Dövlətlərin təhlükəsizliyi və müdafiəsinin möhkəmləndirilməsində xüsusi təyinatlı qüvvələr əvəzolunmaz rol oynayır. Bu qüvvələr yüksək fiziki və mənəvi hazırlığa malik olan hərbçilərdən təşkil olunur. Onlar müxtəlif əməliyyatlarda – hərbi, antiterror, axtarış-xilasetmə və strateji tapşırıqların icrasında döyüş meydanında qəhrəmanlıq nümayiş etdirirlər. Xüsusi təyinatlı qüvvələrin tarixi, əsas vəzifələri, təlim prinsipləri, mühüm xüsusiyyətləri, inkişaf mərhələləri və Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyəti barədə geniş məlumatı bu məqalədə tapa bilərsiniz.
Xüsusi təyinatlı qüvvələrin yaranma tarixi
Xüsusi təyinatlı qüvvələrin yaranma prosesi hərbi strategiyaların inkişafı ilə bağlıdır. Əsası II Dünya Müharibəsi dövründə qoyulmuş bu qüvvələr düşmən arxasında gizli əməliyyatlar, strateji obyektlərin zərərsizləşdirilməsi və yüksək riskli tapşırıqların icrası üçün yaradılıb. SSRİ-də “Spetsnaz”, ABŞ-da “Navy SEALs” və “Green Berets”, Böyük Britaniyada “SAS” kimi elit birliklər nümunə göstərilə bilər.
Azərbaycan isə xüsusi təyinatlı qüvvələrini müstəqillik əldə etdikdən sonra – xüsusən də Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi fonunda təşkil etməyə başladı. 1990-cı illərdə torpaqlarımızın müdafiəsi üçün bu qüvvələrin yaradılması vacib idi.
Əsas vəzifələr və fəaliyyət prinsipləri
Xüsusi təyinatlı qüvvələrin fəaliyyəti bir çox hallarda adi hərbi əməliyyatlardan fərqlənir. Onların əsas vəzifələri düşmənin arxa cəbhəsində gizli əməliyyatlar aparmaq, strateji əhəmiyyətli obyektlərin məhv edilməsi, düşmənin təchizat yollarının kəsilməsi, girovların azad edilməsi, terrorçuların zərərsizləşdirilməsi, yüksək rütbəli düşmən komandirlərinin aradan qaldırılması və informasiyanın toplanması kimi tapşırıqları əhatə edir.
Əməliyyatların uğurla icrası üçün xüsusi təyinatlı qüvvələr aşağıdakı fəaliyyət prinsiplərinə riayət edirlər:
- Gizlilik və qəfil hücum: Əməliyyatlar planlaşdırılarkən düşmənin gözləmədiyi anda və istiqamətdə hücum edilir. Bunun üçün xüsusi kəşfiyyat və müşahidə vasitələrindən istifadə olunur.
- Çeviklik və sürət: Əməliyyatlar sürətlə icra olunur, düşmənə müdaxilə etməyə imkan verilmədən yer dəyişdirilir.
- Əlaqələndirilmiş komanda işi: Bölmələr arasında yüksək səviyyədə əlaqə və koordinasiya təmin edilir. Bu, həm əməliyyatın uğuru, həm də itkilərin minimuma endirilməsi üçün vacibdir.
- Çətin coğrafi şəraitdə fəaliyyət: Dağlıq ərazilər, sıx meşələr, şəhər mühiti və digər mürəkkəb coğrafi ərazilərdə yüksək dözümlülük və taktiki manevr qabiliyyəti nümayiş etdirilir.
- Psixoloji hazırlıq: Əməliyyatlar zamanı soyuqqanlılıq, təzyiqə dözümlülük və sürətli qərarvermə bacarığı mühüm rol oynayır.
Bu prinsiplər xüsusi təyinatlı qüvvələri müasir döyüş meydanının əvəzolunmaz hissəsinə çevirir.
