İslam dini öz mərasimləri və qaydaları ilə insan həyatına həm ruhani, həm də sosial baxımdan istiqamət verir. Bu ənənələr arasında xüsusi yeri olan “xütbətül-hacə” yüz illərdir məscidlərdə, dini yığıncaqlarda və nikah mərasimlərində oxunan, dərin məna və ibrət daşıyan bir duadır. Xütbətül-hacə İslam tarixinin ilkin çağlarından etibarən, Peyğəmbərimizin sünnəsi olaraq məclislərin, elmi dərslərin və mühüm ictimai tədbirlərin başlanğıcında xüsusi olaraq oxunub. Məqsədi, Allahı yad etməklə, məclisi bərəkətli, sözləri təsirli, dinləyiciləri ruhən hazır vəziyyətə gətirməkdir. İslami ədəbiyyatda və fiqhi mənbələrdə xütbətül-hacənin mətninə və mənasına böyük diqqət ayrılır. O, Allaha həmd və sitayiş, Peyğəmbərə salavat və insanları düzgün əxlaq, doğruluq, ədalət və səmimiyyətə çağıran ifadələrlə başlayır. Xütbətül-hacənin əsas məqsədi məclisin məhz Allahın adı ilə başlamasını təmin etmək, insanların qəlbinə təsir edən, onları bir araya gətirən ruhani mühit yaratmaqdır. Həmçinin, məclisdə deyilən sözlərə Allahın şahid olmasına, pisliklərdən uzaq, xeyirə yaxın olmağa təşviq edir. Xütbətül-hacə həm Sünni, həm də Şiə məzhəblərində qəbul olunan və geniş istifadə edilən dua və xütbə formasıdır. Hər dövrün alimləri tərəfindən təsdiqlənmiş, minlərlə müsəlman ailəsinin, ziyalı və alim məclislərinin birləşdirici və ruhlandırıcı elementi olmuşdur. Onun istifadəsi təkcə dini baxımdan deyil, ictimai və mənəvi aspektdən də dərin məna daşıyır. Xütbətül-hacə gündəlik həyatda xeyirli başlanğıclar üçün də, xüsusi məclislərdə, elmi müzakirələrdə və rəsmi tədbirlərdə də oxunur. Bu dua insanın Allah qarşısında acizliyini, Onun mərhəmətinə ehtiyacını, vəhdətə və saleh əməllərə çağırışını əks etdirir.
Xütbətül-hacənin mənşəyi və tarixi
Xütbətül-hacə İslamın erkən dövrlərində formalaşmış və Peyğəmbər Məhəmməd tərəfindən məscid və ictimai məclislərdə tətbiq edilən bir dua və nəsihət formasıdır. O, insanları Allaha ibadətə, Peyğəmbərə itaətə və saleh əməllərə dəvət edir. Xütbətül-hacənin əsas məzmunu Qurani-Kərim ayələrinə və Peyğəmbərin hədislərinə əsaslanır.
Bu xütbə zamanla İslam dünyasının müxtəlif bölgələrində yayılmış və hər bir məzhəbdə müxtəlif formalarda oxunmuşdur. Sünni və Şiə alimləri xütbətül-hacəni dini ənənənin əhəmiyyətli bir hissəsi kimi qəbul ediblər. Xütbə, təkcə dini ibadətlərin deyil, bütün sosial və elmi məclislərin əvvəlində bərəkət və ilham mənbəyi kimi istifadə olunub.
Məna və struktur xüsusiyyətləri
Xütbətül-hacənin mətnində əsasən Allah-Təalaya həmd və şükür, Onun peyğəmbərinə salavat və dua, insanları haqq yola çağıran, saleh əməllərə, Allahdan qorxmağa və pis əməllərdən çəkinməyə səsləyən cümlələr yer alır. Mətni çox vaxt ərəb dilində, bəzən isə müxtəlif dillərə tərcümə edilərək məclislərdə oxunur.
Struktur baxımından xütbə qısa, lakin məzmunlu və təsirli cümlələrlə formalaşdırılıb. Əsas vurğu Allahın birliyinə, peyğəmbərin risalətinə və insanların vəhdətinə edilir. Mətnin sonunda isə adətən xüsusi bir dua və istək ifadə olunur ki, Allahın bərəkəti və rəhməti məclis üzərinə nazil olsun.
Oxunma qaydaları və istifadə yerləri
Xütbətül-hacə ən çox məscidlərdə cümə, bayram, toy və digər dini mərasimlər zamanı oxunur. Həmçinin elmi dərslərin, dini təlimlərin, seminar və konfransların başlanğıcında da bu dua səsləndirilir. Məclisi açan şəxs – adətən alim, imam və ya məclisin rəhbəri – əvvəlcə hamını səssizliyə və diqqətə çağırır, sonra isə xütbətül-hacəni oxuyur.
