Xərçəng Xəstəliyi: Növləri, Əlamətləri

Xərçəng xəstəliyi müasir dövrdə bəşəriyyət üçün ən ciddi sağlamlıq problemlərindən biri hesab olunur. Dünyada hər il milyonlarla insan bu xəstəlikdən əziyyət çəkir və təəssüf ki, xərçəng hələ də ölümə səbəb olan ən ağır xəstəliklərdən biri kimi bilinir. Tibbin inkişafına baxmayaraq, bu xəstəlik bir çox ölkələrdə həm sosial, həm də iqtisadi baxımdan böyük bir yükdür. Xərçəng yalnız xəstənin deyil, həm də ailəsinin və cəmiyyətin həyat keyfiyyətinə təsir göstərir. Xəstələrin psixoloji vəziyyəti, maddi imkanları, müalicə üsullarının əlçatanlığı və keyfiyyəti kimi faktorlar xərçənglə mübarizədə həlledici rol oynayır.

Xərçəng Xəstəliyi Nədir?

Xərçəng xəstəliyi bədənin hər hansı bir toxumasında hüceyrələrin nəzarətsiz şəkildə çoxalması ilə xarakterizə olunur. Normal hüceyrələr orqanizmdə müəyyən bir qayda ilə çoxalır və bölünürlər. Lakin bəzi hallarda bu proses pozulur və hüceyrələr həddindən artıq çoxalaraq nəzarətsiz şəkildə inkişaf edir, nəticədə isə şiş (şiş toxuması) əmələ gəlir. Bu şişlər bədxassəli (malign) və ya xoşxassəli (benign) ola bilər. Məhz bədxassəli şişlər xərçəng adlanır və digər orqanlara yayıla bilir.

Reklam

Xərçəng xəstəliyi müxtəlif orqan və toxumalarda inkişaf edə bilər: ağciyər, döş, dəri, prostat, qalxanabənzər vəzi, bağırsaqlar və digər yerlərdə. Bu xəstəlik əsasən yaşlı insanlarda daha çox müşahidə olunsa da, bəzi növləri uşaq və gənclərdə də rast gəlinir.

Xərçəngin Əlamətləri

Xərçəng xəstəliyinin ilkin əlamətləri xəstəliyin növünə, inkişaf mərhələsinə və orqanizmin ümumi vəziyyətinə görə fərqlənə bilər. Buna baxmayaraq, ümumi olaraq aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:

Açıq səbəbsiz çəki itkisi – Sürətli və izaholunmaz arıqlama xərçəngin ən erkən əlamətlərindən biri ola bilər.
Xroniki yorğunluq – Daimi halsızlıq və yorğunluq hissi.
Dərinin rəngində və ya toxumasında dəyişikliklər – Dərinin solğunluğu, saralması və ya qaralması.
Qanaxmalar və ya axıntılar – Ağciyər xərçəngi üçün öskürərkən qan gəlməsi, bağırsaq xərçəngi üçün nəcis ifrazatında qan görülməsi kimi.
Şişkinlik və ya sərt kütlələr – Bədəndə şişkinliklər, düyün və ya sərtlik hiss edilməsi.
Ağrı – Davamlı və ya səbəbi bilinməyən ağrılar.
Qida udma çətinliyi – Yemək yeyərkən boğazda və ya yemək borusunda ağrı və çətinlik hissi.
Xroniki öskürək və ya səs dəyişiklikləri – Uzun müddət davam edən öskürək, boğuq səs.

Əlamətlərin erkən mərhələdə aşkar edilməsi xəstəliyin vaxtında müalicəsinə imkan yaradır. Buna görə, hər hansı yuxarıda sadalanan simptomlar müşahidə olunarsa, mütləq həkimə müraciət edilməlidir.

Reklam

Xərçəng Xəstəliyinin Növləri

Xərçəng xəstəliyi müxtəlif orqanlarda və toxumalarda inkişaf edə bildiyi üçün çoxsaylı növlərə malikdir. Ən çox rast gəlinən xərçəng növləri bunlardır:

1. Ağciyər xərçəngi

Ən çox rast gəlinən və ölümlə nəticələnən xərçəng növlərindən biridir. Adətən siqaret çəkənlərdə daha çox müşahidə olunur.

2. Döş xərçəngi

Xüsusilə qadınlarda geniş yayılıb. Süd vəzilərində əmələ gəlir. Erkən diaqnoz üçün döş müayinəsi vacibdir.

3. Prostat xərçəngi

Əsasən yaşlı kişilərdə rast gəlinir. Sidik ifrazı zamanı çətinlik, tez-tez sidiyə getmə kimi əlamətlər yarada bilər.

4. Dəri xərçəngi

Ən çox rast gəlinən növlərdən biridir. Günəş şüalarının təsirindən yaranan melanoma və digər dəri xərçəngi növləri mövcuddur.

5. Qalxanabənzər vəzi xərçəngi

Qalxanabənzər vəzidə düyün və ya şişkinlik şəklində özünü göstərə bilər.

6. Bağırsaq xərçəngi

Qida borusu, mədə, yoğun və nazik bağırsaqda inkişaf edə bilər. Qarın ağrısı, qanlı nəcis və qəbizlik kimi əlamətləri olur.

7. Qaraciyər xərçəngi

Ən çox hepatit B və C viruslarına yoluxmuş şəxslərdə müşahidə olunur.

