Xocasən Bakının şimal-qərb istiqamətində yerləşən, Abşeron yarımadasının həm tarixi qatlarını, həm də müasir inkişaf templərini üzərində daşıyan nadir yaşayış məntəqələrindən biridir. Qəsəbə Qobu təpələri ilə Kiçik və Böyük Daş silsilələrinin arasında salınmış, buna görə də külək və toz fırtınalarından qismən qorunan təbii relyef üstünlüyünə sahibdir. Tarixi mənbələrdə VII əsrdən etibarən “Xoca Həsən” kimi qeyd olunan bu yer, Böyük İpək Yolunun kənar qollarından birinin üzərində yerləşməklə, karvan ticarəti üçün vacib dayanacaqlardan birinə çevrilmişdi. Ətrafdakı mineral bulaqlar, su ehtiyatlarını qoruyan qədim ovdanlar və hələ də izləri qalan karvansara qalıqları bu keçmişi göz önünə gətirir. Müasir dövrdə qəsəbənin adı daha çox nəqliyyat infrastrukturundakı yeniliklərlə, xüsusilə “Xocəsən” metro stansiyasının açılışı və Beynəlxalq Avtovağzal Kompleksi ilə hallanır. Əhalinin mühüm hissəsi paytaxtın mərkəzinə rahat gediş-gəliş imkanı qazanaraq burada yaşamağı üstün tutur. Sənaye parkları, içki istehsalı zavodları və logistik mərkəzlər ərazinin iqtisadi həyatına dinamika, sakinlərinə isə daimi iş yerləri bəxş edir. Gənclərin asudə vaxtını dəyərləndirəcəyi idman mərkəzləri, xüsusən Stend Atıcılığı Kompleksi, beynəlxalq turnirlərə ev sahibliyi etməklə qəsəbənin adını ölkə xaricində də tanıdır. Bütün bunlar Xocasənin həm tarixi irsini qoruyub saxladığını, həm də müasir Bakının sürətli urbanizasiya prosesində strateji rol oynadığını göstərir. Etnik tərkib baxımından olduqca vahid görünən qəsəbə buna baxmayaraq fərqli bölgələrdən köçən ailələri səmimi şəkildə bir araya gətirə bilmişdir. Havanın ilboyu quru keçməsi, qışın mülayim, yay aylarının isə isti olması kənd təsərrüfatına məhdud şərait yaratsa da, süni suvarma sistemləri bu çətinliyi əhəmiyyətli dərəcədə aradan qaldırır. Xocasən bu gün həm Bakının sənaye landşaftına töhfə verən, həm də turizm imkanları genişlənən sürətlə böyüyən bir məkan kimi diqqət çəkir. Qəsəbənin inkişafı planlı şəkildə davam edərkən tarixi qalıcı irsi qorumaq üçün də genişmiqyaslı layihələr icra olunur.
Tarixi İrsi Və Abidələr
Toponimik araşdırmalara görə, Xocasənin adı bölgədə yaşamış varlı tacir Xoca Həsənin şərəfinə formalaşıb və ilk dəfə erkən orta əsr ərəb mənbələrində çəkilib. Xoca Həsən həmin dövrdə karvanların təhlükəsizliyini təmin edən, su və ərzaq anbarları saxlayan şəxs kimi tanınıb, nəticədə karvan-sara inşa etdirərək ticarət yolunu canlandırıb. Bu karvansaranın qalıqları günümüzədək gəlib çatmasa da, arxeoloji qazıntılar yeraltı su hovuzlarını, daş döşəməli həyəti və yan otaqları üzə çıxarıb. Eyni dövrdə salınmış Hökməli və Hacı Rəsul ovdanları yeraltı pilləkənlərlə enilən, kəsmeşə bişmiş kərpiclə hörülmüş su anbarlarıdır və onların bəzilərindən indi də istifadə mümkündür.
