Gəncə-Qazax düzənliyinin qərb yamacında yerləşən Xılxına kəndi Ağstafa rayonunun ən qədim yaşayış məntəqələrindən biridir. Əfsanəyə görə, strateji karvan yolu üzərində salınmış kənd orta əsr ticarətinin mühüm dayaq nöqtəsi olub. XVII–XVIII əsrlərə dair mənbələr Xılxınanı “liva mərkəzi” kimi qeyd edir; 1727‐ci il siyahıyaalınmasında buranın 153 ailədən ibarət kiçik şəhər statusu daşıdığı göstərilir. Sovet dövründə kolxoz sisteminə qoşularaq taxılçılıq və heyvandarlıq istiqamətində ixtisaslaşıb, 1991‐ci ildən sonra isə müstəqil təsərrüfat formaları təşviq olunub . Hazırda kəndin əhalisi 1300 nəfərə yaxın olub, daha çox ailə təsərrüfatı modeli üstünlük təşkil edir. Coğrafi mövqeyi Bakı–Tbilisi magistral dəhlizinə yaxın olduğundan logistik baxımdan əlverişlidir; kənd Ağstafa şəhərindən təxminən 18 km, Gürcüstan sərhədindən 30 km məsafədə yerləşir. Iqlim yarımsəhra xüsusiyyətli olsa da, suvarma kanalları sayəsində bağçılıq və tərəvəzçilik inkişaf etdirilib. Təbiətin əlverişli fonu, folklor ənənələri və orta əsr qalıqları kəndi həm etnoqrafiya həvəskarları, həm də qısa təbiət yürüşü üçün maraqlı istiqamətə çevirir.
Tarixi mənzərə
Orta əsr qaynaqlarında Xılxına Gəncə–Qarabağ əyalətinin səkkiz livasından biri kimi xatırlanır və ticarət-karvan dayanacağı funksiyası daşıyır. Şəhər tipli yaşayış məntəqəsi kimi formalaşmış kənddə ipək, mis qab və dənli bitkilər mübadilə predmeti olub
XVIII əsrdən etibarən ticarət marşrutlarının dəyişməsi Xılxınanı kənd statusuna qaytarsa da, burada məskunluq kəsilməyib. Çar dövrü sənədlərində ərazi “Khilkhina” kimi qeyd edilərək vergi reyestrinə salınmış, 1920‐ci illərdə isə kollektiv təsərrüfata keçid reallaşdırılıb. Sovet dönəminin infrastruktur irsi bu gün də hiss edilir.
Coğrafi mövqe və iqlim
Xılxına 41°10′ şimal enliyi və 45°24′ şərq uzunluğu koordinatlarında, 266–320 metr hündürlük diapazonunda qərar tutur. Qərbdə Alazani çayına, şərqdə Ceyrançöl yarımsəhrasına yaxınlığı iqlimə kontinentallıq qatır. Yaylar isti, qışlar isə mülayim keçsə də, illik yağıntı 350–400 mm aralığındadır ki, bu da suvarma kanallarının vacibliyini artırır.
Kəndin torpaqları əsasən qəhvəyi çimli çəmən tiplidir; bunlar yüksək humus tərkibli olub taxıl və yem bitkiləri üçün əlverişlidir. Yaxınlıqdakı təbii zənginliklərdən Canalı və Qazaxbəyli kəndləri ilə sərhəd zonada yerləşən kiçik meşəlik sahələr seçilir .
| Göstərici | Məlumat |
|---|---|
| Rayon | Ağstafa |
| Əhali (2024) | ≈1300 nəfər |
| Koordinatlar | 41.17365° N, 45.41514° E |
| Hündürlük | 266–320 m |
| Əsas təsərrüfat | Taxıl, arpa, maldarlıq |
| Məktəb | Kərəm Hüseynov adına tam orta məktəb |
| Mədəniyyət evi | Xılxına kənd evi |
Demoqrafik göstəricilər
Ən son bələdiyyə məlumatına əsasən kənddə 320 təsərrüfat və təxminən 1300 sakin yaşayır . Əmək qabiliyyətli əhali ümumi sayın 60 faizini təşkil edir; bu qrup əsasən kənd təsərrüfatı və logistik xidmət sahələrində çalışır.
Əhalinin etnik tərkibi tam şəkildə azərbaycanlılardan ibarətdir. Cavanlar Bakıda və Gəncədə ali təhsil aldıqları halda, əksər hallarda kəndə qayıdaraq ailə biznesini dəstəkləyirlər. Bu səbəbdən qonşu ərazilərə miqrasiya səviyyəsi nisbətən aşağıdır.
İqtisadi fəaliyyət
Ağstafa rayonunda olduğu kimi Xılxınanın iqtisadi dirəyi də kənd təsərrüfatıdır; taxılçılıq və maldarlıq ənənəvi sahələrdir . Son illərdə “Aqrolizinq” AS.