8. Yumurtalıq xərçəngi

Xüsusilə qadınlarda qarında şişlik, ağrı və çəki itkisi ilə özünü göstərə bilər.

Bunlardan əlavə, sümük xərçəngi, qan xərçəngi (leykemiya), beyin şişləri kimi digər növlər də mövcuddur.

Xərçəng Xəstəliyinin Dərəcələri

Xərçəng xəstəliyi inkişaf mərhələsinə görə 4 əsas dərəcəyə bölünür. Bu dərəcələr xəstəliyin yayılma səviyyəsini göstərir və müalicə planının hazırlanmasında böyük rol oynayır.

I dərəcə (yerli)

Şiş yalnız ilkin toxumada yerləşir və ətraf orqanlara yayılmayıb. Bu mərhələdə müalicə şansı ən yüksəkdir.

II dərəcə (lokal irəliləməsi)

Şiş böyüyüb, ancaq hələ də ilkin toxumadan kənara çox yayılmayıb. Ətraf toxumalar təsirlənə bilər.

III dərəcə (regional yayılan)

Xəstəlik artıq ətraf toxumalara və limfa düyünlərinə yayılıb. Müalicəsi daha çətinləşir, lakin mümkündür.

IV dərəcə (uzaq metastazlar)

Xərçəng uzaq orqanlara (ağciyər, qaraciyər, sümük və s.) yayılıb. Bu mərhələdə müalicə adətən xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və ömrünü uzatmağa yönəlir.

Xərçəngin Yaranma Səbəbləri

Xərçəng xəstəliyinin yaranmasına müxtəlif amillər səbəb ola bilər. Ən çox təsir edən faktorlar bunlardır:

Siqaret çəkmək və alkoqol istifadəsi – Ağciyər, qaraciyər və digər xərçəng növlərinin yaranma riskini artırır.
Genetik meyllilik – Ailə üzvlərində xərçəng xəstəliyi olanlarda risk daha yüksəkdir.
Qidalanma – Yağlı, duzlu və emal olunmuş qidalar xərçəng riskini artıra bilər.
Kimyəvi maddələr və radiasiya – İş mühitində və ya ətraf mühitdə radiasiya ilə təmasda olmaq.
Viruslar və bakteriyalar – Hepatit B və C, HPV, Helicobacter pylori kimi yoluxucu mikroorqanizmlər xərçəng riskini artırır.
Yaş faktoru – Yaş artdıqca hüceyrələrin zədələnməsi və mutasiyası ehtimalı çoxalır.

Xərçəngin Analizi və Diaqnostikası

Xərçəng xəstəliyinin diaqnostikası üçün müxtəlif tibbi müayinələr və laborator analizlər aparılır. Ən geniş istifadə olunan diaqnostik üsullar:

Qan analizləri – Xüsusilə şiş markerlərinin (məsələn, PSA, CA-125) yoxlanılması.
Ultrasəs müayinəsi – Yumşaq toxumalarda və bəzi orqanlarda şişləri aşkar etmək üçün istifadə olunur.
Kompyuter tomoqrafiyası (KT) və Maqnit-rezonans tomoqrafiyası (MRT) – Şişin ölçüsünü və yayılma dərəcəsini təyin etmək üçün əvəzolunmaz üsullardır.
Biopsiya – Şişdən nümunə götürülərək mikroskop altında müayinə edilir. Bu, xərçəng diaqnozunu təsdiqləyən ən dəqiq üsuldur.
Endoskopiya – Bağırsaq, mədə, bronxlar və digər orqanlarda şişlərin vizual yoxlanması üçün tətbiq edilir.

Erkən diaqnostika müalicə şansını artırdığı üçün yuxarıda göstərilən üsullar xəstəliyin aşkar edilməsində mühüm rol oynayır.

Xərçəng Xəstəliyinin Müalicəsi

Xərçəng xəstəliyinin müalicəsi xəstəliyin növünə, yayılma mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə fərqlənir. Əsas müalicə üsulları bunlardır:

Cərrahi əməliyyat – Şiş toxumasının bədəndən çıxarılması.
Kimyaterapiya – Hüceyrələrin çoxalmasının qarşısını almaq üçün kimyəvi preparatlardan istifadə edilir.
Şüa terapiyası (radioterapiya) – Şiş hüceyrələrini məhv etmək üçün yüksək enerjili şüalar tətbiq olunur.
İmmunoterapiya – Bədənin immun sisteminin gücləndirilməsi ilə xərçəng hüceyrələrinə qarşı mübarizə aparılır.
Hədəfli terapiya – Xərçəng hüceyrələrinə xüsusi olaraq təsir edən dərmanlarla müalicə edilir.
Hormon terapiyası – Hormona bağlı xərçəng növlərində (məsələn, döş xərçəngi) istifadə olunur.

Bəzən bu müalicə üsulları birgə tətbiq edilir.

Xərçəng xəstəliyi dünya miqyasında hər il milyonlarla insanı təsirləndirir. Onun vaxtında diaqnozu və müalicəsi üçün profilaktik tədbirlər, sağlam həyat tərzi və müntəzəm həkim yoxlaması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müasir tibbdə inkişaf edən diaqnostik və müalicə üsulları sayəsində xərçənglə mübarizədə uğurlar əldə olunur. Əgər sizdə və ya yaxınlarınızda xərçəngdən şübhələndirən əlamətlər müşahidə olunarsa, vaxtında həkimə müraciət edin. Erkən diaqnostika həyatınızı xilas edə bilər.