Azərbaycan Respublikası son illərdə iqtisadi inkişaf və islahatlar sahəsində mühüm addımlar atmışdır. Bu addımlardan biri də ölkənin iqtisadiyyatını diversifikasiya etmək, qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək və xarici investisiyaları cəlb etmək məqsədilə azad iqtisadi zonaların yaradılmasıdır. Bu kontekstdə Ələt Azad İqtisadi Zonası (ƏAİZ) Azərbaycanın iqtisadi strategiyasının ən mühüm sütunlarından birinə çevrilmişdir. Məqalədə ƏAİZ-in yaranma tarixi, məqsədləri, hüquqi və institusional strukturu, fəaliyyət mexanizmləri, iqtisadi və sosial əhəmiyyəti, beynəlxalq əlaqələri və inkişaf perspektivləri geniş və detallı şəkildə təhlil olunur.
Ələt Azad İqtisadi Zonası Prezident İlham Əliyevin 3 iyun 2021-ci il tarixli fərmanı ilə yaradılmışdır. Zonanın yaradılmasında əsas məqsəd ölkəyə iri həcmli sərmayələrin cəlb olunması, yerli və xarici investorlar üçün cəlbedici mühitin formalaşdırılması, yeni iş yerlərinin yaradılması və ixrac yönümlü sənaye istehsalının təşviq edilməsidir.
ƏAİZ Bakı şəhərinin Qaradağ rayonunda, Ələt qəsəbəsində yerləşir. Bu məkan təsadüfi seçilməmişdir. Ərazi Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanına, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yoluna, beynəlxalq hava limanlarına yaxınlığı ilə logistik baxımdan əlverişli mövqeyə malikdir.
Ələt Azad İqtisadi Zonası haqqında fəaliyyət və tənzimləmə “Azad İqtisadi Zonalar haqqında” Qanunla həyata keçirilir. Bu qanunla ƏAİZ ərazisində xüsusi inzibati və hüquqi rejim, güzəştlər sistemi və gömrük qaydaları tətbiq olunur.
Ələt Azad İqtisadi Zonası aşağıdakı əsas məqsəd və vəzifələri yerinə yetirmək üçün yaradılmışdır:
- Xarici və yerli investorlar üçün əlverişli biznes mühitinin təmin olunması;
- Rəqabətqabiliyyətli məhsul və xidmətlərin istehsalının təşviqi;
- Əmək bazarında aktivliyin artırılması və işsizliyin azaldılması;
- İxrac potensialının yüksəldilməsi və ticarət balansının yaxşılaşdırılması;
- Yüksək texnologiyalara əsaslanan istehsalın təşviqi;
- Regionda sənaye kooperasiyasının və klasterləşmənin inkişafı;
- Ekoloji və sosial məsuliyyət daşıyan müəssisələrin formalaşdırılması.
Ələt Azad İqtisadi Zonasının idarəetmə strukturu dövlətin xüsusi nəzarəti altında olan müstəqil qurum tərəfindən həyata keçirilir. Bu qurum “Ələt Azad İqtisadi Zonasının İdarəetmə Təşkilatı” adlanır və Prezident Administrasiyasına tabe olur.
İdarəetmə Təşkilatının Funksiyaları:
- Zonanı inkişaf etdirmək üçün strategiyaların hazırlanması;
- İnvestisiya layihələrinin ekspertizası və təsdiqi;
- Biznes subyektlərinə dəstək və informasiya təminatı;
- Normativ sənədlərin icrası və monitorinqi;
- Ərazilərin icarəyə verilməsi və infrastruktur təminatı.
Ələt Azad İqtisadi Zonasının əsas üstünlüklərindən biri də inkişaf etmiş infrastrukturudur.
Əsas infrastruktur komponentləri:
- Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı ilə birbaşa çıxış;
- Avtomobil yolları və dəmir yolu ilə inteqrasiya;
- Su, qaz, elektrik, kanalizasiya və informasiya-kommunikasiya şəbəkələrinin tam təmin olunması;
- Logistika mərkəzləri və anbarlar;
- Sərhəd-keçid məntəqəsi və gömrük zonası.
Bu infrastruktur sayəsində ƏAİZ Azərbaycanın regionlararası və beynəlxalq ticarət sisteminə aktiv şəkildə qoşulmasına şərait yaradır.