Sovet dövrünün əvvəllərində karvansaranın bir hissəsi hərbi anbar kimi istifadə edilib və qismən dağıntıya məruz qalıb, lakin müstəqillik illərində aparılan konservasiya işləri nəticəsində plan quruluşu bərpa layihələri hazırlanıb. Eyni zamanda kənd məscidinin minarəsi və dördguşəli ibadət zalı XIX əsr Şirvan memarlığının tipik nümunələrindəndir. Qəsəbənin mərkəzində yerləşən, Böyük Vətən Müharibəsi şəhidlərinə həsr olunmuş abidə kompleksi də tarixi yaddaşın tərkib hissəsi kimi qorunur. Mədəniyyət Nazirliyinin son inventar siyahısında Xocasən üzrə ondan artıq daş abidə qeydə alınmış, onların hamısı bərpa və turizm marşrutuna daxil edilmək üçün prioritet elan olunmuşdur.
Coğrafi Mövqeyi Və Ərazi Xüsusiyyətləri
Xocasən Bakının mərkəzindən təxminən doqquz kilometr qərbdə, 40°24′47″ şimal enliyi və 49°46′20″ şərq uzunluğunda yerləşir. Dəniz səviyyəsindən cəmi otuz metr yüksəklikdə olması iqlimin yumşaq qalmasına, lakin yay aylarında yüksək rütubətin qarşısının alınmasına səbəb olur. Ərazinin qərbində yerləşən Qobu yaylası şimal küləklərini qismən də olsa kəsir, cənub-şərqdəki Kiçik və Böyük Daş təpələri isə torpaq eroziyasını azaldır.
İllik yağıntının 220-250 millimetr civarında olması Abşeron yarımadasının quru-yarımsəhra iqlimini təsdiqləyir. Buna baxmayaraq yeraltı mineral su qatları həm tarixi ovdanları, həm də müasir artezian quyularını qidalandırır. Torpaq qatları əsasən yüngül şoranlaşma təhlükəsi daşısa da, damcı suvarma texnikası ilə intensiv bağçılıq və bostançılıq layihələri həyata keçirilir. Bəzi bağ sahələrində zeytun, əncir və badam kimi quraqlığa davamlı ağac növləri uğurla yetişdirilir.
Demoqrafik Göstəricilər Və Əhali Həyatı
Rəsmi qeydiyyata əsasən Xocasəndə 22 minə yaxın daimi sakin var, lakin paytaxtdaxili miqrasiya, tələbə kirayələri və mövsümi tikinti işçiləri səbəbindən faktiki əhali 50 min nəfəri ötür. Əhalinin böyük hissəsi azərbaycanlılardan ibarət olsa da, Dağıstan, Quba və Siyəzən mənşəli ailələr də uzun illərdir burada məskunlaşıb. Orta yaş həddi 34,5 olaraq qeydə alınır, bu da qəsəbənin kifayət qədər gənc əhali strukturu deməkdir.
Əmək bazarında əsas fəaliyyət içki istehsalı zavodları, nəqliyyat-logistika şirkətləri, xırda tikinti qrupları və xidmət sahəsində cəmlənib. Rəsmi statistikada işsizlik səviyyəsi paytaxt ortalamasından 1,8 faiz aşağı göstərilir. Gənclərin idman komplekslərinə üzvlüyü, ictimai layihələrdə könüllü iştirakı və startap təşəbbüslərinə marağı artma dinamikası nümayiş etdirir.
| Əsas Göstərici | Rəqəm / Məlumat |
|---|---|
| Ərazi | 18 km² |
| Rəsmi Əhali (2025) | ≈22 000 nəfər |
| Faktiki Əhali (Təhmini) | ≥50 000 nəfər |
| Metro Stansiyası | “Xocəsən” (23.12.2022) |
| Orta Yaş Həddi | 34,5 |
İnzibati Status Və İdarəetmə Strukturu
5 oktyabr 1999-cu il tarixli qərarla Biləcəri vahidindən ayrılan Xocasən müstəqil inzibati ərazi dairəsi statusu alıb. Bələdiyyə aparatında beş nəfər əsas personal və bir neçə müqaviləli mütəxəssis çalışır. Bələdiyyə yalnız Xocasən deyil, Sulutəpəni də əhatə edir və kommunal xidmətlərin koordinasiyasını həyata keçirir.