Kənddə kiçikhəcmli istixana təsərrüfatları da inkişaf edir. Hökumətin müvafiq subsidiyaları sayəsində pomidor, xiyar və bibər ixracı Gürcüstan bazarına yönəldilir. Həmçinin ailə təsərrüfatlarının süd məhsulları “Ağstafa Süd” kooperativində emal olunur.
Təhsil və sosial infrastruktur
1995‐ci ildən fəaliyyətdə olan Kərəm Hüseynov adına tam orta məktəb 220 şagirdə xidmət göstərirk. Məktəbdə riyaziyyat-informatika profili üzrə kabinetlər yenilənib, fizika laboratoriyası isə “STEAM Azərbaycan” layihəsi çərçivəsində avadanlıqla təchiz edilib.
Səhiyyə xidməti feldşer-mama məntəqəsi üzərindən təşkil olunur; təcili hallarda Ağstafa Mərkəzi Xəstəxanasına 25 dəqiqəlik yol mövcuddur. Kənddaxili yollar 2023‐cü ildə asfaltlanıb, 4G mobil internet bütün ərazini əhatə edir.
Mədəni irs və ictimai həyat
Xılxına kənd klubu rayon mədəniyyət mərkəzinin filialı kimi fəaliyyət göstərir və Novruz, Xıdır Nəbi və Xocalı xatirə tədbirlərini təşkil edir Ənənəvi aşıq deyişmələri və “Qoç Kosa” nümunələri hələ də yerli folklorun ayrılmaz hissəsidir.
Hər yay “Kənd günləri” yarmarkası qurulur; burada qadınlar əl toxumalı xalçalar, kişilər isə ağac oyma suvenirlər təqdim edirlər. Gənclər üçün futbol meydançası və şahmat dərnəyi kənd klubunun nəzdində işləyir.
Turizm və istirahət potensialı
Kənd coğrafi baxımdan Alazani çayına yaxın olduğundan balıqçılıq həvəskarları üçün cəlbedicidir. Tədqiqatçıları isə orta əsr süxur qəbiristanlıq yeri maraqlandırır; arxeoloqlar həmin ərazidə XIII əsrə aid qayaüstü oymalar aşkarlayıblar.
Ekoloji marşrutlar Canalı–Xılxına–Qazaxbəyli xətti üzrə təşkil olunur; 12 km‐lik veloyol step peyzajı ilə seçilir. Yerli fermer evləri qonaqlara orqanik səhər yeməyi və kənd həyatının gündəlik fəaliyyəti ilə tanışlıq imkanı yaradır.
Gələcək inkişaf perspektivləri
2025–2028-ci illər üçün rayon proqramına əsasən kəndə 2,3 km uzunluğunda yeni suvarma kanalı çəkilməsi, 50 kVt gücündə günəş paneli parkının quraşdırılması nəzərdə tutulur. Yeniliklər kəndin ümumi kənd təsərrüfatı gəlirini 15 faiz artırmağı hədəfləyir.
Bundan əlavə, “Kiçik şəhər modelləşdirilməsi” pilot layihəsi çərçivəsində rəqəmsal bələdiyyə sistemi tətbiq ediləcək, əhaliyə onlayn vergi və subsidiya müraciəti imkanı yaranacaq. Gənclərin startap təşəbbüsləri üçün isə “Xılxına İnkubasiya Məkanı” yaradılması planlaşdırılır.
Xılxına kəndi əsrlərin sınağından keçmiş yaşayış məntəqəsi kimi həm tarixi dərinliyini, həm də gələcəyə açıq perspektivini qorumağı bacarır. Coğrafi mövqeyi logistika üstünlüyü yaradır, iqlim və torpaq xüsusiyyətləri isə taxıl və tərəvəzçilik üçün optimal şərait formalaşdırır. Əhalinin fəallığı ailə təsərrüfatı modelini gücləndirir, dövlət dəstəyi ilə lizinq mexanizmləri isə məhsuldarlığı yüksəldir. Təhsil infrastrukturunun yenilənməsi, rəqəmsal layihələrin tətbiqi və sosial tədbirlərin təşkilati səmərəliliyi gənc nəsli kəndə bağlayır. Folklor festivalları, ətraf kəndlərlə birgə veloyollar və agro-turizm paketləri regionun turizm xəritəsində fərqli niş yaratmağa imkan verir. Bütün bu amillər Xılxınanın mədəni identikliyini qoruyaraq iqtisadi dirçəlişini sürətləndirir. Rəhbər proqramların həyata keçirilməsi kəndin sosial rifahını yüksəltməklə yanaşı, Ağstafa rayonunun ümumi inkişaf portretinə də pozitiv təsir göstərir.
