Xizəksürmə : İdman Növü Kimi Formalaşması, Fərqləri

Xizəksürmə insan fəaliyyətində ən qədim idman və nəqliyyat vasitələrindən biri hesab olunur. Əslində, xizəkdən istifadə insanların qarlı və buzlu ərazilərdə hərəkət imkanlarını genişləndirmək məqsədilə yaranıb. Tarixi mənbələr və arxeoloji tapıntılar göstərir ki, xizək ilk dəfə Şimal ölkələrində, xüsusilə Skandinaviya, Sibir və Ural dağlarında min illər əvvəl istifadə olunub. Norveç, İsveç, Rusiya, Finlandiya kimi ölkələrdə xizəklə hərəkət etmək ov, balıqçılıq və gündəlik yaşayış üçün vacib vasitə olub. Qədim mağara rəsmlərində və tapılmış ağac xizəklərində bu idmanın izləri aşkarlanıb.

Xizəksürmənin idman növü kimi formalaşması

Xizəksürmə zamanla sırf nəqliyyat və məişət ehtiyaclarından çıxıb, tədricən idman və əyləncə növü kimi inkişaf etməyə başlayıb. XIX əsrin sonlarında Norveçdə ilk dəfə xizəksürmə yarışları keçirilib. 1924-cü ildə Fransanın Şamoni şəhərində keçirilən ilk Qış Olimpiya Oyunlarında xizəksürmə artıq olimpiya proqramının ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Müasir dövrdə xizəksürmə bir neçə əsas istiqamətə bölünür: dağ xizəksürməsi (alp xizəksürməsi), şosse xizəksürməsi (skandinaviya xizəksürməsi), sərbəst xizəksürmə (fristayl), snoubord və s. Hər biri öz qayda və texnikalarına, avadanlıqlarına və fiziki tələblərinə görə fərqlənir.

Xizəksürmənin növləri və əsas fərqləri

Xizəksürmənin müxtəlif növləri var və hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri mövcuddur. Alp xizəksürməsi dik dağ yamaclarından xüsusi yollarla yüksək sürətlə sürüşməni əhatə edir. Şosse (şimal) xizəksürməsi əsasən düz və dalğalı qarlı ərazilərdə uzun məsafələrə sürüşmə ilə xarakterizə olunur, burada həm sürət, həm dözümlülük tələb olunur. Fristayl xizəksürməsi akrobatik elementlər, tullanma və fəndlərin icrası ilə fərqlənir. Həmçinin, biatlon xizəksürmə və atıcılığın birləşdirilmiş növüdür, burada idmançılar həm sürüşmə, həm də hədəfə atəş açırlar. Snoubord isə bir lövhə üzərində, fərqli texnika və estetikada sürüşmə növüdür.

Xizəksürmə üçün avadanlıq və geyim seçimi

Xizəksürmədə istifadə olunan əsas avadanlıqlar xizək, xizək ayaqqabısı, xizək çubuqları, qoruyucu dəbilqə və xizək geyimidir. Xizək tipinə və növünə görə ölçüsü, materialı və forması fərqli olur. Dağ xizəkləri, adətən, daha qısa və enli, şosse xizəkləri isə daha uzun və dar olur. Xizək ayaqqabısı xüsusi bağlama mexanizmi ilə ayağa bərkidilir. Geyim suya və küləyə davamlı, nəfəsalan, istiliyi saxlayan və rahat olmalıdır. Müasir xizəksürmə geyimləri çoxqatlı və xüsusi texnologiyalara əsaslanır. Çubuqlar isə bədənin tarazlığını və sürəti artırmağa kömək edir.

Xizəksürmə texnikası və əsas bacarıqlar

Xizəksürmənin uğuru düzgün texnika və fiziki hazırlıqdan asılıdır. Xizəkçi yüngül və elastik bədən hərəkətləri, əyilmə, dönmə, sürətlənmə və əyləc fəndlərinə yiyələnməlidir. Dağ xizəksürməsində əsas bacarıq “pluq” (ayaqları V şəklində açıb əyləc vermək) və “paralel dönüş” texnikalarıdır. Şosse xizəksürməsində isə itələmə, sürüşmə və ritmik tənəffüs əsasdır. Fristaylda balans, cəldlik və cəsarət tələb olunur. Xizək sürmə həm koordinasiya, həm güc, həm də dözümlülük inkişaf etdirən idman növüdür.

