Azərbaycan ədəbiyyatında elə ifadələr var ki, onların mənəvi çəkisi və təsiri təkcə ədəbi mətndə qalmır, birbaşa insan ruhuna toxunur. Bu ifadələrdən biri də Cəfər Cabbarlının “Ana” şeirində keçən “Əgər bütün bəşəriyyət” sözüdür. Bəziləri üçün sadə cümlə, digərləri üçün fəlsəfi baxış bucağı olan bu ifadə, əslində, bir ədibin bəşəri duyğularla yoğrulmuş qəlbinin harayıdır.
“Əgər bütün bəşəriyyət” ifadəsinin mənası nədir?
Bu ifadə hipotetik, universallaşdırıcı və empatik bir yanaşmadır. Burada “əgər” sözünün qrammatik mənası şərt bildirir, lakin məna etibarilə o, həm də ümid, təəssüf və çağırış daşıyır.
- “Bütün bəşəriyyət” isə fərdləri deyil, birgə duyğu və dəyərlər əsasında birləşən insan kütləsini nəzərdə tutur. Yəni bu ifadə ilə müəllif ümumi insanlığı, bütün insan cəmiyyətini nəzərdə tutur.
İfadənin tam kontekstdə istifadəsi isə belədir:
“Əgər bütün bəşəriyyət bir ana kimi duya bilsəydi,
Dünya bu qədər acımaz, insanlar bu qədər düşmən olmazdı.”
Bu cür istifadə ilə Cabbarlı, insanlığın vicdan, şəfqət və mərhəmət kimi dəyərlər üzərində birləşməsi zərurətini vurğulayır.
Cəfər Cabbarlı və onun ədəbi ideologiyası
Cəfər Cabbarlı (1899–1934) Azərbaycanın XX əsr klassik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biridir. O, təkcə şair deyil, həm də dramaturq, maarifçi və ictimai xadim kimi tanınmışdır. Cabbarlının yaradıcılığı daim milli dəyərlər, sosial bərabərlik və bəşəri duyğular üzərində qurulmuşdur. Onun əsərlərində qadın azadlığı, milli maarifçilik, sosial ədalət və insan sevgisi ön planda dayanır.
Cabbarlı üçün bəşəriyyət anlayışı, insanların bir-birinə düşmən deyil, dost olması ilə mümkündür. Bu ideya onun “Ana” şeirində zirvə nöqtəsinə çatır.
“Ana” şeiri: Qadın, vətən və bəşəriyyətin simvolu
Cabbarlının “Ana” şeiri, həm fərdi hisslərin, həm də bəşəri təfəkkürün birləşdiyi poetik zirvələrdən biridir. Bu şeirdə ana obrazı sadəcə bioloji və ya ailəvi rol daşıyan bir fiqur deyil, bəşəriyyətin təməli, sevgi və mərhəmət mənbəyi kimi təqdim olunur.
Şeirdəki əsas motivlər:
- Ana sevgisi – uşağın anaya olan duyğusal bağlılığı
- Bəşəri duyğular – ananın şəfqəti üzərindən bütün insanlara sevgi mesajı
- Qadının cəmiyyətdəki rolu – ana obrazı ilə qadının müqəddəsliyi vurğulanır
- Sülh və empatiya çağırışı – ana duyğusunu duyan insanın digərinə zərər verməyəcəyi fikri
Ana!
Bu adı hər kəs ucaldaraq söyləməli,
Bu adla bağlı nə varsa –
Sevgi, hörmət, ehtiramla dinləməli.
Bu adla başlayır insan
Ən gözəl arzulara,
Bu ada qurban deməyən
Çatmaz ucalıqlara.
Ana!
Sənin bu dünyadakı yerin uca,
Qəlbində mərhəmət, sevgi,
Səbir, fədakarlıq var daima.
Sən yaşatdın bu bəşəriyyətin toxumunu,
Sən böyütdün insanlığı,
Sən öyrətdin sevgini,
Əgər bütün bəşəriyyət
Bir ana kimi duya bilsəydi,
Bu qədər olmazdı qaranlıq,
Bu qədər olmazdı nifrət…
Ana!