Təlim və hazırlıq prosesi
Xüsusi təyinatlı qüvvələrin döyüş qabiliyyətinin əsası ciddi və çoxşaxəli təlim prosesinə əsaslanır. Bu təlimlər adi əsgər hazırlığından fərqlənərək ekstremal şəraitlərdə döyüş tapşırıqlarının icrasına yönəldilir.
Təlim prosesinə aşağıdakılar daxildir:
- Fiziki hazırlıq: Uzunmüddətli yürüşlər, dağlıq ərazilərdə sərt marşrutlar, dözümlülük və güc məşqləri hərbçilərin fiziki dayanıqlığını maksimum həddə çatdırır.
- Psixoloji dözümlülük: Təzyiq, stress və təhlükə altında qərarvermə bacarığı inkişaf etdirilir. Gecə-gündüz təlimləri, yuxusuzluq, ac qalmaq kimi sınaqlarla psixoloji stabillik möhkəmləndirilir.
- Atıcılıq və döyüş texnikaları: Müxtəlif silahlardan dəqiq atəş açmaq, yaxın döyüş, döyüş sənəti və partlayıcıların zərərsizləşdirilməsi üzrə xüsusi kurslar keçirilir.
- Su, hava və quru əməliyyatları: Paraşütçülük, sualtı əməliyyatlar, çətin hava şəraitində desant tapşırıqları həyata keçirilir.
- Qrup şəklində fəaliyyət: Əməliyyatların koordinasiyalı şəkildə həyata keçirilməsi üçün bölmələr qrup şəklində müxtəlif ssenarilərlə təlim keçirlər.
Təlimlər yalnız fiziki və taktiki hazırlıqla yekunlaşmır, həm də mənəvi və psixoloji cəhətdən yüksək hazırlıqlı hərbçilərin formalaşdırılmasına xidmət edir.
Mühüm xüsusiyyətləri
Xüsusi təyinatlı qüvvələrin digər hərbi birləşmələrdən fərqləndirən xüsusiyyətləri çoxdur:
- Elit seçmə: Onlar ordunun ən güclü, dözümlü və ağıllı əsgərlərindən seçilərək hazırlanır.
- Universal döyüş qabiliyyəti: Müxtəlif coğrafi şəraitlərdə döyüşmək, gizli əməliyyatlar aparmaq, həm quru, həm hava, həm də dəniz mühitində fəaliyyət göstərmək bacarığı.
- Müasir texnologiya: Termal kameralar, rabitə vasitələri, pilotsuz uçuş aparatları və digər qabaqcıl texnologiyalarla təchiz olunurlar.
- Psixoloji möhkəmlik: Təzyiq altında soyuqqanlılıq nümayiş etdirmək, sürətli və düzgün qərar qəbul etmək qabiliyyəti.
- Taktiki təcrübə: Döyüş meydanında planlaşdırma, manevr və təcili qərar qəbul etməkdə peşəkarlıq.
- Çeviklik və manevr qabiliyyəti: Düşmənin gözləmədiyi istiqamətlərdə hücum etmək və sürətlə geri çəkilmək imkanına malikdirlər.
Bu xüsusiyyətlər onları təhlükəli əməliyyatlarda əvəzsiz edir.
Azərbaycan xüsusi təyinatlı qüvvələrinin inkişafı
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra xüsusi təyinatlı qüvvələrin yaradılmasına və inkişafına xüsusi diqqət yetirib. Dövlətin müdafiə strategiyasında bu qüvvələrə həm texniki təchizat, həm də təlim baxımından xüsusi əhəmiyyət verilir.
İllər keçdikcə Azərbaycanın xüsusi təyinatlı qüvvələri beynəlxalq təcrübədən də faydalanaraq öz bacarıqlarını daha da inkişaf etdiriblər. NATO ilə təlimlər, beynəlxalq yarışlarda iştirak və texniki modernləşmə döyüş qabiliyyətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Müasir silahlar, pilotsuz aparatlarla təchiz olunma, rabitə və kəşfiyyat texnologiyalarının tətbiqi onların döyüş meydanındakı rolunu əvəzsiz edib.