Ənənəyə görə xütbə əsasən oturaq vəziyyətdə və səslə oxunur. Mətnin ardınca məclisdə iştirak edənlərin “Amin!” deməsi geniş yayılıb. Bu dua məclisin ruhani və əxlaqi mühitinin formalaşmasında mühüm rol oynayır.
Xütbətül-hacənin mətninin nümunəsi və tərcüməsi
Xütbətül-hacənin ən məşhur variantı İbn Məsuddan nəql olunan formasıdır. Ərəb dilində belə başlayır: “İnnəl-həmdə lillahi nəhmədühü və nəstəinühü və nəstəğfirühü…” Tərcümədə bu sözlər “Həmd yalnız Allaha məxsusdur. Ona həmd edirik, Ondan yardım və bağışlanma diləyirik…” kimi verilir.
Mətnin davamında insanlar Allahın hidayətinə, doğru yoluna, salehliyə və dürüstlüyə çağırılır. Həmçinin Allahdan qorxmaq, Ondan başqa ilah olmadığına inanmaq, Məhəmmədin Onun elçisi olduğuna şəhadət vermək kimi fundamental prinsiplər vurğulanır.
İslami fiqhdə və məzhəblərdə yeri
Xütbətül-hacə bütün İslam məzhəblərində qəbul olunub və geniş istifadə olunur. Sünni fiqhdə cümə və bayram xütbələrinin əvvəlində, nikah və elmi məclislərdə, eyni zamanda qəbiristanlıq ziyarətlərində oxunur. Şiə ənənəsində isə xüsusilə nikah mərasimlərində və dini dərslərin başlanğıcında geniş yer alır.
Fiqh alimləri xütbətül-hacənin oxunmasını sünnə hesab edir və məclislərin bərəkətlənməsi üçün bu dua və nəsihətin mühüm olduğunu vurğulayırlar. Əlavə olaraq, xütbətül-hacə vasitəsilə məclisə qatılanlar birliyə, salehliyə və Allahın mərhəmətinə təşviq olunurlar.
Sosial və mənəvi əhəmiyyəti
Xütbətül-hacə məclisin ruhani mühitini gücləndirir və insanları həm fərdi, həm də ictimai baxımdan düzgün yola yönəldir. Bu dua, iştirakçıların Allah qarşısında acizliyini, Onun mərhəmətinə ehtiyacını dərk etməsinə səbəb olur. İnsanlar bir araya gələndə xütbətül-hacə oxumaq onların bir-birinə hörmətini və həmrəyliyini artırır.
Bundan əlavə, xütbə insanda vicdan, səmimiyyət, dürüstlük və ədalət kimi əxlaqi keyfiyyətləri gücləndirir. İctimai və dini tədbirlərdə xütbətül-hacənin oxunması bəzən cəmiyyətin birliyinə və ruhani inkişafa təkan verir.
Azərbaycan dini ənənəsində xütbətül-hacə
Azərbaycanda da xütbətül-hacə dini mərasimlərin, toyların və elmi tədbirlərin ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə dini tədris ocaqlarında, məscid və ziyarətgahların açılış mərasimlərində bu dua oxunur. Bəzi bölgələrdə onun xüsusi variantları yaranmış və yerli dildə tərcümələri geniş yayılmışdır.
Ənənəvi Azərbaycan məclislərində xütbətül-hacə hörmətlə qəbul edilir, hətta ailə və qəbilə böyükəri tərəfindən müdrik bir məsləhət, mənəvi dəstək kimi səsləndirilir. Bugünkü cəmiyyətdə də xütbətül-hacə dini ənənənin və mənəvi dəyərlərin yaşadılmasında mühüm yer tutur.
Xütbətül-hacənin struktur xüsusiyyətləri və mərasimlərdə tətbiqi (Cədvəl)
| Xüsusiyyət | Qısa izah |
|---|---|
| Mənşə | İslamın erkən dövrləri, Peyğəmbər Məhəmmədin sünnəsi |
| Əsas məqsəd | Məclisi bərəkət, ruhani və mənəvi mühit yaratmaq |
| Mətnin dili | Ərəb, bəzən Azərbaycan dilində tərcümə |
| Strukturu | Həmd, salavat, dua, çağırış, tövsiyə |
| İstifadə sahələri | Məscid, toy, elmi və ictimai məclislər |
| Məzhəblərdə yeri | Sünni və Şiə ənənəsində qəbul olunur |
| Oxunma qaydası | Məclisin əvvəlində, səslə və diqqətlə oxunur |
| Azərbaycan ənənəsi | Toy, dini dərs, ziyarət, ictimai mərasimlərdə geniş |
Xütbətül-hacə İslam ənənəsinin ayrılmaz hissəsi və məclislərin bərəkət simvoludur. Onun mətnindəki dərin məna və ruhani çağırışlar insanları düzgün əxlaq, birliyə, Allah sevgisinə və salehliyə istiqamətləndirir. Hər dövrdə və hər məclisdə xütbətül-hacə insan qəlbinə toxunan, cəmiyyətin birləşməsinə və mənəvi güclənməsinə zəmin yaradan təsirli vasitə kimi tanınır. Azərbaycanda da bu dua nəsillərdən-nəsillərə ötürülən, milli və dini kimliyin əsas rəmzlərindən biridir. Xütbətül-hacənin məclislərdə oxunması, insanları xeyirxahlığa, dürüstlüyə və ruhani saflaşmaya çağıran ənənə kimi bu gün də yaşayır. Onun dəyəri yalnız dini deyil, həm də sosial və ictimai baxımdan böyükdür. Xütbətül-hacə həm elmi, həm dini, həm də gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsi kimi Azərbaycan cəmiyyətində öz yerini qoruyur.
