Xolesterol insan orqanizmində həyati əhəmiyyət daşıyan yağabənzər maddədir və bədənin hər bir hüceyrəsinin membranında mövcuddur. İnsan sağlamlığının qorunması və metabolik proseslərin düzgün getməsi üçün xolesterol lazımdır. Bu maddə bir tərəfdən hormonların, D vitamininin, öd turşularının sintezi üçün vacibdir, digər tərəfdən isə onun həddən artıq toplanması damar divarlarında problemlərə, ürək-damar xəstəliklərinə gətirib çıxara bilər. Xolesterolun bir hissəsi qaraciyərdə sintez olunur, qalan hissəsi isə qida vasitəsilə bədənə daxil olur. Yağlı, qızardılmış, heyvan mənşəli məhsullar və bəzi emal olunmuş qidalar xolesterolun yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Xolesterol iki əsas növə bölünür: yaxşı (HDL) və pis (LDL) xolesterol. Yaxşı xolesterol damarları təmizləyir, pis xolesterol isə arteriyalarda yığılıb qalaraq damar tutulmalarına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən də xolesterol balansının qorunması sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma ilə mümkündür. Mütəxəssislər təbii, bitki mənşəli qidaların, bol tərəvəz və meyvənin istifadəsini tövsiyə edir. Fiziki aktivlik, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq və stressin azaldılması da xolesterolu normada saxlamağa kömək edir.
Xolesterol səviyyəsinin mütəmadi olaraq yoxlanılması ürək-damar xəstəliklərinin, insult və infarkt kimi ağır halların qarşısının alınması üçün olduqca vacibdir. Bir çox insanlar xolesterolun yalnız zərərli olduğuna inanır, lakin bu fikir yanlışdır. Həqiqətdə, bədənə uyğun səviyyədə xolesterol lazımdır və onun çatışmazlığı da sağlamlıq üçün ziyanlıdır. Odur ki, xolesterolu düzgün başa düşmək və nəzarət etmək hər bir insan üçün vacibdir.
Xolesterolun əsas növləri
Xolesterolun orqanizmdə iki əsas növü mövcuddur: LDL (aşağı sıxlıqlı lipoprotein) və HDL (yüksək sıxlıqlı lipoprotein). LDL “pis” xolesteroldur, çünki o, damar divarlarında yığılaraq onların daralmasına və tıxanmasına səbəb ola bilər. HDL isə “yaxşı” xolesteroldur, o, artıq xolesterolu damar divarlarından çıxarıb qaraciyərə daşıyır və orada parçalanmasını təmin edir.
Bu iki növün balansı orqanizmin sağlamlığı üçün olduqca önəmlidir. LDL yüksək olduqda, ürək-damar xəstəlikləri riski artır. HDL isə yüksək olduqda damarlar daha sağlam qalır.
Xolesterolun orqanizmdə rolu
Xolesterol hüceyrə membranlarının elastikliyini və davamlılığını təmin edir. O, orqanizmdə hormonların – xüsusilə cinsi və böyrəküstü vəzilərin hormonlarının sintezi üçün əsas materialdır. Bundan əlavə, D vitamini və öd turşularının yaranmasında da iştirak edir.
Xolesterol həm də sinir hüceyrələrinin normal fəaliyyətində vacib rol oynayır. O, sinir impulslarının ötürülməsi üçün lazımlı şərait yaradır və beyin funksiyalarını dəstəkləyir.
Qanda xolesterol səviyyəsinin norması
Sağlam insan üçün ümumi xolesterolun miqdarı 5 mmol/l-dən aşağı olmalıdır. LDL xolesterol üçün normal hədd 3 mmol/l, HDL xolesterol üçün isə 1 mmol/l və yuxarı səviyyə qəbul edilir. Xolesterol səviyyəsinin artması damarların zədələnməsinə, orqanlara qan axınının zəifləməsinə səbəb olur.
Əgər xolesterol səviyyəsi normadan artıqdırsa, mütləq həkimə müraciət etmək və müvafiq tədbirlər görmək lazımdır. Çünki yüksək xolesterol səssiz və gizli şəkildə orqanizmdə problemlər yarada bilər.
Xolesterolu artıran və azaldan amillər
Heyvan mənşəli yağlar, kolbasa, yağlı pendir, qaymaq, kərə yağı, qızardılmış qidalar xolesterolu artırır. Eyni zamanda, az hərəkətli həyat tərzi, artıq çəki, siqaret və spirtli içkilərdən istifadə də risk amilidir.
Xolesterolun səviyyəsini azaldan amillər isə – sağlam və balanslaşdırılmış qidalanma, bol tərəvəz və meyvə, bitki yağlarının üstünlük verilməsi, müntəzəm idman və fiziki aktivlikdir. Qara çörək, yulaf, paxlalı bitkilər, dəniz məhsulları da xolesterolu tənzimləyir.
Xolesterolu aşağı salan qidalar və həyat tərzi
Xolesterolu aşağı salmaq üçün zeytun yağı, avokado, fındıq, balıq, yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər, tam taxıllı məhsullar və sarımsaq istifadə etmək tövsiyə olunur. Duz və şəkərin azaldılması da vacibdir. Gündəlik fiziki aktivlik, ən azı 30 dəqiqə yürüş və ya idman, stresdən uzaq durmaq da təsirlidir.