Ən Çox Verilən Suallar
Xılxına kəndi Azərbaycan Respublikasının qərbində, Ağstafa rayonunda Gəncə-Qazax düzənliyinin şimal-qərb hissəsində yerləşir. Bakıdan təqribən 435 km, Gürcüstan sərhədindən isə 30 km məsafədədir. Coğrafi koordinatları 41,17° şimal enliyi və 45,41° şərq uzunluğudur. Yüksəklik dəniz səviyyəsindən orta hesabla 300 metrdir.
Son rəsmi bələdiyyə reyestrinə əsasən Xılxınada təxminən 1300 nəfər yaşayır. Demoqrafik strukturda əmək qabiliyyətli sakinlər təxminən 60 faiz təşkil edir. Yaşlı nəsil daha çox maldarlıqla, gənclər isə tərəvəzçilik və xidmət sahələri ilə məşğul olur. Əcnəbi və ya digər etnik qrup nümayəndələri demək olar ki, yoxdur.
Kənd təsərrüfatı kəndin iqtisadi dayağıdır: arpa, buğda və qarğıdalı əkini ön plandadır. Həmçinin süd maldarlığı və kiçik istixana komplekslərində tərəvəz istehsalı geniş yayılıb. Fermerlər lizinq yolu ilə texnika əldə edərək məhsuldarlığı artırıblar. Son illərdə arıçılıq və meyvə bağları da xüsusi dəstək alıb.
Kərəm Hüseynov adına tam orta məktəb 1–11-ci siniflər üzrə tədris həyata keçirir. Məktəbdə 25 müəllim çalışır və 220-dən çox şagird təhsil alır. STEAM laboratoriyası, informatika otağı və mini idman zalı ilə təmin olunub. Şagirdlər region olimpiadalarında mütəmadi olaraq iştirak edirlər.
Xılxına kənd klubunda dram dərnəyi, aşıq musiqisi ansamblı və folklor qrupunun məşğələləri keçir. Novruz, Xıdır Nəbi, eləcə də Xocalı anım tədbirləri klubun illik planına daxildir. Yay aylarında “Kənd günləri” yarmarkası təşkil edilərək yerli sənətkarlıq nümunələri turistlərə təqdim olunur. Mədəniyyət evinin fəaliyyəti Ağstafa Regional Mədəniyyət İdarəsi tərəfindən dəstəklənir.
Kəndin asfalt yolları 2023-cü ildə yenilənib və rayon mərkəzinə avtobus marşrutu mövcuddur. Mobil rabitə 4G şəbəkəsi tam əhatə təmin edir. Suvarma üçün sovet dövründən qalma kanallar modernləşdirilib, içməli su isə artezian quyularından təmin olunur. Elektrik enerjisi fasiləsizdir, qısamüddətli kəsintilər nadir hallarda yaşanır.
Ekoloji yürüş sevənlər Canalı–Xılxına–Qazaxbəyli marşrutu üzrə veloyolda stepp landşaftını kəşf edə bilərlər. Alazani çayı yaxınlığında balıqçılıq imkanları var. Orta əsr qayaüstü oymaların yerləşdiyi arxeoloji zona tədqiqatçılar üçün maraqlıdır. Fermer evləri qonaqlara kənd səhər yeməkləri və at gəzintiləri təklif edir.
2025–2028 proqramı çərçivəsində kənddə günəş enerjisi parkı və yeni suvarma kanalı qurulacaq. Rəqəmsal bələdiyyə xidmətləri tətbiq ediləcək, sakinlər onlayn vergi və subsidiya müraciətlərini rahatlıqla edə biləcəklər. Həmçinin gənclər üçün startap inkubasiya mərkəzinin açılması planlaşdırılır. Bu tədbirlər kəndin iqtisadi və sosial potensialını yüksəltməyə yönəlib.
XVII–XVIII əsrlərdə Xılxına Gəncə–Qarabağ əyalətinin səkkiz livasından biri kimi “liva mərkəzi” sayılıb. 1727-ci ilin siyahıyaalınmasında 153 ailədən ibarət şəhər tipli məskən kimi qeyd olunub. Sonralar ticarət marşrutlarının dəyişməsi kəndin funksiyasını dəyişərək onu kənd modelinə qaytarıb. Tarixi irs bu gün də toponim və folklorda əksini tapır.
Yarımsəhra iqlimi yayda quru və isti, qışda isə mülayim temperaturla xarakterizə olunur. İllik yağıntı 350–400 mm arasında dəyişir; suvarma kanalları Respublikada ən quraq aylarda belə əkin sahələrinin yaşıl qalmasına imkan verir. Güclü küləklər nadir hallarda müşahidə olunsa da, yaz fəslində toz fırtınaları ehtimalı var.
