Yəmən, dünyanın ən qədim sivilizasiyalarından birinin beşiyində yerləşən, zəngin tarixi, qədim şəhərləri və bənzərsiz mədəniyyəti ilə fərqlənən unikal bir Orta Şərq ölkəsidir. Ərəbistan yarımadasının cənubunda yerləşən bu ölkə həm geosiyasi mövqeyi, həm də əsrlərlə formalaşmış ənənələri ilə diqqət çəkir. Lakin Yəmənin adını bu gün dünyada daha çox müharibə, humanitar böhran və sosial çətinliklər kontekstində eşidirik. Bütün bunlara baxmayaraq, Yəmən tarix, incəsənət və təbiət baxımından olduqca zəngin ölkədir.

Coğrafi Mövqe və Əsas Xüsusiyyətlər

Yəmən Ərəbistan yarımadasının cənub-qərbində, Qırmızı dəniz və Ədən körfəzinin sahilində yerləşir. Şimaldan Səudiyyə Ərəbistanı, şərqdən Omanla həmsərhəddir. Ölkənin paytaxtı Sanaa şəhəridir. Sahilboyu düzənliklərdən tutmuş yüksək dağlıq ərazilərə və səhralara qədər müxtəlif təbii relyefə sahibdir. Yəmənin ən böyük adası Sokotradır, burada dünyanın başqa heç bir yerində olmayan nadir bitki və heyvan növləri yaşayır.

Yəmənin Tarixi

Yəmən qədim sivilizasiyaların mərkəzi olub. Burada miladdan əvvəl minilliklərdə Saba, Himyar və digər krallıqlar yaranıb. Bu dövlətlər ticarət yollarının, xüsusən də ədviyyat və ətir ticarətinin mərkəzi idi. Tarixən Yəmən “Ərəbistanın xoşbəxt ölkəsi” (Arabia Felix) kimi tanınıb.

İslamın yayılması ilə Yəmən də müsəlman aləminin bir parçası oldu. Orta əsrlərdə müxtəlif sülalələr və imamlıqlar hakimiyyətdə olub. XX əsrdə isə Yəmənin siyasi xəritəsində böyük dəyişikliklər baş verib: ölkənin şimalı və cənubu uzun illər ayrı idarə olunub, yalnız 1990-cı ildə Yəmən Ərəb Respublikası (Şimal) və Cənubi Yəmən birləşərək indiki müstəqil Yəmən Respublikası yaranıb.

İqtisadiyyat və Təbii Ehtiyatlar

Yəmənin iqtisadiyyatı əsasən neft, təbii qaz və kənd təsərrüfatına əsaslanır. Əhalinin əksəriyyəti hələ də kənd yerlərində yaşayır və təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğuldur. Yəmən həmçinin qəhvə, xurma, pambıq, tərəvəz və tropik meyvələr istehsal edir.

Neft ixracı dövlət büdcəsinin əsas hissəsini təşkil etsə də, son illərdə müharibə və siyasi qeyri-sabitlik iqtisadiyyatı ciddi şəkildə zəiflədib. İnfrastrukturun məhv olması, işsizlik və yoxsulluq ölkənin ən böyük problemlərindəndir.

Əhali və Sosial Həyat

Yəmənin əhalisi təxminən 30 milyon nəfərdir. Əhalinin böyük hissəsi ərəbdir, lakin ölkədə müxtəlif etnik və dini qruplar mövcuddur. Rəsmi dil ərəb dilidir, islam isə dominant dindir. Yəmən cəmiyyəti ailə bağları, ənənəvi həyat tərzi və kənd icmaları ilə seçilir. Şəhərlərdə isə daha müasir həyat tərzi yayılıb. Ənənəvi paltarlar, toy adətləri, rəqs və musiqi yəmənlilərin gündəlik həyatında önəmlidir. Qadınların rolu bəzi bölgələrdə məhdud olsa da, böyük şəhərlərdə təhsil və iş həyatında daha fəal iştirak edirlər.

Mədəniyyət və Ədəbiyyat

Yəmən qədim memarlıq nümunələri, gözəl daş evləri, UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmiş qədim şəhərləri ilə məşhurdur. Sanaa, Şibam və Zabid şəhərləri xüsusilə turistlərin diqqətini çəkir. Ədəbiyyatda xalq dastanları, şifahi ədəbiyyat və poeziya xüsusi yer tutur.

Yəmən mətbəxi də zəngindir: saltah, mandi, bint al-sahn kimi yerli yeməklər, müxtəlif ədviyyatlar və tropik meyvələr mətbəxin əsasını təşkil edir. Qəhvə isə Yəməndə qədimdən məşhurdur və dünya bazarına buradan yayılıb.

Yəməndə Müasir Problemlər

Son illərdə Yəməndə siyasi böhran, vətəndaş müharibəsi və beynəlxalq müdaxilələr nəticəsində humanitar böhran dərinləşib. On milyonlarla insan qida, su, tibbi yardım və sığınacaq çatışmazlığı yaşayır. BMT və digər beynəlxalq təşkilatlar Yəməni dünyanın ən ağır humanitar böhran bölgələrindən biri elan ediblər.

Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, ölkədə həyat davam edir, insanlar ənənələrini qoruyur və gündəlik həyatda mübarizə aparırlar.

Əsas Şəhərlər və Regionlar

• Sanaa — Yəmənin paytaxtı və ən qədim şəhərlərindən biri.
• Aden — Ədən körfəzi sahilində yerləşən liman şəhəri və keçmiş Cənubi Yəmənin paytaxtı.
• Taiz — Mədəniyyət və ticarət mərkəzi.
• Mukalla, Hodeida, Şibam — Tarixi və iqtisadi baxımdan önəmli digər şəhərlərdir.