Xənnas : Mənası, Vəsvəsə

İnsanlıq tarixi boyu, şər və xeyir, nur və qaranlıq, ruh və bədən kimi dualist anlayışlar bütün din və mifologiyaların, xalq etiqadlarının ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Qaranlıq qüvvələrin, şeytani varlıqların, insanın daxili və xarici aləminə təsir göstərən gizli güclərin təsviri, həm dini mətnlərdə, həm də xalq şüurunda müxtəlif adlarla mövcuddur. Xənnas anlayışı da belə məfhumlardandır. Xənnas termini xüsusilə İslam dini mənbələrində, xüsusilə Qurani-Kərimdə özünəməxsus şəkildə işlədilmiş və bəşər psixologiyasına təsir edən “gizli şeytan” obrazı ilə izah olunmuşdur. Müasir Azərbaycan cəmiyyətində, eləcə də digər müsəlman xalqlarında xənnas anlayışı həm dini, həm psixoloji, həm də folklor səviyyəsində maraqlı izahlarla zəngindir.

Xənnas sözünün lüğəvi və dini mənası

“Xənnas” ərəb mənşəli söz olub, lüğəvi baxımdan “gizlənən”, “sıxılan”, “yoxa çıxan”, “gözəgörünməz şəkildə yaxınlaşan” deməkdir. Ərəb dilində “xanasa” feilinin kökündən gəlir və “geri çəkilmək”, “itmək”, “gizlənmək” mənası verir. Qurani-Kərimin “Nəs” surəsinin 4-cü ayəsində “əl-xənnas” sözü xüsusi vurğulanır: “De: Mən insanlar üçün insanların Rəbbinə… gizlənib-insanların ürəklərinə vəsvəsə verən xənnasa qarşı sığınaram.” Burada xənnas təkcə adi şeytan deyil, məhz insanın daxili aləminə, qəlbinə və düşüncəsinə gizlicə vəsvəsə, qorxu və şübhə toxumu səpən xüsusi şeytani qüvvə kimi təsvir olunur.

Quranda və İslam mənbələrində xənnas

Quranda xənnas anlayışı əsasən “Nəs” surəsində keçir. İslam ilahiyyatçılarına görə, xənnas “vəsvəsə verən, amma Rəbbin adı çəkiləndə dərhal geri çəkilən, gizlənən şeytan” kimi tanınır. O, insanı daim günaha, şübhəyə, qorxuya və pis niyyətə sövq edir. Xənnasın ən təhlükəli cəhəti – onun gizli və səssiz şəkildə təsir etməsi, insanın daxili aləmində vəsvəsənin, mənəvi narahatlığın yaranmasına səbəb olmasıdır. Rəvayətlərdə qeyd edilir ki, hər bir insanın ürəyində ona vəsvəsə verən bir xənnas vardır və insan Allaha sığınanda, zikr və dua etdikdə bu gizli şeytan geri çəkilir.

Xənnas və vəsvəsə: Psixoloji aspekt

Xənnas anlayışının ən maraqlı tərəfi – onun təkcə dini deyil, həm də psixoloji məna daşımasıdır. Ənənəvi İslam izahında xənnas insanı pisliyə, şübhəyə, qorxuya, qərarsızlığa və inamsızlığa sövq edən “daxili səs” və ya “pis niyyətin vəsvəsəsi” kimi dəyərləndirilir. Müasir psixologiyada isə bu, insanın zehni fəaliyyətində baş verən daxili narahatlıq, stres, psixoloji maneə, özünə inamsızlıq və neqativ fikirlərlə bənzədilir. Bu baxımdan xənnas – insanın özünə qarşı çıxan, onu doğru yoldan sapdırmaq istəyən psixoloji impulsların simvoludur.

Xalq inancında xənnas və onun təsvirləri

Azərbaycan və ümumiyyətlə, müsəlman Şərqi folklorunda xənnas – bəzən “insana cin, şər ruh”, bəzən “bəd nəzər”, “daxili qorxu” kimi təsvir olunur. Xalq arasında “adamı xənnas basdı”, “qəlbimə xənnas düşdü” kimi ifadələr yayılıb. Bəzən insanlar həyatlarında qəfil qorxu, narahatlıq, pis yuxu və ya qəribə hadisələr yaşadıqda bunu xənnasın təsiri ilə əlaqələndiriblər. Ənənəvi xalq təbabətində və inancında isə xənnasdan qorunmaq üçün dua oxumaq, Quran ayələrini dinləmək, müəyyən dualar və qoruyucu ayinlər icra etmək məsləhət görülür.

