Xiffət : Mənası, İffətlə Fərqi

Xiffət sözü ərəb mənşəlidir və əsas mənası “təmizlik”, “paklıq”, “iffət”, “qeyrət”, “namus”, “arılıq” deməkdir. Lüğəvi baxımdan xiffət insanın öz şərəfini, nüfuzunu, mənəvi bütövlüyünü qoruması, bəd əməldən və pis davranışdan uzaq durması kimi izah olunur. Bu söz islam ədəbiyyatında və klassik şərq poeziyasında, eləcə də gündəlik dildə yüksək əxlaq, pak niyyət, təmənnasızlıq və nəfsə qalib gəlmək simvolu kimi işlədilir. “Xiffətli qadın” və ya “xiffətli insan” dedikdə, adətən namuslu, özünü və ailəsini ləkələməyən, ədəb və əxlaq normalarına sadiq insan nəzərdə tutulur.

Xiffət – dini və mənəvi dəyərlər sistemində

İslamda xiffət anlayışı əsas əxlaqi və dini prinsiplərdən biridir. Qurani-Kərimdə, hədislərdə və dini ədəbiyyatda iffət, xiffət, həya, ismət kimi məfhumlar tez-tez yanaşı çəkilir. Bu terminlər, xüsusilə qadın və kişinin bir-birinə, ailəyə, ictimaiyyətə və Allaha qarşı məsuliyyətini, davranış və fikirdə təmizlik, pis niyyətdən uzaqlıq, ləyaqət və hörmətin qorunması zərurətini bildirir. Xiffətli insan yalnız bədənini deyil, düşüncəsini, qəlbini də pisliklərdən qoruyan, haram və günah əməllərə yaxın durmayan, gözünü, dilini, qulağını və ürəyini günahdan qoruyan insandır.

Ədəbiyyatda və mədəniyyətdə xiffət anlayışı

Azərbaycan və ümumiyyətlə, Şərq ədəbiyyatında xiffət obrazı yüksək qiymətləndirilir. Klassik poeziyada xiffətli qadın, xiffətli ana, xiffətli insan obrazları hər zaman tərif və ehtiram obyekti olub. Xüsusilə Nizami, Füzuli, Nəsimi, Xətai kimi şairlərin əsərlərində, xalq nağıllarında və dastanlarda xiffət cəmiyyətin təməli, ailənin dayağı, mənəviyyatın qoruyucusu kimi təqdim edilir. Bir çox xalq atalar sözündə və zərb-məsəllərdə də xiffətə dair hikmətli fikirlər yer alır: “Qızda xiffət, oğlanda qeyrət.”

Xiffət və iffət fərqi

Bəzən “xiffət” və “iffət” sözləri sinonim kimi işlədilsə də, klassik mənbələrdə incə fərqlər də mövcuddur. “Iffət” daha çox qadınların, “xiffət” isə həm kişilərin, həm də qadınların şərəf, namus və təmizlik keyfiyyətinə işarə edir. İffət daha çox fiziki paklıq, xiffət isə həm də ruhi, mənəvi və əqli təmizlik deməkdir. Bəzi lüğət və dini mənbələrdə xiffət insanın davranış, danışıq və düşüncəsində ədəb və nəzakət göstəricisi kimi təqdim olunur.

Xiffətin cəmiyyətdə və ailədə rolu

Azərbaycan cəmiyyətində xiffət ailə tərbiyəsinin, qadın və kişi münasibətlərinin, sosial münasibətlərin əsas sütunlarından sayılır. Xiffətli insanlara hər zaman hörmət və etimad göstərilib. Ailə qurarkən, qız və oğlan seçimində “xiffətli olsun” ifadəsi hələ də aktualdır. Valideynlər övladlarında xiffət tərbiyə etməyə çalışır, məktəblərdə, dini icmalarda bu mövzuya xüsusi diqqət yetirilir. Xiffət ailə namusunu, ictimai rəyə hörməti, dövlət və millətin mənəvi birliyini qorumağa xidmət edir.