Ən Çox Verilən Suallar
Xütbətül-hacə İslam məclislərində, toy və dini mərasimlərdə oxunan xüsusi dua və nəsihətdir. Onun məqsədi məclisi Allahın adı ilə başlamaq, bərəkət və ruhani mühit yaratmaqdır. İnsanları saleh əməllərə, birliyə, doğruluğa çağırır. Məclisin və tədbirin mənəvi təsirini gücləndirir.
Ən məşhur mətni ərəb dilində “İnnəl-həmdə lillahi nəhmədühü və nəstəinühü…” sözləri ilə başlayır. Tərcümədə Allahı həmd etmək, Ondan kömək və bağışlanma diləmək kimi mənalar ehtiva edir. Mətnin sonunda dua və Allahın bərəkətinin istənməsi yer alır. Fərqli məzhəblərdə mətnin qısa və ya uzun variantları var.
Əsasən cümə və bayram namazları, toy, nikah, elmi dərslər və dini toplantıların əvvəlində oxunur. Məclisi açan şəxs hamını diqqətə çağırır və sonra dua oxuyur. Məscid, ziyarətgah və rəsmi dini tədbirlərdə də geniş tətbiq olunur. Məclisdə iştirak edənlər amin deyir.
Xütbətül-hacə sünnə sayılır və fiqhi mənbələrdə vacib olmasa da, çox tövsiyə edilir. Ənənəyə görə Peyğəmbərimiz məclislərdə ilk olaraq bu xütbəni oxuyub. Dini və mənəvi təsirinə görə alimlər bu dua və nəsihətə böyük önəm verirlər. Hər bir müsəlman üçün faydalı və ruhlandırıcıdır.
Məclisin ruhani və əxlaqi mühitini formalaşdırır, insanları salehliyə və düzgünlükə dəvət edir. Allahın adı ilə başlamaq tədbirin uğurlu və bərəkətli olmasına şərait yaradır. İnsanları ruhən birləşdirir və mənəvi yüksəlişə səbəb olur. Məclisdə səslə oxunanda təsiri daha güclü olur.
Əsasən dini tədbirlərdə və məscidlərdə istifadə olunsa da, elmi dərslərdə, ailə məclislərində, ictimai tədbirlərdə də oxunur. Xüsusilə dini tədris və elmi seminarların əvvəlində tətbiq edilir. Azərbaycan ənənəsində toy və ailə məclislərində də yer alır. Mədəniyyətimizin bir hissəsinə çevrilib.
Məclisi açan şəxs əvvəlcə diqqəti toplamalı, sonra isə səmimi niyyətlə dua və xütbəni səsləndirməlidir. Məclisdə iştirak edənlər sükut və diqqətlə dinləməlidirlər. Duanın sonunda amin deyərək dua təsdiqlənir. Məclisə Allahın bərəkəti nazil olur.
Mətn müxtəlif dini kitablarda, fiqh əsərlərində və internetdə tapıla bilər. Azərbaycanın dini tərcümə və şərh ədəbiyyatında da xütbətül-hacənin Azərbaycan dilinə tərcümələri yayılıb. Məscid imamları və dini müəllimlər bu barədə ətraflı məlumat verə bilərlər. Mətni həm ərəb, həm də ana dilində oxumaq mümkündür.
Bütün İslam məzhəblərində qəbul olunur, lakin bəzi məzhəblərdə mətn və vurğular fərqlənə bilər. Sünnilər və şiələr arasında məclis qaydaları və xütbə formasında cüzi fərqlər ola bilər. Əsas prinsiplər – həmd, salavat, dua, Allahın bərəkəti eynidir. Fərqli regionlarda lokal variantlar yaranıb.
Azərbaycanda xütbətül-hacə dini mərasimlərin, toy və ailə məclislərinin, dini dərslərin və ziyarətgah açılışlarının ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə məclislərdə məsləhət və bərəkət üçün oxunur. Dini tədris müəssisələrində və məscidlərdə geniş tətbiq edilir. Milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında mühüm rol oynayır.