Bakı şəhərinin 2025-2030 dövrünü əhatə edən yeni Baş Planında Xocasən “şəhərətrafı logistika və yaşayış qovşağı” kimi səciyyələndirilib. Bu plan çərçivəsində yaşıl park zolaqları, çoxfunksiyalı yaşayış kompleksləri və yüngül sənaye məhəllələri salınacaq. Ərazi idarəetməsi elektron monitorinq sistemi vasitəsilə kommunal xidmətlərin operativ izlənməsinə imkan verir.
Nəqliyyat Şəbəkəsi Və İnfrastruktur Yenilikləri
“Bənövşəyi” xəttin sonuncu stansiyası olan “Xocəsən” 23 dekabr 2022-ci ildə istismara verildi və sutkada 25 min sərnişin dövriyyəsinə hesablanıb. Stansiya 1,2 kilometrlik iki tunel vasitəsilə “Avtovağzal”a birləşir və burada yerləşən müasir elektrik deposu qatarların texniki xidmətini optimallaşdırır.
Bakı Beynəlxalq Avtovağzal Kompleksinə yaxınlıq, M2 magistralının Moskva prospekti seqmenti və 102, 130, 176 nömrəli avtobus marşrutları qəsəbəni paytaxt və region istiqamətlərinə bağlayır. 2025-2030 Proqramında Sumqayıt-Xırdalan banliyö qatarlarının Xocasənədək uzadılması, eləcə də elektrobus deposu və ağıllı işıqfor sisteminin qurulması planlaşdırılır.
Təhsil, Səhiyyə Və Sosial Obyektlər
Qəsəbədə 103, 217 və 313 nömrəli orta məktəblər fəaliyyət göstərir və hər üçündə STEAM laboratoriyaları qurularaq robotexnika, kodlaşdırma və 3D çap avadanlıqları ilə təchiz edilib. Uşaqların davamiyyəti rəsmi hesabatlarda 97 faizdən yuxarı göstərilir.
Bir saylı ailə sağlamlıq mərkəzi, xüsusi stomatoloji klinika və mobil poliklinika xidməti əhalinin ilkin tibbi ehtiyaclarını qarşılamağa yönəlib. Gənclər evi, bələdiyyə klubu, 14 filialdan ibarət kitabxana sistemi və uşaq musiqi məktəbi sosial-mədəni həyatı canlandırır.
Sənaye Potensialı Və İqtisadi Fəaliyyətlər
“Pepsi-Cola”, “Coca-Cola”, “Lider Cola” və “Aqua-Vita” kimi iri müəssisələr Xocasəni Abşeronun içki istehsalı mərkəzi statusuna yüksəldib. Bundan başqa, plastik boru, metal konstruksiya, mebel və körpü aşqı materialları istehsal edən bir neçə fabrik fəaliyyət göstərir. İstehsalın 38 faizi daxili bazar, 62 faizi isə Gürcüstan, Orta Asiya və Yaxın Şərq ölkələrinə ixrac olunur.
2023-cü ildə yaradılmış “Xocasən Sənaye Parkı” rezidentlər üçün vergi güzəştləri və kadr hazırlığı imkanları təklif edir. İstehsalat mühitində ekoloji siyasət tullantı sularının təmizlənməsi və bərk məişət tullantılarının çeşidlənməsi ilə dəstəklənir, bu da davamlı inkişaf hədəflərinə uyğundur.