Sənin göz yaşınla nəm çəkdi bu torpaq,
Sənin nəğmənlə doğdu səhərlər,
Sənin dualarınla yaşadı
Millətlər, nəsillər.
Sən – həyatın başlanğıcı,
Sən – ilahi bir nur,
Sən olmasaydın,
Olmazdı nə şair, nə qəhrəman, nə də ucalıq.
“Əgər bütün bəşəriyyət” – Şeir daxilində kontekstual dəyəri
Bu ifadə, şeirin mənəvi kulminasiya nöqtəsidir. Şair burada oxucuya müraciət edir və onu düşünməyə vadar edir: insanlıq, əgər bir ana qədər mərhəmətli, qoruyucu, fədakar və anlayışlı ola bilsəydi, bəlkə də müharibələr, cinayətlər, ayrı-seçkilik, nifrət olmazdı.
Burada şərt cümləsinin məqsədi təəssüf ifadə etmək yox, dəyişmək üçün ümid oyatmaqdır. Yəni Cabbarlının məqsədi sadəcə mövcud vəziyyətə ağlamaq deyil, insanları daha yaxşı bir dünyaya yönəltməkdir.
Bəşəri Dəyərlərin Şairi: Cəfər Cabbarlının “Ana” Şeirində İnsanlığa Ünvanlanan Mesaj
Azərbaycan ədəbiyyatında Cəfər Cabbarlı kimi şəxsiyyətlər, təkcə sözlə deyil, həm də ideya ilə tarix yazıblar. Onun “Ana” adlı məşhur şeiri sadəcə ana sevgisini deyil, bütün bəşəriyyətə ünvanlanan empatiya və mərhəmət çağırışını özündə əks etdirir. Şeirdə işlədilən “Əgər bütün bəşəriyyət” ifadəsi, insanlığın bir ana qədər anlayışlı, vicdanlı və fədakar ola biləcəyi təqdirdə dünyanın nə qədər gözəl bir yerə çevrilə biləcəyini vurğulayır. Bu başlıq altında Cəfər Cabbarlının insan sevgisinə, qadın haqlarına və bəşəri dəyərlərə verdiyi əhəmiyyət ətraflı təhlil olunur. Müəllif, şeirdəki ana obrazı vasitəsilə bütün insanlara çağırış edir ki, bizlər də ana qədər sevə, qorxu yerinə şəfqət, kin yerinə anlayış yayaq. Bu düşüncə cərəyanı təkcə ədəbiyyatda yox, cəmiyyətin formalaşmasında da əhəmiyyətli yer tutur.
“Əgər Bütün Bəşəriyyət” Deyərək İnsanlığa Güzgü Tutmaq: Şairin Sosial və Etik Mesajı
“Əgər bütün bəşəriyyət” ifadəsi sadəcə şərt cümləsi deyil, dərin mənəvi və sosial çağırış daşıyan ədəbi güzgüdür. Cəfər Cabbarlı bu ifadə ilə insanlığa öz içini göstərir – necə ola bilərik, necə olmalıyıq. Şeir vasitəsilə müəllif sual qoyur: əgər insanlar bir ana qədər şəfqətli, sevgi dolu və anlayışlı olsa, dünya daha dinc və ədalətli olmazmı? Bu sual, bəşəriyyətin vicdanına yönəlmiş bir səsdir. Bu başlıq altında biz, yalnız ədəbiyyatın deyil, həm də əxlaqın, mədəniyyətin və ictimai məsuliyyətin gücünü dəyərləndiririk. Şeir sadəcə gözəl sözlər yığını deyil, gələcək nəsillərə bəşəriyyətin necə formalaşmalı olduğunu göstərən bir xəritədir. Bu baxımdan “Əgər bütün bəşəriyyət” deyimi Cəfər Cabbarlının dilində poetik çarə deyil, fəlsəfi ümid, ədəbi vətəndaşlıq mövqeyidir.
