Xurşidbanu Natəvan əsəri: Əsas Məğzi, Daxili Aləmi

Azərbaycan ədəbiyyatının ən güclü qollarından biri olan dramaturgiya sahəsində İlyas Əfəndiyev özünəməxsus dəsti-xətti ilə fərqlənən və klassiklər sırasına daxil olmuş yazıçılardandır. Onun yaradıcılığı realist düşüncə, insan psixologiyasının dərinliyi və tarixi şəxsiyyətlərə bədii yanaşma baxımından zəngindir. Məhz bu istiqamətdə o, Qarabağın böyük şairəsi və maarifpərvər qadını Xurşidbanu Natəvanın həyatını və mübarizəsini sənət obyektinə çevirərək, tarixi bir obrazı canlı səhnə həyatına gətirir. İlyas Əfəndiyevin “Xurşidbanu Natəvan” pyesi milli mədəniyyətin, tarixin və ədəbiyyatın sintez olunduğu sənət nümunəsidir.

Əsər təkcə bir qadın obrazının səhnə təqdimatı deyil, həm də bir dövrün mənəvi mənzərəsi, Azərbaycan xalqının tarixi və sosial mübarizəsinin poetik təfsiridir. Natəvan obrazı vasitəsilə İlyas Əfəndiyev həm qadın azadlığını, həm milli kimliyi, həm də sənətə olan bağlılığı ön plana çıxarır. Əsər bir dramaturqun tarixi şəxsiyyətə bədii baxışının, onu müasir tamaşaçının yaddaşında canlandırmaq cəhdinin uğurlu nümunəsidir.

İlyas Əfəndiyevin Yaradıcılıq Estetikası və Tarixi Şəxsiyyətlərə Yanaşması

İlyas Əfəndiyev XX əsr Azərbaycan dramaturgiyasının əsas sütunlarından biri olmuşdur. Onun yaradıcılığında tarixi şəxsiyyətlərin obrazları özünəməxsus yer tutur. O, sadəcə keçmişi canlandırmaq məqsədi güdmür, eyni zamanda həmin tarixi simaları müasir dövr üçün aktual, düşüncəyə təsir edən və dəyərlər sistemində örnək kimi təqdim edir.

Əfəndiyevin yazı estetikası bədii dildə sadəlik, dərin psixoloji təhlil və insan münasibətlərinə fəlsəfi yanaşma ilə seçilir. Onun pyeslərində hadisələrdən daha çox insanlar, onların daxili mübarizəsi və emosional vəziyyətləri ön planda olur. “Xurşidbanu Natəvan” əsəri də bu xüsusiyyətlərin davamı olaraq, bir qadın simasında bütöv bir millətin estetik, mənəvi və ictimai dəyərlərini nümayiş etdirir.

“Xurşidbanu Natəvan” Pyesinin Yaradılma Məqsədi və Əsas Məğzi

“Xurşidbanu Natəvan” əsəri İlyas Əfəndiyevin tarixi dramaturgiyaya verdiyi töhfədir. O, bu əsərdə təkcə bir şairə obrazını yaratmır, eyni zamanda dövrün ictimai-siyasi şəraitini, qadınların mövqeyini, milli özünüdərk proseslərini və maarifçiliyin çətinliklərini təsvir edir. Əsər hadisələrdən daha çox daxili qarşıdurmalarla, ideya mübarizələri ilə zəngindir.

Əfəndiyev Natəvanı həm romantik, həm vətənpərvər, həm də rasional düşüncəli bir qadın kimi təqdim edir. Onun iç dünyasında baş verən ziddiyyətlər, dövrünün sərt mühitində yaşadığı təcrid və sosial ədalətsizliklərə qarşı münasibəti dramaturji vasitələrlə ustalıqla qurulub. Yazıçı Natəvanın mübarizəsini, onun poetik səsini və mənəvi gücünü tamaşaçıya hiss etdirməyi bacarır.

Əsərdə Qadın Obrazının Simvolik Mahiyyəti

İlyas Əfəndiyevin Natəvan obrazı ilə yaratdığı qadın tipi onun bütün yaradıcılığı boyunca apardığı ideoloji xəttin davamıdır. Yazıçı qadını zəif, müdafiəsiz və taliyə tabe varlıq kimi deyil, dəyişdirici gücə malik, şəxsiyyət kimi təqdim edir. Natəvan obrazı bu baxımdan həm tarixi gerçəklikdir, həm də simvolik mesaj daşıyıcısıdır.

Əsərdə Natəvan cəmiyyətin ədalətsiz münasibətləri ilə üzləşir, ancaq bu qarşıdurmada öz ləyaqətini, şairə kimliyini və insani duruşunu qoruyur. O, həm ata irsinin daşıyıcısı, həm ictimai şəraitin tənqidçisi, həm də bir ziyalı qadın kimi maarifçi düşüncələrin təbliğatçısıdır.