İkinci Qarabağ Müharibəsində xüsusi təyinatlı qüvvələrin rolu
Azərbaycan xüsusi təyinatlı qüvvələri 2020-ci ildə baş vermiş İkinci Qarabağ Müharibəsində yüksək peşəkarlıq və qəhrəmanlıq nümayiş etdirərək tarix yazdılar. Müharibənin ilk günlərindən başlayaraq onlar ən çətin əməliyyatları icra etməklə yanaşı, strateji yüksəkliklərin və şəhərlərin azad edilməsində mühüm rol oynadılar.
Xüsusi təyinatlı qüvvələr dağlıq və meşəlik ərazilərdə düşmənin mövqelərinə qəfil hücumlar edərək düşmənin döyüş qabiliyyətini zəiflətdilər. Onlar düşmənin arxa cəbhəsində sabotaj əməliyyatları aparıb mühüm rabitə xətlərini kəsdi, texnika və canlı qüvvəyə ciddi zərbələr endirdilər. Şuşanın azad edilməsində xüsusi təyinatlı qüvvələrimizin göstərdiyi igidlik və taktiki manevrlər hərbi tariximizə qızıl hərflərlə yazıldı.
Həmçinin xüsusi təyinatlı qüvvələr şəhər döyüşləri zamanı əhalini qorumaq üçün humanitar əməliyyatlarda iştirak etdi, mina və partlayıcıların zərərsizləşdirilməsi, ərazilərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi işlərini də icra etdilər. Onların fəaliyyətləri nəticəsində müharibənin qələbə ilə başa çatmasında xüsusi rol oynadıqları danılmazdır.
Ən çox verilən suallar?
Əsasən antiterror əməliyyatları, düşmən arxasında gizli tapşırıqlar, strateji obyektlərin zərərsizləşdirilməsi və girovların azad edilməsi zamanı tətbiq olunurlar.
Təlimlər bir neçə mərhələdə aparılır: fiziki hazırlıq, psixoloji dözümlülük, atıcılıq, paraşütçülük, sualtı əməliyyatlar, taktiki döyüş və qrup təlimləri. Müddəti seçilən proqramdan asılı olaraq dəyişir.
Müasir atıcı silahlar, rabitə cihazları, pilotsuz uçuş aparatları və yüksək texnologiyalı müşahidə vasitələri ilə təmin olunurlar.
Strateji yüksəkliklərin azad edilməsi, düşmən mövqelərinin dağıdılması, sabotaj əməliyyatları, mühüm şəhərlərin azad edilməsi və mina təmizləmə işləri kimi tapşırıqları icra etdilər.
Yalnız fiziki və psixoloji testləri müvəffəqiyyətlə keçən hərbçilər xüsusi təyinatlı qüvvələrdə xidmət etmək hüququ qazanırlar.
Əməliyyatlar yüksək gizlilik şəraitində Müdafiə Nazirliyi və digər dövlət strukturları ilə koordinasiyalı şəkildə həyata keçirilir.
Gizlilik, sürət, çeviklik, ekstremal şəraitlərdə döyüş qabiliyyəti və yüksək peşəkarlıq onların əsas fərqləndirici xüsusiyyətləridir.
Texnologiyanın inkişafı ilə pilotsuz uçuş aparatları, süni intellektin tətbiqi, kiber əməliyyatlar və rabitə vasitələrinin modernləşdirilməsi istiqamətində geniş inkişaf gözlənilir.
Təhlükəsizlik tədbirləri, fövqəladə hallarda xilasetmə əməliyyatları, humanitar tapşırıqlar və beynəlxalq təlimlərdə iştirak edirlər.
Bəli, onlar beynəlxalq hərbi təlimlərdə iştirak edərək digər ölkələrin təcrübəsindən yararlanır və döyüş qabiliyyətlərini artırırlar.
