Xocavənd rayonu Azərbaycanın ən qədim və zəngin tarixə malik bölgələrindən biridir. Qarabağ regionunda yerləşən bu rayon həm coğrafi mövqeyi, həm də mədəni, iqtisadi və tarixi baxımdan xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Xocavənd rayonu əsrlər boyu Azərbaycan tarixində baş vermiş bir çox hadisələrin, mühüm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların şahidi olmuşdur. Müasir dövrdə isə o, həm də işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdən biri kimi Azərbaycanın yenidən qurulması və inkişafı prosesinin ön cəbhəsində dayanır.
Tarixi və İnzibati Yaranması
Xocavənd rayonu rəsmi olaraq 26 noyabr 1991-ci ildə inzibati vahid kimi təsis olunub. Bu tarixdən əvvəl bölgənin bir hissəsi Martuni, digər hissəsi isə Hadrut rayonlarının ərazisi kimi tanınırdı. Qarabağ bölgəsinin strateji nöqtələrindən biri olan Xocavəndin inzibati mərkəzi Xocavənd şəhəridir. Rayonun ümumi sahəsi 1 458 km²-ə yaxındır və bu baxımdan Qarabağ iqtisadi zonasının ən böyük rayonlarından hesab olunur. Xocavənd tərkibində 1 şəhər, 2 iri qəsəbə (Qırmızı Bazar və Hadrut) və 80-dən çox kənd birləşdirir.
Coğrafiyası və Təbii Sərvətləri
Xocavəndin coğrafiyası əsasən dağlıq və dağətəyi relyefdən ibarətdir. Bölgənin ən yüksək nöqtəsi Böyük Kirs dağıdır (2 725 m). Rayonda müxtəlif iqlim və təbii zonalar mövcuddur. Ərazidən bir çox çay axır: Xonaşençay, Köndələnçay, Qozluçay və digər sular rayonda kənd təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynayır. Təbii ehtiyatlar sırasında Ediş qabbro və Xocavənd əhəngdaşı yataqları, həmçinin yeraltı şirin su ehtiyatları xüsusilə qeyd olunmalıdır. Bölgənin meşə zolaqları və minillik çinar ağacları da təbiət həvəskarlarının diqqətini cəlb edir.
Əhali və Sosial Strukturu
Rəsmi statistikaya görə, işğaldan əvvəl Xocavənd rayonunun əhalisi 43 min nəfərdən çox idi. İşğal və müharibə nəticəsində əhalinin böyük hissəsi məcburi köçkünə çevrilmiş, müxtəlif regionlara səpələnmişdir. Hazırda rayonda əhali yavaş-yavaş öz doğma yurdlarına qayıdır və bu prosesin sürətlənməsi üçün dövlət səviyyəsində xüsusi proqramlar həyata keçirilir. Bölgədə yeni sosial infrastrukturlar – məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət mərkəzləri və digər ictimai obyektlər bərpa olunur və inşa edilir.
Tarixi Abidələr və Arxeoloji Tapıntılar
Xocavənd rayonu zəngin tarixi və arxeoloji abidələrlə məşhurdur. Ən məşhur abidələrdən biri Azıx mağarasıdır. Bu mağara dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biri kimi tanınır və burada tapılmış aşel dövrünə aid insan qalıqları təkcə Azərbaycan üçün deyil, bəşəriyyət üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Böyük Tağlar kəndində yerləşən alban məbədi, Tuğ kəndindəki qədim qalalar, türbələr və digər memarlıq nümunələri Xocavəndin mədəni irsini zənginləşdirir.
İqtisadiyyat və Kənd Təsərrüfatı
Rayonun iqtisadiyyatı ənənəvi olaraq kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq üzərində qurulub. İşğaldan əvvəl bölgədə üzümçülük, taxılçılıq, bostançılıq, tərəvəzçilik və heyvandarlıq geniş yayılmışdı. Azad olunan ərazilərdə dövlətin dəstəyi ilə kənd təsərrüfatı bərpa edilir, müasir texnologiyaların tətbiqi ilə məhsuldarlıq artırılır. Eyni zamanda, Xocavənddə balıqçılıq və arıçılıq da inkişaf etdirilir.