Tarixi Faktların və Bədii Təsəvvürün vəhdəti

Əsərin strukturu və məzmunu göstərir ki, İlyas Əfəndiyev real tarixi hadisələri bədii təxəyyül ilə vəhdət halında təqdim etməyə üstünlük verir. O, sənədli təhkiyəyə deyil, sənətkarlıqla yoğrulmuş dramaturji quruluşa əsaslanır. Tarixi həqiqətlər dramatik hadisələr fonunda bədii emala məruz qalır, lakin bu zaman onların ideoloji və mənəvi yükü azalmır.

Əfəndiyev, məsələn, Natəvanın Şuşada su kəməri çəkdirməsi, ədəbi məclislər təşkil etməsi və ictimai həyatda fəallığı kimi hadisələri pyesin məzmununa daxil etməklə, obrazı gerçəklikdən uzaqlaşdırmadan bədii şəkildə təqdim edir. Onun məqsədi yalnız tarixi təqdim etmək deyil, həm də onu tamaşaçının emosional yaddaşına köçürməkdir.

Natəvanın Daxili Aləminin Təqdim Forması

Əfəndiyevin ən böyük uğurlarından biri obrazın daxili aləmini səhnədə hiss etdirə bilməsidir. O, Natəvanın keçirdiyi hissləri, əzablarını, axtarışlarını və daxili dialoqlarını səmimi və təsirli səhnələrlə təqdim edir. Tamaşaçı və ya oxucu Natəvanın içindəki narahatlığı, ictimai basqılarla öz istəkləri arasındakı gərginliyi hiss edə bilir.

Əsərdə dialoqlar sadəcə hadisə izah etməyə yox, həm də obrazın düşüncəsini açmağa xidmət edir. Bu, dramaturqun ustalığını və personajın psixoloji təhlilinə verdiyi əhəmiyyəti göstərir. Natəvanın poetik təbiəti, onun bədii dünyaya bağlılığı, sözə inamı səhnə boyunca hiss olunur.

Ədəbi Dildə Klassika və Müasirlik Vəhdəti

“Xurşidbanu Natəvan” əsərində istifadə olunan dil klassik ədəbiyyatın ruhunu yaşatmaqla bərabər, müasir oxucuya da anlaşılan bir formadadır. Əfəndiyev öz dilinə nəinki dövrün leksikasını, həm də poetik ritmi, danışıqda ahəngi daxil etmişdir. Bu, onun yazıçılıq texnikasının bir göstəricisidir.

Əsərdə poetik üslub, bədii təsvirlər, metaforik ifadələr və dialoqların ritmi Natəvan obrazının ədəbi kimliyinə uyğun qurulub. Bu dil quruluşu həm tamaşaçıda estetik zövq yaradır, həm də obrazın mənəvi dərinliyini artırır.

Teatr Səhnəsində “Xurşidbanu Natəvan”ın Canlı Təqdimatı

Əsər ilk dəfə səhnələşdirildikdə, tamaşaçılar tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı bu pyesi səhnəyə qoyaraq yazıçının istedadını, rejissorun quruluş bacarığını və aktyorların peşəkarlığını bir araya gətirmişdir. Natəvan obrazını canlandıran aktrisanın daxili dolğunluqla oyunu əsərin təsir gücünü qat-qat artırmışdır.

Səhnədə geyimlərdən tutmuş dekorasiyalara qədər hər detal Qarabağ mühitinin koloritini əks etdirir. Musiqi müşayiətləri, qəzəl parçaları və monoloqlar əsərə estetik və emosional dərinlik bəxş edir. Bu səbəbdən əsər sadəcə tamaşa deyil, həm də tarixi bir hadisəyə çevrilmişdir.

İlyas Əfəndiyevin “Xurşidbanu Natəvan” əsəri Azərbaycan dramaturgiyasında həm məzmun, həm forma, həm də ideya baxımından əlamətdar bir sənət nümunəsidir. Bu pyes vasitəsilə yazıçı xalqın mənəvi yaddaşında yaşayan bir simanı bədii dillə yenidən doğurur və onu müasir dövr üçün aktuallaşdırır. Natəvanın timsalında qadın azadlığı, milli kimlik, maarifçilik və sənətə bağlılıq kimi dəyərlər birləşir və tamaşaçıya ötürülür.

Əfəndiyev bu əsəri ilə göstərir ki, tarixi şəxsiyyətlər sadəcə keçmişin xatirəsi deyil, həm də bu gün üçün nümunə ola biləcək canlı obrazlardır. Onun yaratdığı Natəvan obrazı ədəbiyyatla tarix arasında qırılmaz bir körpüdür və bu körpü Azərbaycan xalqının yaddaşında əbədi olaraq qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar