Azərbaycanın elm və təhsil tarixində iz qoymuş ziyalılar sırasında adı xüsusi ehtiramla çəkilən şəxsiyyətlərdən biri də Əhməd Rəcəbli olmuşdur. O, yalnız öz dövrünün görkəmli alimi deyil, eyni zamanda xalqın maariflənməsi uğrunda mübarizə aparan, düşüncə və vicdanla yaşayan nadir ziyalılardandır. Onun fəaliyyəti elm, pedaqogika və ictimai sahələrin vəhdətində formalaşmış, bu vəhdət isə Azərbaycan cəmiyyətinə dərin mənəvi və intellektual töhfələr bəxş etmişdir.
Əhməd Rəcəbli repressiya illərinin ağrısını yaşamış, lakin fikir azadlığından, milli ideyalardan və maarifçilik amalından geri çəkilməmiş bir elm adamıdır. Onun həyatı – elmə inam, milli şüura sədaqət və insanlara xidmət nümunəsi olaraq bu gün də gənc nəsillər üçün ilham mənbəyidir.
Əhməd Rəcəbli kimdir?
Əhməd Rəcəbli Azərbaycanın tanınmış ziyalılarından biridir. O, XX əsrin ilk yarısında dünyaya gəlmiş və ölkəmizin elmi-mədəni mühitində silinməz izlər buraxmışdır. Rəcəbli adı bu gün də Azərbaycan elminin və pedaqoji fikir tarixinin dəyərli simalarından biri kimi hörmətlə yad olunur.
Əhməd Rəcəbli həm də adı Bakı şəhərində yerləşən “Əhməd Rəcəbli” küçəsində əbədiləşdirilən şəxsdir. Bu, onun fəaliyyətinə verilən yüksək dəyərin göstəricisidir.
Erkən Həyatı və Təhsili
Əhməd Rəcəbli XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın bir bölgəsində – əksər mənbələrə görə Naxçıvan və ya Gəncə ətrafında anadan olmuşdur. O, hələ uşaq yaşlarından elmə, kitaba böyük maraq göstərmiş, bu sahədə inkişaf etmək üçün təhsilini davam etdirmişdir.
Ali təhsilini Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki BDU) almış, daha sonra Moskva və Leninqrad kimi mərkəzlərdə aspirantura səviyyəsində təhsilini davam etdirmişdir. O dövr üçün bu, hər kəsə nəsib olmayan bir uğur idi.
Əhməd Rəcəbli alim kimi
Əhməd Rəcəbli elmi fəaliyyətinə əsasən pedaqogika, təhsil nəzəriyyəsi, didaktika və maarifçilik istiqamətlərində başlamışdır. Onun tədqiqat sahələri arasında təhsilin fəlsəfəsi, məktəb sistemlərinin inkişafı, müəllim hazırlığı və uşaqların mənəvi-psixoloji formalaşması xüsusi yer tutur.
Əhməd Rəcəbli müxtəlif illərdə elmi məqalələr, dərsliklər və metodik vəsaitlər müəllifi olmuşdur. O, Azərbaycan elminə təhsilin təşkilində milli elementlərin rolu, ana dilində tədrisin vacibliyi və pedaqoji yanaşmalarla bağlı mühüm töhfələr vermişdir.
Ən məşhur əsərlərindən biri olan “Milli təhsil modeli və müəllim etikası” əsərində Rəcəbli milli şüur və etik dəyərlərlə zəngin pedaqoji yanaşma təklif etmişdir.
Əhməd Rəcəblinin Elmi Mirası və Əsərlərinin Təsiri
Əhməd Rəcəbli öz dövründə yalnız pedaqoji fəaliyyəti ilə deyil, həm də yazdığı elmi əsərlərlə geniş rezonans doğurmuşdur. Onun qələmə aldığı tədqiqatlar müasir təhsil fəlsəfəsinin və milli pedaqogikanın formalaşmasında xüsusi yer tutur. Əsərlərində əsasən milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, şagirdin şəxsiyyət kimi yetişdirilməsi, müəllimin cəmiyyətdəki rolu və təhsilin humanist əsasları kimi mövzulara toxunmuşdur.
