Azərbaycan cəmiyyətində dini və mədəni dəyərlərlə iç-içə olan ifadələr arasında “əstəğfürullah” xüsusi yer tutur. Həm ibadətlərdə, həm də gündəlik ünsiyyətdə işlədilən bu söz təkcə bir cümlə deyil, mənəvi bir duruşun, içdən gələn peşmanlığın və Allah qarşısında acizliyin simvoludur. Deyildiyi anda insanı dərin düşüncəyə aparan bu ifadə, əslində bir neçə mənanı özündə birləşdirir: bağışlanma diləmək, utancaqlıq göstərmək, təəccüblənmək və ya yanlış sözə qarşı reaksiya vermək. Ərəbcə kökənli olan “əstəğfürullah” təkcə dini termin deyil, eyni zamanda ədəbiyyatımızda, gündəlik danışığımızda və sosial münasibətlərimizdə də sıx-sıx işlədilir.
“Əstəğfürullah” nədir? Ərəbcə mənası və tərcüməsi
“Əstəğfürullah” (اَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ) ərəbcə bir ibarədir və birbaşa tərcüməsi “Allahdan bağışlanma diləyirəm” deməkdir. Bu söz “istəğfara” (استغفار) feilindən gəlir. Bu felin kökü “ğ-f-r” (غ-ف-ر) hərfləri ilə bağlıdır ki, bu da “örtmək”, “bağışlamaq” mənalarına gəlir.
İslam dinində “istiğfar” (bağışlanma istəmək) ibadətin və tövbənin əsas elementlərindən biridir. Qurani-Kərimdə və hədislərdə müsəlmanların Allahdan bağışlanma diləməsi tez-tez vurğulanır.
Qurani-Kərimdə, Nuh surəsi, 10-12-ci ayələrdə belə buyurulur:
“Rəbbinizdən bağışlanma diləyin. Həqiqətən, O, çox bağışlayandır.”
“Əstəğfürullah” sözünün mənası və işlənmə kontekstləri
“Əstəğfürullah” ifadəsinin bir neçə istifadəsi var və bu mənalar kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Gəlin onları ardıcıl təhlil edək:
Dini mənası ilə istifadə
İslamda günah işlədikdən sonra Allahdan bağışlanma diləmək vacib sayılır. Bu səbəbdən bir çox müsəlmanlar hər gün dəfələrlə “əstəğfürullah” deyirlər. Bu, həm dilə gətirilmiş tövbə formasıdır, həm də mənəvi rahatlıq qaynağıdır.
Utancaqlıq və təvazökarlıq ifadəsi kimi
Bəzən biri sizi təriflədikdə, yaxud sizi yüksək dəyərləndirdikdə “əstəğfürullah” demək, “bundan utanıram”, “layiq deyiləm” mənasında istifadə olunur. Bu, Azərbaycan xalqının mədəniyyətinə uyğun təvazökarlıq ifadəsidir.
Nümunə:
Sən çox ağıllı və bacarıqlı insansan.
Əstəğfürullah, çalışıram sadəcə…
Təəccüb və qınama ifadəsi kimi
Bəzən də birisi qeyri-etik bir söz dedikdə və ya ədəbsiz bir ifadə işlətdikdə qarşı tərəfdən “əstəğfürullah!” reaksiyası gəlir. Bu, “bu nə danışıqdır belə?”, “utanmırsanmı?” anlamında istifadə olunur.
Dində “əstəğfürullah” deməyin əhəmiyyəti
İslam peyğəmbəri Məhəmməd (s.ə.s) gündəlik həyatında dəfələrlə istiğfar edərdi. Hədislərdə onun gündə 70 və ya 100 dəfə “əstəğfürullah” dediyi bildirilir.
Bu ifadə tövbənin simvoludur. İslamda tövbə yalnız qəlbdə peşman olmaqla deyil, eyni zamanda dil ilə istiğfar etməklə tamamlanır.
Hədis:
“Hər kim çox istiğfar edərsə, Allah ona hər sıxıntıdan çıxış yolu, hər kədərdən bir rahatlıq, heç gözləmədiyi yerdən də ruzi verər.”
