Xlamidiya : İnfeksiyanın Yaranması, Yayılma Yolları,Riskli Faktorlar

Xlamidiya insan sağlamlığında mühüm rol oynayan, mikroskopik ölçülü, bakteriya tipli mikroorqanizmdir. Tibbi ədəbiyyatda “Chlamydia trachomatis” ən çox rast gəlinən və insan üçün təhlükəli olan növ kimi tanınır. Xlamidiyalar həm kişi, həm də qadınlarda müxtəlif infeksiyalara, xüsusən cinsi yolla ötürülən xəstəliklərə səbəb olur. Bu mikroorqanizm hüceyrədaxili parazitdir, yəni yalnız insan və ya heyvan hüceyrələrində yaşayıb çoxala bilər. Onun quruluşu adi bakteriyalardan fərqlidir, çünki xlamidiya yalnız ev sahibi hüceyrənin daxilində böyüyə və bölünə bilir. Müasir dövrdə xlamidiya infeksiyası dünya əhalisinin böyük bir hissəsini əhatə edən ciddi tibbi və sosial problemdir.

Xlamidiyanın tarixi və kəşfi

Xlamidiya ilk dəfə XIX əsrin sonlarında alimlər tərəfindən kəşf edilib. 1907-ci ildə Stanislas von Prowazek və Ludwig Halberstaedter xlamidiya mikroorqanizmini traxoma (gözün xroniki infeksiyası) xəstələrində aşkar etdilər. Sonrakı illərdə bu mikroorqanizmin müxtəlif növləri — C. trachomatis, C. pneumoniae, C. psittaci və digərləri müəyyən olundu. Xlamidiya tibbi tarixdə, xüsusilə cinsi yolla ötürülən xəstəliklərin və bir sıra digər infeksion xəstəliklərin səbəbkarı kimi ön plana çıxdı. Elmi tədqiqatlar göstərdi ki, xlamidiya dünya üzrə ən geniş yayılan cinsi infeksiyalardan biridir və illik olaraq milyonlarla insanda aşkarlanır.

Xlamidiya infeksiyasının yayılma yolları və risk faktorları

Xlamidiya infeksiyası əsasən cinsi əlaqə (vaginal, anal, oral) yolu ilə yayılır. Qorunmasız cinsi münasibətlər, bir neçə partnyorla əlaqə, cinsi yolla ötürülən digər xəstəliklərin olması, gigiyenik qaydalara laqeyd yanaşma və gənc yaş risk faktorlarıdır. Bundan əlavə, xəstə anadan körpəyə doğuş zamanı, nadir hallarda isə yoluxmuş əşyalar və ya gigiyenik vasitələr vasitəsilə də ötürülə bilər. Ən riskli qruplar 15-25 yaş arası gənclər, cinsi aktiv şəxslər və qorunmayan cinsi əlaqəyə üstünlük verən insanlardır. Kişilər və qadınlar arasında yoluxma riski demək olar ki, bərabərdir.

Xlamidiya infeksiyasının klinik əlamətləri və formaları

Xlamidiya infeksiyası çox zaman simptomsuz keçir, yəni yoluxmuş insanların böyük əksəriyyətində heç bir klinik əlamət müşahidə olunmur. Bu səbəbdən xlamidiya “səssiz epidemiya” adlandırılır. Kişilərdə xəstəlik uretrit, sidik kanalında ağrı, yanma, ifrazat, bəzən xayalarda ağrı və şişkinlik kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Qadınlarda isə servisit, vaginal axıntı, qarında ağrı, dispareuniya (cinsi əlaqə zamanı ağrı), sidik ifrazında narahatlıq, aralıq nahiyədə qaşınma və digər şikayətlər müşahidə olunur. Xlamidiyanın ağırlaşmış formaları qadınlarda qeyri-müəyyən mənşəli sonsuzluq, uşaqlıq borularının iltihabı, xroniki pelvik ağrı sindromu, kişi və qadınlarda isə Reiter sindromu (oynaqlarda, gözlərdə və sidik yollarında iltihab) ilə nəticələnə bilər.

Xlamidiyanın diaqnostikası və müayinə üsulları

Xlamidiya infeksiyasının düzgün və vaxtında diaqnostikası çox önəmlidir. Ən müasir və etibarlı diaqnostik metodlar polimeraz zəncirvari reaksiya (PZR), DNT amplifikasiya testləri və immunofloresans analizləridir. Sidik, cinsi orqanlardan götürülən yaxma, uretral və servikal nümunələr laboratoriyada müayinədən keçirilir. Bəzi hallarda seroloji testlər, yəni qanda anticisimlərin təyini də tətbiq edilir. Müasir laborator diaqnostik üsullar xəstəliyin erkən mərhələsində belə xlamidiyanı aşkarlamağa imkan verir, bu isə vaxtında və effektiv müalicə üçün vacibdir.