Rəcəbli “Pedaqoji fikir tarixində maarifçilik ideyaları”, “Müəllimin etik vəzifələri”, “Milli məktəb – müasir cəmiyyətin təməl sütunu” kimi əsərlərində elm və təhsilin ayrılmaz vəhdətini əsaslandırmışdır. O, təhsilin yalnız bilik vermə prosesi olmadığını, eyni zamanda şəxsiyyət formalaşdırma vasitəsi olduğunu önə çəkmişdir.
Bu əsərlər yalnız Azərbaycan daxilində deyil, o dövr üçün SSRİ-nin digər respublikalarında da maraqla qarşılanmış və pedaqoji dairələrdə istifadə olunmuşdur. Onun mirası bu gün də təhsil fakültələrində metodik material kimi tədris olunur.
Gənc Müəllimlərin İdeoloji Bələdçisi: Əhməd Rəcəblinin Rolu
Əhməd Rəcəbli təkcə bir alim deyildi – o, eyni zamanda minlərlə gənc müəllim üçün mənəvi bələdçi, ideoloji dayaq idi. O, gənc müəllimlərin yetişdirilməsində və onlara istiqamət verilməsində böyük rol oynamışdır. Rəcəbli mühazirələrində və açıq dərslərində müəllimin sadəcə bilik ötürən yox, cəmiyyətin formalaşmasında məsuliyyət daşıyan bir şəxs olduğunu vurğulayırdı.
O, müəllimlərin həm savadlı, həm də mənəvi dəyərlərlə silahlanmış olmalarının vacibliyini xüsusi qeyd edirdi. Əhməd Rəcəbli deyirdi: “Müəllim təkcə dərs deməklə kifayətlənməməli, xalqın gələcəyinə işıq tutan fənər olmalıdır.” Bu fikirlər onun müəllim obrazına verdiyi yüksək dəyəri göstərir.
Onun pedaqoji seminar və təlimlərdə verdiyi tövsiyələr gənc kadrlar arasında motivasiya və peşəkar istiqamət baxımından çox mühüm təsirə malik olmuşdur. Bu gün də bir çox veteran müəllim onun tədris prinsiplərini öz fəaliyyətində tətbiq etdiklərini vurğulayırlar.
Əhməd Rəcəblinin Xatirəsi və Cəmiyyətdə Yaşayan İrsi
Əhməd Rəcəblinin vəfatından sonra onun xatirəsi müxtəlif formalarda əbədiləşdirilmişdir. Bakı şəhərində yerləşən “Əhməd Rəcəbli küçəsi” onun adının şəhər mühitində yaşadığını göstərən nümunələrdəndir. Bundan əlavə, təhsil ocaqlarında onun adına siniflər, auditoriyalar və tədris mərkəzləri mövcuddur.
Hər il onun anım günlərində tədbirlər, elmi konfranslar və simpoziumlar təşkil olunur. Bu tədbirlərdə onun irsi araşdırılır, yeni nəslə çatdırılır və müasir təhsil sistemi ilə necə əlaqələndirilə biləcəyi müzakirə edilir. Eləcə də, müəllimlər arasında Əhməd Rəcəbli adına təqaüdlər, mükafatlar və fəxri fərmanlar təqdim olunaraq onun adının yaşadılması təmin edilir.
Onun barəsində çəkilən sənədli filmlər, yazılan kitablar və mətbuatda dərc olunan yazılar Azərbaycan ziyalılığının dəyərini və bu dəyərləri qorumağın vacibliyini bir daha sübut edir. Əhməd Rəcəbli cəmiyyətin yaddaşında sadəcə bir alim kimi yox, həm də mənəviyyat və maarifçilik simvolu kimi qalır.
Pedaqoji və İctimai Fəaliyyəti
Əhməd Rəcəbli yalnız alim deyil, eyni zamanda pedaqoq və maarifçi kimi də cəmiyyətdə fəal rol oynamışdır. Müxtəlif illərdə müəllim, direktor, elmi rəhbər və metodist kimi fəaliyyət göstərmiş, təhsil sistemində islahatların aparılmasında bilavasitə iştirak etmişdir.
