Azərbaycan dilində tez-tez rast gəlinən dil səhvlərindən biri “əgər” və “əyər” sözlərinin qarışdırılmasıdır. Gündəlik nitqdə insanlar, xüsusilə bəzi bölgələrdə, “əgər” sözünü “əyər” kimi tələffüz edirlər. Bu tələffüz zamanla yazılı nitqə də keçərək geniş yayılmış orfoqrafik səhvlərdən birinə çevrilib. Bəs əslində hansı düzdür? “Əgər” sözünün mənası nədir? “Əgər yoxsa əyər” sualına cavab verə bilirikmi? Bu məqaləmizdə dilin leksik və qrammatik qaydalarına əsaslanaraq “əgər” sözünün düzgün yazılışı, funksiyası və istifadəsi barədə məlumat verəcəyik.
“Əgər” və “əyər”: Hansı doğrudur?
Azərbaycan dilinin rəsmi lüğətlərində və qrammatik normalarında yalnız “əgər” forması düzgün və təsdiqlənmiş sayılır. “Əgər” — şərt bildirən bir bağlayıcıdır və adətən cümlədə şərt bildirən fikir ifadə etmək üçün istifadə olunur.
Əksinə, “əyər” forması Azərbaycan dilində heç bir rəsmi və ya təsdiqli söz kimi qəbul olunmur. Bu, tələffüzdən qaynaqlanan sadə bir yazı səhvidir.
“Əgər” sözünün mənası və funksiyası
“Əgər” sözü Azərbaycan dilində şərt bağlayıcısı olaraq işlədilir. Bu bağlayıcı ilə başlayan cümlələr şərt bildirir və əsas cümlənin hansı şərtdə gerçəkləşəcəyini göstərir.
Məna baxımından “əgər” – “belə olarsa”, “o halda”, “nəticə olaraq” kimi mənaları ifadə edir.
Nümunələr:
- Əgər hava yaxşı olsa, gəzintiyə çıxarıq.
- Əgər dərslərini oxumasan, imtahandan keçə bilməzsən.
Bu cür cümlələrdə “əgər” cümlənin şərtini bildirən hissəni müəyyənləşdirir.
“Əgər” sözünün yazılışı və lüğəvi statusu
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin təsdiqlədiyi Azərbaycan dilinin Orfoqrafiya Lüğətində yalnız “əgər” forması yer alır. Burada “əyər” kimi bir söz yoxdur. Bu da göstərir ki, “əyər” yazılış forması rəsmi olaraq yanlışhesab edilir.
Lüğət forması:
Əgər (bağlayıcı) – bir şeyin baş vermə ehtimalını bildirir və şərt bildirən cümlələrdə istifadə olunur.
Danışıq dili ilə yazı dili fərqləri: Niyə “əyər” deyirik, amma “əgər” yazmalıyıq?
Azərbaycan dilində danışıq dili ilə yazı dili arasında bəzi fərqlər mövcuddur. Xüsusilə ləhcə və şivələr bu fərqlərin əsas səbəbidir. Bəzi bölgələrdə, xüsusilə kənd və rayon ərazilərində insanlar “əgər” sözünü “əyər” kimi tələffüz edirlər. Bu, sırf tələffüzə əsaslanan fonetik bir fərqlilikdir və rəsmi Azərbaycan dilinin qrammatik qaydaları ilə uyğunluq təşkil etmir.
Çox vaxt bu cür tələffüz səhvən yazıya da keçir. İnsanlar “əyər” formasını yazılı formada istifadə etməklə, əslində, həm leksik, həm də qrammatik bir səhv edirlər. Dilimizin normativ qaydalarına əsasən “əgər” sözü bağlayıcı funksiyası daşıyır və yalnız bu formada düzgün sayılır.
Demək olar ki, yazı dilində “əyər” formasının istifadəsi dilin saf və normativ quruluşuna ziddir. Əgər bu fərqi qavrayıb düzgün istifadə etsək, həm rəsmi sənədlər, həm də gündəlik yazışmalarda daha savadlı və qrammatik cəhətdən düzgün nitq formalaşmış olar.
Orfoqrafik və leksik baxımdan “əyər” niyə yanlışdır?
Azərbaycan dilinin rəsmi orfoqrafiya və leksika qaydalarına əsasən, “əyər” sözü heç bir halda təsdiqlənmiş söz hesab edilmir. Orfoqrafiya lüğətində bu sözə rast gəlinmir. Yəni nə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının nəşrlərində, nə də Dövlət Dil Komissiyasının sənədlərində “əyər” sözü leksik vahid kimi qəbul edilmir. Bu fakt onu göstərir ki, bu söz dilimizdə qeyri-normativ və səhv formadır.