Turizm Potensialı və Təbii Gözəlliklər
Xocavənd rayonu turizm potensialı baxımından da diqqət çəkir. Azıx və Tağlar mağaraları, qədim məbədlər, qayaüstü abidələr, təbii bulaqlar, meşələr və nadir bitkilər bölgəni həm yerli, həm də xarici turistlər üçün cəlbedici edir. İşğaldan sonra rayonun infrastrukturunun bərpası və turizm obyektlərinin yaradılması istiqamətində böyük layihələr həyata keçirilir.
Qarabağ Müharibəsi və Rayonun Yenidənqurulması
Birinci Qarabağ müharibəsi Xocavəndə də ciddi təsir göstərib. Rayon 1992-ci ildə işğal olunub, minlərlə sakin öz doğma evlərini tərk etməyə məcbur olub, infrastruktur demək olar ki, tamamilə dağıdılıb. 2020-ci ilin sentyabrında başlanan Vətən müharibəsində Azərbaycan Ordusu Xocavəndin böyük bir hissəsini azad etdi. Hazırda ərazi bərpa olunur, yeni yollar, evlər, məktəblər tikilir, əhali yenidən öz yurduna qayıdır.
İctimai və Mədəni Həyat
Rayonda ictimai və mədəni həyatın dirçəlməsi üçün mütəmadi tədbirlər keçirilir. Şəhid ailələri, veteranlar, köçkün ailələr üçün sosial dəstək proqramları həyata keçirilir. Eyni zamanda, Xocavənd rayonunda musiqi və incəsənət ənənələri yaşadılır, mədəniyyət ocaqları bərpa edilir və gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsinə xüsusi önəm verilir.
Gələcək Perspektivlər
Xocavənd rayonu Qarabağın yenidən qurulmasında, Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında və milli irsin qorunmasında aparıcı rol oynamağa iddialıdır. Burada həm dövlətin, həm də yerli əhalinin təşəbbüsü ilə genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilir, rayonun gələcək nəsillər üçün təhlükəsiz, firavan və müasir bir bölgəyə çevrilməsi üçün bütün imkanlar səfərbər olunur.
Xocavənd rayonu Azərbaycanın tarixində və bu günündə xüsusi önəm daşıyan bir bölgədir. Qədim abidələri, zəngin təbiəti, bərpa olunan kənd təsərrüfatı və yenilənən sosial infrastrukturu ilə rayon öz inkişaf yolundadır. Rayonun azad olunması və yenidənqurulması Azərbaycanın bütövlüyünün və gələcəyinin əsas sütunlarından biridir. Xocavəndin dirçəlməsi yalnız bir bölgənin deyil, bütün ölkənin inkişafına, mədəniyyətinə və tarixinin yaşadılmasına xidmət edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Xocavənd rayonu Qarabağ iqtisadi rayonunda, Azərbaycanın cənub-qərbində yerləşir.
Xocavənddə 1 şəhər, 2 iri qəsəbə və 80-dən çox kənd yerləşir.
Azıx mağarası, Böyük Tağlar kəndindəki alban məbədi, Tuğ qalası və bir sıra türbələr.
Əsasən kənd təsərrüfatı – üzümçülük, heyvandarlıq, taxılçılıq və tərəvəzçilik inkişaf edir.
İşğaldan azad olunmuş kənd və qəsəbələrə əhali mərhələli şəkildə qayıdır, dövlət tərəfindən şərait yaradılır.
Mülayim iqlimi, meşələri, təbii bulaqları, çayları və minillik çinarları ilə seçilir.
Bəli, qədim mağaralar, təbii gözəlliklər və tarixi abidələr turizm üçün imkanlar yaradır.
Strateji əhəmiyyətə malikdir, bir neçə rayonla həmsərhəddir və Qarabağın giriş qapılarından biridir.
Məktəblər, xəstəxanalar, mədəniyyət evləri və yeni yollar tikilir.
Əhalinin qaytarılması, iqtisadi və sosial dirçəliş, mədəni irsin qorunması və turizmin inkişafı.