Xiffət və müasir dövr

Bütün zamanlarda xiffət və əxlaqi dəyərlər aktual olsa da, müasir cəmiyyətin qloballaşması, informasiya axınının sürətlənməsi, bəzi hallarda mənəvi böhranlar xiffət anlayışının yenidən təhlilini zəruri edir. Gənclər arasında, xüsusən sosial şəbəkələrdə və açıq informasiyada, bəzən xiffət və əxlaqa zidd davranışlar yayılır. Bunun qarşısını almaq üçün ailədə, məktəbdə, cəmiyyətdə və dini qurumlarda maarifləndirici iş aparılır. Media və təhsil sahəsində xiffət və mənəvi paklıq mövzusunda layihələr, seminarlar keçirilir.

Dini mənbələrdə xiffətin mükafatı və cəzası

Qurani-Kərimdə xiffətli, pak və ləyaqətli insanlara Allahın rəhmət və bərəkət vəd etdiyi bildirilir. Hədislərdə qeyd edilir ki, iffət və xiffət sahibi olan insanları Allah daim qoruyar və onlara mənəvi ucalıq bəxş edər. Eyni zamanda, xiffəti pozmaq, cəmiyyətin, ailənin və şəxsin özünün mənəvi dağılmasına, hörmətinin itirilməsinə gətirib çıxarır. Xiffət sahibi olmaq islam dünyasında böyük fəzilət, pozulması isə böyük günah kimi qiymətləndirilir.

Xiffətin qorunma yolları

Xiffəti qorumaq üçün əsas vasitələrdən biri insanın özünü tərbiyə etməsi, dini və əxlaqi dəyərlərə sadiq olması, pis niyyətli, yersiz dostlardan və davranışlardan uzaq durmasıdır. Ailədə valideyn nümunəsi, məktəbdə müəllim nüfuzu, cəmiyyətdə liderlərin davranışı gənclərin xiffətə yanaşmasına birbaşa təsir göstərir. İctimai rəy, media və dövlət siyasəti də xiffət dəyərlərinin cəmiyyətdə yaşamasında mühüm rol oynayır.

Xiffət haqqında atalar sözləri və xalq ədəbiyyatında

Xiffət və ləyaqət Azərbaycan xalq ədəbiyyatında, eləcə də atalar sözlərində və zərb-məsəllərdə tez-tez vurğulanır. “Qızda xiffət, oğlanda qeyrət”, “Xiffətli olmaq ləyaqətə aparan yoldur”, “Kəsin xiffətini, etibarını itirər”, “Xiffət var-dövlətdən qiymətlidir” kimi deyimlər insanın mənəvi dəyərlərini əks etdirir.

Xiffət və insan münasibətləri

Cəmiyyətdə xiffətə malik olan insanlara etimad, hörmət və rəğbət fərqli səviyyədə olur. Xiffət ailə münasibətlərində sevgi, qarşılıqlı inam və etimadın əsasını təşkil edir. Qız və oğlan valideynlərinin seçimi, ailə münasibətlərinin təməli, ailədaxili harmoniya və rifah üçün xiffət, təmizlik və ləyaqət vacibdir. Xiffət həm qadın, həm də kişi üçün şəxsi səadətin, sosial və mənəvi uğurun açarıdır.

Xiffət və hüquqi aspektlər

Bəzi ölkələrdə və cəmiyyətlərdə xiffət pozuntusu hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər. Əxlaqi pozuntu, ailə namusunun tapdanması və ictimai hörmətin itirilməsi bəzi hallarda cəza və ya sosial izolyasiya ilə nəticələnir. Azərbaycanda hüquqi baxımdan bu, daha çox ictimai rəyə, ailə münasibətlərinə və əxlaqi prinsiplərə əsaslanır.

Xiffət – insanın mənəvi bütövlüyü, əxlaqi saflığı, cəmiyyətə və ailəyə olan məsuliyyət hissinin bariz göstəricisidir. Müasir dövrdə bu anlayış daha böyük dəyər daşıyır və hər bir kəsin şəxsi və ictimai münasibətlərində əsas meyarlardan biri kimi yaşamaqdadır. Xiffət sahibi olmaq, bu dəyərləri qorumaq hər bir insan üçün həm şəxsi, həm də milli mənəviyyat üçün vacibdir. Azərbaycan cəmiyyətində xiffət hər zaman ucaldılıb, ədəb və əxlaqın təməl sütunu kimi qorunub saxlanılır.

Ən Çox Verilən Suallar