Xizəksürmənin sağlamlığa təsiri və faydaları

Xizəksürmə idmanı insan orqanizmi üçün çoxsaylı faydalar gətirir. O, ürək-damar sistemini möhkəmləndirir, əzələləri inkişaf etdirir, dözümlülük və balansı artırır, sinir sistemini gücləndirir. Qarlı təbiətdə təmiz havada edilən xizəksürmə orqanizmin müqavimətini artırır, psixoloji gərginliyi azaldır və depressiyadan qoruyur. Bu idman növü həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün tövsiyə olunur və istər fərdi, istərsə də qrup şəklində icra oluna bilər. Eyni zamanda, xizəksürmə riskli idman növü olduğuna görə, düzgün hazırlıq və təhlükəsizlik tədbirləri çox vacibdir.

Xizəksürmədə təhlükəsizlik və əsas qaydalar

Xizəksürmədə təhlükəsizlik birinci yerdə dayanır. Xizəkçi hər zaman qoruyucu dəbilqədən istifadə etməli, müvafiq geyim geyinməli və xizək sahəsində təlimatlara riayət etməlidir. Dağ yamaclarında sürüşmə zamanı marşrutdan çıxmamaq, sürəti düzgün seçmək, sıx qarlı və ya buzlu ərazilərdən ehtiyatla keçmək lazımdır. Yeni başlayanlar üçün təcrübəli təlimçi nəzarəti altında təlim keçmək, bədən istiliyini qorumaq, əzələləri yaxşı isinmək vacibdir. Həmçinin, yüksək dağlarda sürüşmə zamanı lavina təhlükəsi nəzərə alınmalı və müvafiq avadanlıq (lavina ötürücüsü, siqnalizator, səs siqnalları və s.) olmalıdır.

Xizəksürmənin Azərbaycanda tarixi və inkişafı

Azərbaycanda xizəksürmə əsasən XX əsrin ortalarından sonra inkişaf etməyə başlayıb. SSRİ dövründə Qusar, Quba, Şahdağ, Tufandağ və digər dağlıq bölgələrdə xizək bazaları yaradılıb və yerli idmançılar respublika və ittifaq səviyyəsində yarışlarda iştirak ediblər. Müstəqillik illərində Azərbaycanda xizəksürmə idmanı yeni mərhələyə qədəm qoyub. Qusar rayonu, Şahdağ və Tufandağda dünya standartlarına cavab verən xizək kurortları, infrastruktur, təlim mərkəzləri yaradılıb. Azərbaycanın iqlimi və təbiəti xizəksürmənin həm qış, həm də yaz mövsümündə geniş inkişafına şərait yaradır. Bu gün Azərbaycan xizək turizminin və idmanının inkişaf etdiyi əsas Qafqaz ölkələrindən biridir.

Xizəksürmə turizmi və müasir imkanlar

Azərbaycanda xizək turizminin inkişafı ölkənin regionları üçün əlavə iqtisadi və sosial imkanlar açır. Şahdağ, Tufandağ və Qusar xizək kompleksləri həm yerli, həm də xarici turistlər üçün yüksək səviyyəli xidmət, təlim, avadanlıq icarəsi, otel, restoran və əyləncə imkanları yaradır. Xizək mövsümü dekabr-mart aylarında, bəzi bölgələrdə isə daha uzun davam edir. Müasir infrastruktur, təhlükəsizlik sistemləri və peşəkar təlimçilər xizəksürməni Azərbaycanda geniş yayılmış idman və istirahət növünə çevirib.

Xizəksürmə üzrə beynəlxalq yarışlar və nailiyyətlər

Xizəksürmə dünya idmanında mühüm yer tutur və hər il yüzlərlə beynəlxalq yarış, kubok və olimpiya oyunlarında nümayiş olunur. Azərbaycan idmançıları da müxtəlif beynəlxalq yarışlarda iştirak edir, regionda xizək federasiyaları yaradılıb, uşaq və yeniyetmə idman məktəblərində xizəksürmə üzrə xüsusi proqramlar tətbiq edilir. Xizəkçilərimiz Qafqaz, Avropa və Asiya çempionatlarında, həmçinin olimpiya oyunlarında ölkəmizi təmsil edirlər.

Xizəksürmə qədim dövrlərdən bu günə kimi həm yaşayış, həm də idman və əyləncə vasitəsi kimi öz aktuallığını qoruyub saxlayan unikal bir fəaliyyətdir. Onun inkişafı Azərbaycanın turizm, idman və sosial həyatında mühüm rol oynayır. Xizəksürmə həm bədən, həm də ruh üçün faydalı, maraqlı və rəngarəng təcrübədir. Düzgün texnika və təhlükəsizlik tədbirləri ilə xizəksürmə hər kəs üçün əlçatan və əyləncəli bir idman növünə çevrilə bilər.

Ən Çox Verilən Suallar