Xlamidiya infeksiyasının müalicəsi və profilaktikası

Xlamidiya infeksiyasının əsas müalicəsi antibiotiklərlə aparılır. Ən çox istifadə olunan preparatlar doksisiklin, azitromisin, eritromisin, levofloksasin və digər makrolid və tetrasklin qrupundan olan antibiotiklərdir. Müalicə kursu adətən 7-14 gün davam edir. Müalicə zamanı həm xəstə, həm də onun cinsi partnyoru eyni vaxtda müalicə almalıdır ki, təkrar yoluxma baş verməsin. Xlamidiya infeksiyasının profilaktikası üçün ən effektiv tədbir qoruyucu vasitələrdən (prezervativ və s.) istifadə, daimi cinsi partnyor, gigiyena qaydalarına riayət və mütəmadi tibbi müayinələrdir. Uşaqların qorunması üçün isə hamilə qadınların skrininq və zəruri müalicəsi vacibdir.

Xlamidiya infeksiyasının fəsadları və ağırlaşmaları

Xlamidiya vaxtında aşkarlanmadıqda və müalicə olunmadıqda ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Qadınlarda uşaqlıq borularının keçiriciliyinin pozulması, sonsuzluq, uşaqlıqdan kənar hamiləlik, xroniki pelvik ağrı, kişi və qadınlarda isə prostatit, epididimit, sidik-cinsiyyət orqanlarının xroniki iltihabı, hamiləlik zamanı vaxtından əvvəl doğuş və ya körpədə göz və ağciyər infeksiyaları rast gəlinə bilər. Xlamidiyanın uzunmüddətli ağırlaşmaları insanın ümumi həyat keyfiyyətini aşağı sala bilər və hətta bəzi hallarda sosial və psixoloji problemlərə yol açır.

Xlamidiyanın digər infeksiyalarla əlaqəsi

Xlamidiya tez-tez digər cinsi yolla ötürülən infeksiyalarla (sifilis, qonoreya, mikoplazma, ureaplazma, herpes və s.) eyni vaxtda müşahidə olunur. Bəzən bu infeksiyaların birgə gedişi xəstəliyin klinikasını ağırlaşdırır, müalicəsini çətinləşdirir və diaqnostik prosesdə əlavə tədbirlərin görülməsini tələb edir. Ona görə də hər hansı cinsi yolla ötürülən infeksiya aşkarlandıqda, paralel şəkildə xlamidiyanın da yoxlanılması mütləqdir.

Xlamidiya ilə bağlı ictimai səhiyyə və maarifləndirmə

Xlamidiya infeksiyası cəmiyyət üçün mühüm ictimai səhiyyə problemidir. Onun yayılmasının qarşısını almaq üçün maarifləndirici tədbirlər, cinsi tərbiyə proqramları, məktəblərdə və gənclər arasında maarifləndirmə kampaniyaları, tibbi işçilərin davamlı təhsili və kütləvi informasiya vasitələrinin rolu önəmlidir. Azərbaycanda son illərdə xlamidiya və digər cinsi yolla ötürülən infeksiyaların qarşısının alınması üçün dövlət proqramları və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən geniş maarifləndirmə işləri aparılır.

Xlamidiya və müasir tibb elmi

Son illərdə molekulyar biologiya, genetik və immunoloji tədqiqatlar xlamidiya mikroorqanizminin xüsusiyyətlərinin, immunitet sisteminin ona verdiyi reaksiyanın, dərmanlara davamlılıq mexanizmlərinin və yeni müalicə metodlarının öyrənilməsinə imkan verib. Xlamidiya əleyhinə yeni vaksinlərin hazırlanması, sürətli və dəqiq diaqnostik testlərin yaradılması və effektiv müalicə protokollarının tətbiqi bu sahədə mühüm elmi yeniliklər sırasındadır.

Xlamidiya infeksiyası müasir dövrdə ən geniş yayılmış cinsi yolla ötürülən xəstəliklərdən biridir. Xəstəlik uzun müddət simptomsuz keçə, lakin ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Müasir laborator diaqnostika, vaxtında və düzgün antibiotik müalicəsi, gigiyenik və profilaktik tədbirlər xlamidiyanın yayılmasının və ağırlaşmasının qarşısını almaqda ən əsas vasitələrdir. Xlamidiya ilə mübarizədə cəmiyyətin hər bir üzvünün şəxsi məsuliyyəti, maariflənməsi və vaxtında tibbi yardıma müraciəti böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Ən Çox Verilən Suallar