Pis vərdişlərdən imtina, yuxu rejiminin normallaşdırılması və suyun kifayət qədər qəbulu da xolesterolu normada saxlamağa kömək edir.
Xolesterolu yüksəldən xəstəliklər
Bəzi genetik xəstəliklər, şəkərli diabet, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri, endokrin pozğunluqlar xolesterolu artırır. Həmçinin, hormon balansının pozulması və bəzi dərman preparatları da risk amilidir.
Xolesterolun səviyyəsi yüksək olan şəxslər, risk qrupuna daxil olduğu üçün mütəmadi olaraq tibbi müayinədən keçməlidir. Vaxtında həkim nəzarəti və düzgün müalicə fəsadların qarşısını ala bilər.
Xolesterola qarşı dərmanlar və müalicə üsulları
Əgər pəhriz və həyat tərzinin dəyişilməsi xolesterolu normaya salmırsa, həkim statinlər, fibratlar və ya başqa dərman preparatları təyin edə bilər. Bu dərmanlar qaraciyərdə xolesterolun sintezini azaldır və ya onun orqanizmdən çıxarılmasını sürətləndirir.
Müalicə zamanı həkimin tövsiyələrinə tam riayət etmək, yan təsirlər barədə məlumatlı olmaq və hər zaman nəzarətdə olmaq lazımdır.
Xolesterolun səviyyəsinin ölçülməsi və monitorinqi (Cədvəl)
| Xolesterol tipi | Normal hədd (mmol/l) | Yüksək risk (mmol/l) | Optimal səviyyə (mmol/l) |
|---|---|---|---|
| Ümumi | 5-dən az | 6 və yuxarı | 4 və aşağı |
| LDL (“pis”) | 3-dən az | 4 və yuxarı | 2 və aşağı |
| HDL (“yaxşı”) | 1-dən çox | 1-dən az | 1,2 və yuxarı |
| Triqliserid | 1,7-dən az | 2 və yuxarı | 1 və aşağı |
Xolesterolu idarə etməyin yolları
Xolesterol səviyyəsini nəzarətdə saxlamaq üçün ilk növbədə sağlam qidalanma, müntəzəm tibbi müayinə və aktiv həyat tərzi əsasdır. Risk qrupunda olan şəxslər üçün əlavə müayinə və həkim tövsiyəsi vacibdir. Müalicənin uğuru üçün həyat tərzində daimi dəyişikliklər və iradəli yanaşma lazımdır.
Xolesterol orqanizmin normal fəaliyyəti üçün vacib olan, lakin balansı pozulduqda ciddi fəsadlara səbəb olan bir maddədir. Yüksək xolesterolu vaxtında müəyyən etmək və nəzarətdə saxlamaq ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını almaqda mühüm rol oynayır. Düzgün qidalanma, aktiv həyat tərzi və stressdən uzaq durmaqla xolesterol səviyyəsini idarə etmək mümkündür. Tibbi nəzarət və fərdi yanaşma sayəsində həm sağlam qalmaq, həm də uzun ömür yaşamaq mümkündür.
Ən Çox Verilən Suallar
Xolesterol orqanizmdə hüceyrə membranlarının tərkibinə daxil olan, hormonların və D vitamininin sintezində iştirak edən yağabənzər maddədir. O, həm orqanizmdə sintez olunur, həm də qida ilə qəbul edilir.
İki əsas növü var: LDL (aşağı sıxlıqlı lipoprotein – pis xolesterin) və HDL (yüksək sıxlıqlı lipoprotein – yaxşı xolesterin). LDL damarların tıxanmasına səbəb olur, HDL isə xolesterolu orqanizmdən çıxarır.
Xolesterolun yüksək olması damarların tıxanması, ürək-damar xəstəlikləri, insult və infarkt riskini artırır. Uzun müddət yüksək səviyyədə qalarsa, həyat üçün təhlükəli fəsadlara gətirib çıxara bilər.
Tərəvəz, meyvə, balıq, zeytun yağı, yulaf, paxlalılar və dəniz məhsulları xolesterolu azaldır. Heyvan mənşəli yağlardan, qızardılmış və emal olunmuş qidalardan uzaq durmaq məsləhətdir.
Yağlı və heyvan mənşəli qidalar, az hərəkətli həyat tərzi, artıq çəki, siqaret və spirtli içkilərdən istifadə xolesterolu artırır. Genetik faktorlar və bəzi xəstəliklər də risk yaradır.
Qanda xolesterol səviyyəsi laborator analizlə müəyyən olunur. Ümumi, LDL və HDL xolesterolu və triqliseridlər ayrıca ölçülür.
Əvvəlcə qidalanmaya və həyat tərzinə diqqət yetirmək, lazım gəldikdə həkimə müraciət etmək lazımdır. Həkim göstərişi ilə dərman preparatları da qəbul oluna bilər.
Ümumi xolesterol 5 mmol/l-dən az, LDL 3 mmol/l-dən az, HDL isə 1 mmol/l-dən çox olmalıdır. Triqliseridlər üçün normativ isə 1,7 mmol/l-dən aşağıdır.
Qaraciyər, böyrək, endokrin pozğunluqlar və bəzi genetik xəstəliklər xolesterolu artırır. Şəkərli diabet də risk amilidir.
Sağlam qidalanma, fiziki aktivlik, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq, stresin azaldılması və müntəzəm tibbi müayinələr xolesterolun idarəsində əsasdır.