Mədəniyyət, İdman Və Turizm İmkanları
19,6 hektarlıq sahədə yerləşən Stend Atıcılığı İdman Kompleksi Avropada miqyasına görə lider hesab olunur. Burada 10, 25, 50 və 300 metr məsafəli tirlər, beş stend meydançası və 500 nəfərlik tribuna mövcuddur. 2015 Avropa Oyunları zamanı kompleks 480-dən çox atıcıya ev sahibliyi edib və hazırda da ISSF Dünya Kuboku mərhələləri üçün əsas mərkəzlərdən biridir.
Qəsəbənin mərkəzində Böyük Vətən Müharibəsi abidəsi, yarıuçuq karvansara qalıqları və müasir sənət əsərlərinin sərgiləndiyi açıq hava sahələri yerləşir. Turizm potensialını genişləndirmək məqsədilə ekoturizm marşrutları, panoramlı yürüş cığırları və etnoqrafik açıq hava muzeyi layihələri planlaşdırılır.
Regional Əhəmiyyət Və İnkişaf Perspektivləri
Bakı Şəhər Baş Planı Xocasəni şimal-qərb logistika həlqəsinin mərkəzi kimi formalaşdırmağı hədəfləyib. Yaxın beş ildə magistral yolun genişləndirilməsi, elektrobus deposu və ağıllı işıqfor şəbəkəsi yaşıl nəqliyyatı təşviq edəcək.
Eyni zamanda ictimai-özəl tərəfdaşlıq modeli ilə tikilən çoxmərtəbəli yaşayış kompleksləri əhali sıxlığını optimallaşdıracaq, yaşıl çatı terasları isə su ehtiyatlarının toplanmasına kömək edəcək. Xocasən bu planlı yanaşma sayəsində həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan davamlı inkişafa nail olmağı qarşısına məqsəd qoyub.
Sakinlərin rifahını yüksəldən layihələr, sənayenin diversifikasiyası və mədəni-idman turizminin inkişafı qəsəbənin strateji mövqeyini daha da gücləndirir. Davamlı investisiyalar gələcəyin enerjisini bugündən formalaşdırır.
Sosial təşəbbüslərin və ekoloji balansın qorunması Xocasənin rəqabət üstünlüyünü artırır. Bölgənin təbii, tarixi və iqtisadi potensialı bir-biri ilə sinerji yaradaraq Bakının ümumi böyümə strategiyasına töhfə verir.
Nəticə etibarilə qəsəbə qədim ticari həlqə olmaqdan çıxıb müasir şəhərətrafı mərkəz statusunu tam mənada gerçəkləşdirməyə doğru irəliləyir. İnsan kapitalı, məkan infrastrukturu və innovativ sənaye layihələri Xocasəni Abşeronun gələcək inkişaf xəritəsində əsas düyün nöqtəsi kimi göstərir. Daim yeniləşən, eyni zamanda tarixi irsini qoruyan Xocasən növbəti illərdə daha da parlayacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
Qəsəbə paytaxtın şimal-qərb hissəsində, Binəqədi rayonunun inzibati ərazisindədir. Şəhər mərkəzindən təqribən doqquz kilometr məsafədədir və magistral yol bağlantısı ilə mərkəzə cəmi on beş dəqiqəyə çatmaq olur. Coğrafi koordinatları 40°24′47″ şimal enliyi və 49°46′20″ şərq uzunluğudur. Bu mövqe Xocasəni həm Bakının daxili, həm də Abşeronun digər regionlarına əlçatan edir.
Rəsmi statistika yalnız daimi qeydiyyatda olan şəxsləri əhatə edir. Paytaxtdaxili miqrasiya, tələbə kirayələri və mövsümi tikinti işçiləri səbəbindən qəsəbədə faktiki olaraq daha çox insan yaşayır. Yarım-daşınmaz əmlak bazarının sürətli inkişafı da bu axını gücləndirir. Buna görə real əhali sayı rəsmi göstəricidən xeyli yüksək görünür.
