq sənədlərlə birgə təqdim edilir. Hüquqi şəxslər üçün isə nizamnamə, təsis sənədləri və rəhbərlik haqqında məlumatlar tələb olunur. Son illərdə bu proses həm ənənəvi (kağız daşıyıcılar üzərindən), həm də elektron qaydada həyata keçirilir. Elektron hökumət portalı və İnternet Vergi İdarəsi vasitəsilə onlayn qaydada VÖEN almaq imkanı yaradılıb ki, bu da vətəndaşların vaxtına və resurslarına qənaət edir.

Əlavə olaraq, VÖEN almaq üçün dövlət tərəfindən heç bir rüsum və ödəniş tələb olunmur və qeydiyyat prosesi adətən 1 iş günü ərzində tamamlanır. Əgər ərizə və sənədlər düzgün və tam təqdim olunubsa, qısa müddət ərzində sahibkara rəsmi şəkildə VÖEN təqdim edilir və şəxs artıq qanuni sahibkarlıq fəaliyyətinə başlaya bilər. Hazırda ASAN xidmət mərkəzləri də bu prosesi sürətlə və şəffaf şəkildə həyata keçirir, bu da əlavə rahatlıq yaradır və sahibkarların ehtiyaclarını operativ şəkildə qarşılayır.

VÖEN-in Yoxlanılması və Borcların Müəyyənləşdirilməsi

VÖEN-in aktiv olub-olmamasını, statusunu və ya ona bağlı borcları yoxlamaq artıq müasir dövrdə heç bir çətinlik yaratmır. Hər bir şəxs və ya müəssisə rəsmi internet resursları, elektron xidmət portalları və e-taxes platforması vasitəsilə öz VÖEN kodunu daxil edərək, statusunu, vergi borcunun olub-olmadığını, vergi uçotunda qeydiyyatının hansı vəziyyətdə olduğunu asanlıqla öyrənə bilir. Bu imkanlar sahibkarlar və digər istifadəçilər üçün operativlik, şəffaflıq və etibarlılıq baxımından çox vacibdir.

Vergilər Nazirliyinin rəsmi internet səhifəsi və İnternet Vergi İdarəsi portalı üzərindən hər kəs açıq şəkildə VÖEN üzrə məlumat əldə edə bilər. Yalnız VÖEN kodunu müvafiq xanaya yazmaq kifayətdir ki, sistem avtomatik olaraq həmin nömrənin statusunu və ona bağlı olan borcları ekrana çıxarsın. Bu yanaşma, sahibkarlara dövlət qarşısında öhdəliklərini vaxtında və düzgün şəkildə yerinə yetirmək üçün şərait yaradır və gecikmələrin, hüquqi problemlərin qarşısını alır. Beləliklə, onlayn yoxlama funksiyası sahibkarların işini xeyli asanlaşdırır və hər kəsin hüquqi statusu barədə məlumatlı olmasını təmin edir.

Əlavə olaraq, əgər VÖEN üzrə hər hansı borc və ya maliyyə öhdəliyi varsa, həmin borcların vaxtında ödənilməsi vacibdir. Bu həm dövlət orqanlarının etimadının saxlanılması, həm də sahibkarın fəaliyyətinin davamlılığı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Borcların ödənilməməsi, gecikdirilməsi və ya düzgün hesabat verilməməsi sahibkarın hüquqlarının məhdudlaşdırılması, cərimələr və sanksiyalarla nəticələnə bilər. Bu səbəbdən, hər bir sahibkar və ya vergi ödəyicisi öz VÖEN kodunu daim nəzarətdə saxlamalı, borc və digər məlumatları mütəmadi yoxlamalıdır.

ASAN Xidmət vasitəsilə VÖEN ilə bağlı əməliyyatlar

ASAN xidmət mərkəzləri Azərbaycanda dövlət xidmətlərinin əlçatanlığını, şəffaflığını və operativliyini artırmaq məqsədilə yaradılmış unikal platformalardan biridir. VÖEN-lə bağlı bütün əsas əməliyyatlar – qeydiyyat, uçotdan çıxarılma, məlumatların dəyişdirilməsi və s. – ASAN xidmət mərkəzlərində sürətli və şəffaf şəkildə həyata keçirilir. Vətəndaşlar burada həm fiziki, həm də hüquqi şəxslər üçün nəzərdə tutulan xidmətləri asanlıqla əldə edə bilirlər. Bunun üçün əsas sənəd kimi şəxsiyyət vəsiqəsi, müvafiq ərizə və lazım gələrsə, elektron imza təqdim edilir.

ASAN xidmətin üstünlüklərindən biri, prosesin tam şəffaf və sürətli olmasıdır. Vətəndaşlar uzun növbələrdə gözləmədən və əlavə xərclər olmadan bir neçə saat və ya maksimum 1 iş günü ərzində VÖEN-lə bağlı bütün məsələlərini həll edə bilirlər. Həmçinin, burada göstərilən xidmətlərin əksəriyyəti ödənişsizdir, yalnız əlavə arayış və sənəd tələbi olarsa, simvolik rüsumlar ola bilər. Bu isə vətəndaşların dövlət xidmətlərinə çıxış imkanını xeyli artırır və dövlət-vətəndaş münasibətlərinin möhkəmlənməsinə səbəb olur.