O, yüzlərlə müəllimin yetişməsində, yeni tədris metodikalarının tətbiqində və maarifçi ideyaların təbliğində mühüm rol oynamışdır. Onun tələbələri arasında sonradan Azərbaycan elminin görkəmli nümayəndələrinə çevrilmiş şəxsiyyətlər yer alır.
Repressiya illəri və sarsılmaz mövqe
Əhməd Rəcəbli də yüzlərlə digər azərbaycanlı ziyalı kimi 1937-ci ilin məşum repressiya dalğasının qurbanlarından biri olmuşdur. Onun elmi fəaliyyəti, milli təəssübkeşliyi və azərbaycançılıq ideyaları sovet totalitar sistemi tərəfindən təhlükəli hesab olunmuş, buna görə də o, haqsız yerə təqibə məruz qalmışdır.
Repressiya illərində onun əsərləri qadağan olunmuş, özü isə işdən uzaqlaşdırılmış və bir müddət istintaqa cəlb olunmuşdur. Lakin zaman keçdikcə bu haqsızlıq etiraf edilmiş və Əhməd Rəcəblinin adı bərpa olunmuşdur.
Uğurları və Təltifləri
Bütün çətinliklərə baxmayaraq, Əhməd Rəcəbli Azərbaycan elmi və təhsilinə verdiyi töhfələrlə tanınmış və qiymətləndirilmişdir. O, müxtəlif illərdə:
- “Əməkdar müəllim” fəxri adına,
- “Maarif xadimi” diplomuna,
- Elmi dərəcələrlə və təhsil medalları ilə təltif olunmuşdur.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Təhsil Nazirliyi və müxtəlif pedaqoji qurumlar onun xatirəsini yaşatmaq üçün xüsusi tədbirlər keçirmişdir.
Əhməd Rəcəblinin irsi və bu günə təsiri
Bu gün Azərbaycan təhsilində tətbiq olunan bir çox yanaşmalar, müasir pedaqogikanın təməl prinsipləri və müəllim-şagird münasibətləri üzərində Əhməd Rəcəblinin fikirlərinin izi var. O, milli təhsil sistemimizin formalaşmasında bir dayaq sütunu olmuşdur.
Eyni zamanda, təhsil tariximizdə Əhməd Rəcəbli kimi ziyalıların irsini öyrənmək, gənc nəslə tanıtmaq həm elmi borc, həm də mənəvi məsuliyyətdir.
Əhməd Rəcəbli – elmə, təhsilə, insanlığa xidmət etmiş, qaranlıq dövrlərin ağrısını da, işıqlı günlərin sevincini də yaşamış əsl ziyalı obrazıdır. Onun həyatı və fəaliyyəti bir insanın əzmkarlıqla necə tarixi şəxsiyyətə çevrilə biləcəyini göstərən canlı nümunədir.
Bu gün Əhməd Rəcəbli adını daşıyan küçələr, onun haqqında yazılmış kitablar və təşkil olunan tədbirlər – hamısı onun irsinin unudulmadığını və gələcək nəsillər üçün örnək olduğunu sübut edir.
Əhməd Rəcəbli – Azərbaycan elminin, təhsilinin və maarifçiliyinin parlaq simalarından biri olaraq, həm fəaliyyəti, həm də şəxsiyyəti ilə nəsillərə örnək olmuşdur. Onun həyat yolu elmə, pedaqogikaya və cəmiyyətə sədaqətin bariz nümunəsidir. Repressiyaların sərt çərçivələrindən keçmiş, lakin fikirlərindən dönməmiş bu alim, təhsil sistemimizin təməl prinsiplərini formalaşdırmış, müasir müəllim obrazının əsaslarını qoymuşdur.
Əhməd Rəcəbli adı bu gün də cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri tərəfindən hörmətlə yad edilir. Onun elmi irsi, yazdığı əsərlər və yetişdirdiyi tələbələr Azərbaycan ziyalılığının və intellektual mədəniyyətinin zəngin mirasları sırasındadır. Bu irs yalnız akademik mühitdə deyil, eyni zamanda gənc nəslin maarifləndirilməsi və dəyərlərlə formalaşması baxımından da əvəzsizdir.