Ana obrazının bəşəri səviyyəyə ucaldılması
Cəfər Cabbarlı ana obrazı vasitəsilə qadını ilahilik dərəcəsinə yüksəldir. O, qadını sadəcə ailənin dayağı kimi yox, bəşəriyyətin ruhani dayağı kimi təqdim edir. Bu yanaşma həm feminist, həm də humanist aspektlər daşıyır.
Əgər bütün bəşəriyyət ana sevgisini yaşaya və anlayış göstərə bilsəydi:
- Uşaqlar müharibələrdə ölməzdi,
- İnsanlar bir-birinə qənim kəsilməzdi,
- Həyat daha ədalətli və yaşanası olardı.
“Əgər” yoxsa “əyər”? – Qrammatik qeydlər
Azərbaycan dilində “əgər” və “əyər” sözləri eyni mənaya gəlsə də, “əgər” forması daha rəsmi və ədəbi variant kimi qəbul edilir. “Əgər bütün bəşəriyyət” ifadəsində də məhz bu forma işlənmişdir və düzgün formadır.
Yanlış yazılışlar:
- ❌ əgər bütün bəşəriyət
- ❌ əyər bütün bəşəriyyət
- ❌ əyər bütün bəşəriyət
Doğru yazılış:
- ✅ Əgər bütün bəşəriyyət
Müasir dövrdə bu ifadənin aktuallığı
Bugünkü dünyada – iqlim böhranı, müharibələr, irqçilik, sosial bərabərsizlik və texnoloji yadlaşma fonunda – Cəfər Cabbarlının bu çağırışı aktualdan da artıqdır. Əgər bütün insanlıq bir ana qədər anlayışlı, mərhəmətli, sevən və qoruyan ola bilsəydi, həyat daha harmonik ola bilərdi.
Bu fikir təkcə ədəbi yox, eyni zamanda etik, fəlsəfi və sosial çağırışdır. Məktəblərdə, ailədə, mediada və siyasətdə bu prinsipin yaşadılması insanlığın daha dinc gələcəyi üçün vacibdir.
“Əgər bütün bəşəriyyət” – bu ifadə təkcə Cəfər Cabbarlının şeirindəki sözlər deyil, onun bəşəri çağırışı, insanlığa və insan sevgisinə inamıdır.
Bu misralar sadəcə oxunmalı deyil, duyulmalı, yaşanmalı və tədris olunmalıdır. Gənc nəsillər bu fikri mənimsədikcə, bəşəriyyət daha mərhəmətli, anlayışlı və gözəl olacaq.
Cəfər Cabbarlının “Əgər bütün bəşəriyyət” ifadəsi təkcə poetik gözəllik deyil, həm də insanlığın gələcəyinə ümid və istiqamət verən bir çağırışdır. Bu ifadə vasitəsilə şair, bəşəri duyğulara müraciət edir və insanlığın bir ana qədər şəfqətli, anlayışlı və fədakar olmasının nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir. “Ana” şeiri isə bu ideyanın bədii təcəssümüdür – ana obrazı ilə bütün insanlığı birləşdirən, qoruyan, sevən və bağışlayan bir ruh halı təqdim olunur.
Cabbarlının bu fikirləri təkcə onun dövrü üçün deyil, bu günümüz və gələcəyimiz üçün də aktualdır. Cəmiyyətlərin inkişafı üçün təkcə texnoloji tərəqqi deyil, həm də mənəvi yüksəliş vacibdir. Əgər bütün bəşəriyyət bu mənəvi dəyərləri paylaşa bilsə, dünyada müharibələrin, nifrətin və ədalətsizliyin yerini sülh, sevgi və anlayış alacaq.
Bu səbəbdən Cəfər Cabbarlının səsi bu gün də bizə səslənir – daha şəfqətli ol, daha vicdanlı düşün və əgər bacarsansa, bir ana kimi sevməyi öyrən. Bax, o zaman bəşəriyyət həqiqətən də irəli gedəcək.