Elektron imza və onlayn sistemlərin inteqrasiyası nəticəsində, artıq bir çox əməliyyatlar ASAN xidmətə gəlmədən də internet üzərindən icra oluna bilir. Lakin bəzi hallarda, xüsusən sənədlərin fiziki təqdimatı və ya müəyyən arayışların alınması üçün şəxsən mərkəzə müraciət etmək tələb oluna bilər. Ümumiyyətlə, ASAN xidmət mərkəzləri VÖEN-lə bağlı əməliyyatların etibarlı, sürətli və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsi üçün mükəmməl bir mexanizm yaradır və bu sahədə daim yeniliklər tətbiq edir.

VÖEN-in Bağlanılması və Uçotdan Çıxarılması

Hər bir vergi ödəyicisi, müəyyən səbəblərdən fəaliyyətini dayandırmaq istədikdə və ya artıq sahibkarlıqla məşğul olmayanda, mütləq şəkildə VÖEN-in bağlanması, yəni vergi uçotundan çıxarılması üçün prosedurdan keçməlidir. Bu addım sahibkarı gələcək vergi öhdəliklərindən, hesabat borclarından və cərimələrdən qoruyur. Proses olduqca sadə və şəffafdır. Sahibkar vergi orqanına və ya ASAN xidmət mərkəzinə ərizə ilə müraciət edir və müvafiq sənədləri təqdim edir.

Əgər fiziki şəxs kimi fəaliyyət dayandırılırsa, “Fiziki şəxsin vergi uçotundan çıxarılması haqqında ərizə” forması doldurulub, şəxsiyyət vəsiqəsi ilə birlikdə təqdim edilir. Bu müraciət həm ənənəvi, həm də elektron qaydada edilə bilər. Elektron hökumət portalı və ya e-taxes platformasında da bu xidmət mövcuddur, yalnız gücləndirilmiş elektron imza tələb olunur. Fəaliyyətə xitam verilməsi üçün əsas səbəblər arasında sahibkarın ölümü, itkin düşməsi, məhkəmə qərarı və ya sadəcə fəaliyyətin könüllü dayandırılması ola bilər.

Bağlanma prosesi başa çatdıqdan sonra, artıq sahibkar və ya təşkilat vergi sistemində aktiv vergi ödəyicisi sayılmır və yeni öhdəliklər yaranmır. Lakin bu prosesdə bütün borcların və hesabatların tam və düzgün şəkildə yerinə yetirilməsi, heç bir gecikmə və çatışmazlıq olmaması vacibdir. Əgər bağlanmadan əvvəl hər hansı borc və ya hesabat problemi olarsa, bu, sahibkar üçün əlavə problemlər yarada bilər. Ona görə də, uçotdan çıxarılma prosesini yalnız bütün öhdəliklər yerinə yetirildikdən sonra başa çatdırmaq məsləhət görülür.

VÖEN-in mahiyyəti və ona bağlı bütün prosedurlar, Azərbaycanda sahibkarlıq və iqtisadi münasibətlərin şəffaf və hüquqi əsaslarla inkişafı üçün həyati vacibdir. Bu unikal identifikasiya nömrəsi olmadan iqtisadi dövriyyədə iştirak etmək, vergi öhdəliklərini yerinə yetirmək, rəsmi müqavilə bağlamaq və bir çox digər hüquqi prosesləri icra etmək mümkün deyil. Hər bir vətəndaş, sahibkar və ya şirkət fəaliyyətə başlamaq üçün ilk növbədə VÖEN almağa diqqət yetirməlidir və bu prosesin düzgün, şəffaf şəkildə həyata keçirilməsinə məsuliyyətlə yanaşmalıdır.

Hazırda ölkədə yaradılmış elektron xidmətlər və ASAN xidmət mərkəzləri sayəsində VÖEN-lə bağlı bütün əməliyyatlar ən yüksək səviyyədə sadələşdirilib və vətəndaşların rahatlığı təmin olunub. Həm qeydiyyat, həm yoxlama, həm də bağlanma prosesləri operativ və şəffaf şəkildə həyata keçirilir ki, bu da vətəndaşların dövlətə olan inamını artırır və sahibkarlıq mühitində şəffaflığın təmin olunmasına şərait yaradır. Bundan əlavə, VÖEN-lə bağlı borcların və statusun mütəmadi yoxlanılması sahibkarlara öz fəaliyyətlərini hüquqi və maliyyə baxımından riskə atmadan davam etdirməyə imkan verir.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi və hüquqi fəaliyyətin uğurlu aparılması üçün hər kəs VÖEN-in alınması, idarə olunması və bağlanması ilə bağlı biliklərini daim yeniləməli, dövlətin təqdim etdiyi elektron xidmətlərdən, məlumat mənbələrindən və rəqəmsal platformalardan aktiv şəkildə istifadə etməlidir. Bu, yalnız sahibkarların deyil, bütün vətəndaşların hüquqlarını qoruyur, dövlətin şəffaflıq və hesabatlılıq siyasətinin dəstəklənməsinə xidmət edir. Beləliklə, VÖEN-in düzgün idarə olunması hər bir iqtisadi subyektin və ölkənin inkişafı üçün mühüm rol oynayır və uzunmüddətli uğurun açarıdır.