Stansiya 23 dekabr 2022-ci ildə açılıb və “Bənövşəyi” xəttin sonuncu halqasıdır. Açılışdan bəri gündə orta hesabla 25 min sərnişin daşınır. İki tunel vasitəsilə “Avtovağzal”a birləşdiyi üçün logistika qabiliyyəti yüksəlib. Stansiyanın yaxınlığında yerləşən depoda qatarların texniki xidməti həyata keçirilir.
Əsas istehsal sahələri sərinləşdirici içkilərdir: “Pepsi-Cola”, “Coca-Cola”, “Lider Cola” və “Aqua-Vita”. Bundan əlavə, plastik boru, metal konstruksiya, mebel və körpü aşqı materialları istehsal edən fabriklər var. 2023-cü ildə açılan “Xocasən Sənaye Parkı” bu müəssisələri bir məkanda cəmləşdirərək əlavə güzəştlər təklif edir. İxrac payı ümumi istehsalın təxminən 60 faizini təşkil edir.
Kompleks 19,6 hektarlıq ərazidə yerləşir və Avropada ən böyük strukturlardan biridir. 10, 25, 50 və 300 metr məsafəli tirlər, beş stend meydançası və 500 nəfərlik tribuna mövcuddur. 2015 Avropa Oyunları zamanı burada 480-dən çox idmançı yarışıb. Kompleks bu gün də beynəlxalq turnirlərin keçirildiyi əsas məkanlardan sayılır.
Şah Abbas karvansarasının qalıqları, Hökməli və Hacı Rəsul ovdanları, eləcə də XIX əsr kənd məscidi əsas abidələr sırasındadır. Karvansara Böyük İpək Yolunun yerli dayağı kimi tanınırdı və ticarət karvanlarına xidmət edirdi. Ovdanlar su ehtiyatlarını qorumaq üçün qurulmuş yeraltı hovuzlardır və bəziləri hələ də işlək vəziyyətdədir. Bu abidələr bərpa planına daxil edilib və turizm marşrutuna salınacaq.
2025-2030-cu illər arasında Sumqayıt-Xırdalan banliyö qatar xəttinin Xocasənə qədər uzadılması planlaşdırılır. Eyni zamanda elektrobus deposu yaradılacaq və ağıllı işıqfor sistemi quraşdırılacaq. Magistral yolun Moskva prospekti seqmenti genişləndirilərək yeddi zolağa çatdırılacaq. Bu addımlar qəsəbəni paytaxtın əsas logistika mərkəzinə çevirəcək.
103, 217 və 313 nömrəli məktəblərdə STEAM laboratoriyaları yaradılıb. Bu laboratoriyalar robotexnika, kodlaşdırma və 3D çap avadanlığı ilə təchiz olunub. Şagirdlər respublika olimpiadalarında son iki ildə 18 medal qazanıblar. Uşaq bağçaları da yeni metodikalarla tədrisə inteqrasiya olunur.
Tarixi-arkeoloji parkın yaradılması, ovdan və karvansara marşrutlarının təlimatlı bələdçilərlə təşkil edilməsi nəzərdə tutulur. Kiçik və Böyük Daş təpələrində panoramlı yürüş cığırları salınacaq. Açıq hava muzeyi layihəsi mədəni irsi interaktiv şəkildə təqdim edəcək. Turizm obyektlərində ekoloji stendlər quraşdırılacaq.
Bir saylı ailə sağlamlıq mərkəzi ilkin tibbi yardım göstərir, mobil poliklinika isə altı ayda bir əhalini pulsuz müayinə edir. Gənclər evi, bələdiyyə klubu və kitabxana filialları sosial-mədəni tədbirlər üçün mərkəz rolunu oynayır. Rəqəmsal hökumət portalı vasitəsilə sosial müavinətlərə onlayn müraciət imkanı yaradılıb. Bu xidmətlər əhalinin rifah səviyyəsini yüksəltməyə yönəlib.