Xənnas və vəsvəsənin gündəlik həyatda təzahürləri

Hər insan müəyyən vaxtlarda daxili vəsvəsə, şübhə, qərarsızlıq və ya qorxu yaşayır. İslam mənbələrində qeyd edilir ki, bu, insan təbiətinin bir hissəsidir və xənnas məhz bu anlarda təsir göstərir. Gündəlik həyatda düşüncələrdə yaranan “birdən nəsə pis bir şey olsa?”, “doğrudanmı düzgün edirəm?”, “bəlkə alınmaz?” kimi fikirlər, psixoloji baxımdan xənnasın vəsvəsəsi sayılır. Burada əsas məsələ – insanın bu cür düşüncələrlə necə mübarizə apardığı, özünü necə ruhlandırdığı və inamını necə bərpa etdiyi ilə bağlıdır.

Xənnasdan qorunma yolları: Dini və mənəvi üsullar

İslamda xənnasın təsirindən qorunmaq üçün dua, zikr, Quran oxumaq, Allahı xatırlamaq və saleh əməllər etmək ən təsirli vasitə sayılır. Xüsusilə “Nəs” və “Fələq” surələrinin oxunması, “Ayətül-Kürsi” və digər qoruyucu dualar insanın ruhunu və qəlbini gücləndirir. İslam peyğəmbəri Məhəmməd (s) da xənnas və vəsvəsədən qorunmaq üçün mütəmadi dua və zikri tövsiyə edib. İnsan ruhən və psixoloji baxımdan güclü olanda, öz qorxuları və şübhələri ilə üzləşib onları aşanda, xənnasın təsiri azalır.

Xənnas və digər şeytani varlıqlar: Müqayisə və fərqlər

İslamda xənnas xüsusi bir şeytan növü kimi təsvir edilir, amma digər cin və şeytani varlıqlarla müqayisədə onun ən böyük fərqi – insanın daxili aləminə təsir göstərməsidir. Xənnas “daxili düşmən”, yəni insanın zehni və mənəvi dünyasında gizlənən, vəsvəsə verən, amma insan iman gətirəndə və zikr edəndə gizlənib yoxa çıxan qüvvədir. Adi şeytan isə daha çox xarici təsir vasitəsilə insanı günaha sürükləyir. Xənnas isə insanı içəridən narahat edir.

Xənnas anlayışının müasir dövrdə interpretasiyası

Bütün bu dini və folklor izahlarla yanaşı, müasir dövrdə xənnas anlayışı insanın psixoloji və mənəvi dünyasının öyrənilməsində maraqlı bir simvol kimi dəyərləndirilir. Psixoloqlar və din xadimləri insanın daxili narahatlıqları, qorxuları, qərarsızlıq və özünə inamsızlıq halları zamanı xənnas məfhumunu izah və motivasiya üçün istifadə edirlər. Bu baxımdan xənnas həm dini, həm psixoloji və mənəvi inkişaf üçün mübarizə aparmalı olduğumuz bir “daxili qüvvə” kimi təqdim olunur.

Xənnas haqqında dini, ədəbi və elmi ədəbiyyatda təsvirlər

İslam elmi və dini ədəbiyyatında xənnasla bağlı geniş izahlar, hədis və təfsirlər mövcuddur. Məşhur təfsir alimləri “Nəs” surəsinin ayələrini şərh edərkən, xənnasın insan psixologiyasına təsirini, onunla mübarizə yollarını ətraflı izah edirlər. Ədəbiyyat və poeziyada isə xənnas motivləri “daxili narahatlıq”, “vəsəsə”, “qorxu” və “şübhə” obrazlarında təsvir edilir. Azərbaycanda folklor, nağıl və əfsanələrdə də xənnas “gizli pislik”, “qorxudan yaranan kölgə” kimi poetik və simvolik məna daşıyır.

Xənnas anlayışı Azərbaycan və islam dünyasında yalnız dini məfhum deyil, eyni zamanda psixoloji, mənəvi və mədəni fenomen kimi də böyük maraq doğurur. Xənnas – insanın öz daxili aləminin, qorxu və şübhələrinin simvolu, eyni zamanda ilahi qorumanın, dua və inamın təsirinin ən aydın nümunəsidir. Hər bir insanın həyatında bəzən üzləşdiyi və mübarizə apardığı bu “gizli düşmən” həm dini, həm də insani təcrübənin ayrılmaz parçasıdır. Xənnasdan qorunmaq üçün dua, zikr, inam və mənəvi güc ən böyük silahdır. Bu məfhumun tarixi, elmi, dini və folklor izahı onu həm şəxsi, həm də cəmiyyət səviyyəsində dərindən başa düşməyə imkan verir.

Ən Çox Verilən Suallar