Sənaye Sahələri və İstehsal Potensialı
Ələt Azad İqtisadi Zonasında bir sıra iqtisadi sahələr üzrə ixtisaslaşma nəzərdə tutulur. Bunlara daxildir:
- Yüksək texnologiyalı məhsulların istehsalı;
- Neft-kimya sənayesi və alternativ enerji;
- Aqrosənaye və ərzaq məhsulları;
- Avtomobil və maşınqayırma sənayesi;
- Elektronika və məişət texnikası;
- Tikinti və inşaat materialları istehsalı.
Rezidentlər üçün müasir texnopark və sənaye parkları yaradılaraq, istehsal və innovasiya potensialı artırılır.
İqtisadi və Sosial Təsirlər
Ələt Azad İqtisadi Zonası təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial və regional baxımdan mühüm təsir gücünə malikdir:
- Minlərlə yeni iş yeri yaradılacaq;
- Əmək bazarına ixtisaslı kadrların cəlbi artır;
- Yerli icmaların rifah səviyyəsi yüksəlir;
- Gənclər üçün təlim və texniki bacarıqlar üzrə imkanlar yaradılır;
- Bakı ətrafı kəndlərin inkişafına təkan verilir.
Vergi və Gömrük Güzəştləri
ƏAİZ-də fəaliyyət göstərən rezidentlər üçün aşağıdakı güzəştlər tətbiq olunur:
- 10 il müddətinə mənfəət vergisindən azadolma;
- ƏDV və aksiz vergilərindən azadolma;
- Əmlak və torpaq vergisindən azadolma;
- Gömrük rüsumlarının və idxal ƏDV-nin tətbiq edilməməsi;
- Sadələşdirilmiş qeydiyyat prosedurları.
Bu rejim investorlar üçün əlverişli şərait yaradır və ƏAİZ-i regionda cəlbedici biznes mərkəzinə çevirir.
Beynəlxalq Əlaqələr və İnvestor Cəlbi
ƏAİZ beynəlxalq təşkilatlarla və xarici ölkələrin ticarət nümayəndəlikləri ilə fəal əməkdaşlıq edir:
- UNIDO, Dünya Bankı, EBRD kimi beynəlxalq institutlarla layihələr;
- Çin, Türkiyə, BƏƏ və digər ölkələrdən investorlarla danışıqlar;
- Beynəlxalq sərgilərdə iştirak və təbliğat kampaniyaları;
- Xarici şirkətlər üçün “bir pəncərə” prinsipi ilə xidmət.
İnkişaf Mərhələləri
ƏAİZ-in inkişafı bir neçə mərhələdə həyata keçirilir:
- Hazırlıq mərhələsi (2017-2021): Hüquqi baza, ərazi planlaşdırılması və infrastrukturun ilkin layihələndirilməsi.
- İlkin fəaliyyət (2022-2023): İdarəetmə təşkilatının yaradılması, ilk investorların qeydiyyatı.
- Sistemli inkişaf (2024-2026): Sənaye parklarının qurulması, istehsal proseslərinin başlanması.
- Məhsuldarlıq dövrü (2027 və sonrası): Tam həcmdə istehsal və ixracat, davamlı inkişafın təmin olunması.
ƏAİZ-in fəaliyyətində qarşıya çıxa biləcək risklər:
- Qlobal iqtisadi qeyri-sabitlik;
- Yerli bazarda kadr potensialının azlığı;
- Logistika və enerji xərclərinin artımı;
- Gömrük prosedurlarında inzibati əngəllər.
Bütün bu məsələlərə qarşı dövlət tərəfindən qabaqlayıcı addımlar planlaşdırılır.
Gələcək Perspektivlər
Ələt Azad İqtisadi Zonası gələcəkdə Cənubi Qafqazın sənaye və logistika mərkəzinə çevriləcək. Gözlənilir ki:
- Texnologiya transferi sürətlənəcək;
- Startaplar və innovasiya layihələri dəstəklənəcək;
- “Yaşıl sənaye” təşəbbüsləri həyata keçiriləcək;
- Azərbaycanın iqtisadi rəqabət qabiliyyəti artacaq.
Ələt Azad İqtisadi Zonası Azərbaycanın müasir iqtisadi inkişaf modelinin nümunəsidir. Bu zona həm regional əməkdaşlıq, həm də beynəlxalq ticarət və istehsal zəncirlərinin bir parçasına çevrilməkdədir. ƏAİZ-in uğurlu inkişafı Azərbaycan iqtisadiyyatının dayanıqlılığını və qlobal bazarlarda yerini daha da möhkəmləndirəcək.