Digər tərəfdən, leksik baxımdan bir sözün mənası və funksiyası olmalıdır. “Əgər” sözü şərt bildirən bağlayıcı funksiyasını yerinə yetirir, halbuki “əyər” sözünün heç bir leksik izahı yoxdur. Bu da onu göstərir ki, “əyər” yalnız səhv bir fonetik təhrifdir və yazıda istifadə olunması düzgün deyil.
Dilin qaydaları yalnız danışıq üçün deyil, yazı və ünsiyyət mədəniyyəti üçün də əsasdır. “Əgər” sözünün doğru istifadəsi həm savadlı görünmək, həm də dilimizi qorumaq baxımından vacibdir. Buna görə də yazıda yalnız “əgər” sözündən istifadə edilməlidir.
“Əgər” sözünün digər dillərlə müqayisəsi
Azərbaycan dili türk dilləri qrupuna aid olduğu üçün “əgər” sözü Türkiyə türkcəsindəki “eğer” sözü ilə eyni funksiyanı daşıyır. Bu da bir daha göstərir ki, sözdə “ə” samiti ilə başlanması və “-gər” şəkilli kökünün qorunması dil qaydalarına uyğundur.
“Əgər yoxsa əyər” – dildəki səhv stereotiplər
İnsanların çoxu gündəlik danışıqda “əgər” sözünü “əyər” kimi tələffüz edir. Bu, xüsusilə bölgələrdə, ləhcə və şivələrdə müşahidə olunur. Bu səbəbdən də yazıda da “əyər” formasına rast gəlinir.
Amma unutmaq olmaz ki, danışıq dili ilə yazı dili arasında fərq var və rəsmi yazışmalarda, məqalələrdə, məktublarda və sosial şəbəkə postlarında mütləq “əgər” formasından istifadə olunmalıdır.
Yanlış:
- Əyər vaxtın olsa, gəl. ❌
Doğru: - Əgər vaxtın olsa, gəl. ✅
Əgər yoxsa əyər: Doğru olan hansıdır?
| İfadə | Doğru / Səhv | İzah |
|---|---|---|
| Əgər | ✅ Doğru | Şərt bildirən bağlayıcı |
| Əgər yoxsa əyər | ❌ Səhv | Qarışıq və düzgün olmayan ifadə |
| Əyər | ❌ Yanlış | Yazı səhvi və dialektik tələffüz forması |
Dilçilik baxımından yanaşma
Azərbaycan dilinin strukturuna və morfoloji quruluşuna görə “əgər” sözü birbaşa şərtli cümlələrin başlanğıcında yer alır və bu tip cümlələrə şərtlilik mənası verir. Qrammatika baxımından, bu söz bağlayıcı qrupuna daxildir.
“Əgər” sözü aşağıdakı bağlayıcılarla da işlənə bilər:
- Əgər… onda…
- Əgər… belə isə…
- Əgər… belədirsə…
Nümunələr:
- Əgər sən hazırsansa, biz başlaya bilərik.
- Əgər bu plan uğurlu olsa, növbəti layihəyə keçəcəyik.
“Əgər” sözünün sinonimləri varmı?
Bəzi hallarda “əgər” sözünü sinonim kimi istifadə etmək mümkün olan ifadələr olsa da, birbaşa sinonimi yoxdur. Lakin funksional baxımdan bənzər məna verən ifadələrə misal:
- Tutaq ki
- Fərz edək ki
- Belə olan halda
- Olarsa
Amma yenə də “əgər” sözü şərtli cümlələrin bağlayıcısı olaraq ən optimal və universal variantdır.
Dil, bir millətin kimliyidir və hər bir söz bu kimliyin ayrılmaz parçasıdır. “Əgər” və “əyər” məsələsində də gördük ki, bir hərf fərqi belə ifadənin doğru və ya yanlış olmasına səbəb ola bilər.Məlumatlar əsasında aydın olur ki, yalnız “əgər” yazılışı doğrudur və dilin normativ qaydalarına tam uyğundur. “Əgər yoxsa əyər” sualının cavabı da artıq bəllidir: “əyər” – səhv, “əgər” – doğrudur. Dilimizi daha da saflaşdırmaq və gənc nəsillərə düzgün nümunə göstərmək üçün hər birimiz bu cür detalların üzərində dayanmaya bilmərik. Unutmayaq ki, düzgün yazmaq – düzgün düşünmək deməkdir. Gəlin birlikdə dilimizi qoruyub yaşadaq!