(Əhməd ibn Hənbəl, Müsnəd)
Əstəğfürullah mahnısı və populyar mədəniyyətdə istifadəsi
Son illərdə sosial şəbəkələrdə “əstəğfürullah” ifadəsi ilə bəzi gənclər tərəfindən ironik və ya əyləncəli tonda hazırlanan videolar və mahnılar yayılıb. Bunun ən məşhur nümunələrindən biri bəzi TikTok və YouTube istifadəçilərinin yazdığı “Əstəğfürullah” adlı musiqilərdir. Bu musiqilər bəzən dini məna daşısa da, çox zaman gülüş və ya ironik yanaşma ilə müşayiət olunur.
Bu isə bəzi inanclı insanlar tərəfindən birmənalı qarşılanmır. Dini mənaya malik olan bu sözün ciddi və hörmətli kontekstdə işlədilməsi tövsiyə olunur.
Ədəbi və mədəniyyətimizdə əstəğfürullah
Azərbaycan ədəbiyyatında da bu ifadəyə rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə klassik şairlər öz qəzəllərində və dini-təlimi əsərlərində “əstəğfürullah” sözünü tez-tez işlədiblər.
Misal üçün:
“Əstəğfürullah, bu günahkar könül
Bağışla, ey Xaliqim, lütf ilə sən…”
Bu cür misralar həm dini emosiyanı ifadə edir, həm də insanın acizliyini və tövbəyə olan ehtiyacını göstərir.
Ədəbi formalar və doğru yazılışı
İfadə ərəb dilindən gəldiyi üçün düzgün yazılışı “əstəğfürullah” şəklindədir. Bəzi hallarda bu söz yanlış şəkildə “əstağfurullah” və ya “əstəğfurullah” kimi də yazıla bilir. Lakin Azərbaycan dilinin lüğət və orfoqrafiya qaydalarına görə düzgün forması “əstəğfürullah”dır.
Əstəğfürullah deyərkən nələrə diqqət yetirilməlidir?
Niyyət:
Əgər bu ifadə dini mənada deyilirsə, qəlbdə səmimi bir niyyətlə deyilməlidir.
Kontekst:
Hər danışıqda bu sözü təkrar etməklə mənasını itirmək təhlükəsi var. İfadənin dəyəri və mahiyyəti qorunmalıdır.
Hörmətli yanaşma:
Bu sözlə zarafat etmək, onun dini mahiyyətini unutmaq doğru yanaşma deyil.
Ən çox verilən suallar
“Əstəğfürullah” hansı hallarda deyilməlidir?
Günah iş gördükdən sonra, tövbə edərkən, tərif qarşılığında utancaqlıq hissi ilə və ya təəccüblə reaksiya verərkən.
“Əstəğfürullah” dedikdə günahlar silinir?
Bu ifadənin özü tövbənin bir hissəsidir. Əgər qəlbdə səmimiyyət və Allahdan bağışlanma arzusu varsa, İslam inancına görə günahlar bağışlana bilər.
“Əstəğfürullah” demək gün ərzində neçə dəfə olmalıdır?
Bu barədə dəqiq say yoxdur. Bəzi hədislərdə gündə 70 və ya 100 dəfə deyildiyi qeyd olunur, lakin bu, fərdin istəyinə bağlıdır.
“Əstəğfürullah”la bağlı musiqilər dinə ziddirmi?
Əgər bu ifadə təhqir olunmadan və dini mənaya hörmətlə yanaşılaraq istifadə olunursa, müzakirəlidir. Amma dini çevrələrdə bu, bəyənilməyə bilər.
O, Allahın bağışlayıcılığına olan inamı, insanın səhvlərini qəbul edərək düzəlmək istəyini və daxili səmimiyyətini ifadə edir. Bu sözlə insan nəinki günahlarından uzaqlaşmağa çalışır, həm də gündəlik münasibətlərində təvazökarlığını, ədəb qaydalarına sadiqliyini nümayiş etdirir. Gündəlik həyatda bəzən təəccüb, bəzən utancaqlıq, bəzən də peşmanlıq hisslərini ifadə etmək üçün istifadə olunan “əstəğfürullah” sözü, Azərbaycan xalqının dini duyarlılığı ilə yanaşı, ədəbi və etik mədəniyyətini də əks etdirir. Onu yerində, hörmətlə və qəlbən işlətmək, həm dinin ruhuna uyğun, həm də cəmiyyətin mədəni ruhuna uyğundur. Çünki bir “əstəğfürullah”la bəzən qəlb yüngülləşir, bəzən isə sözlə deyilə bilməyən duyğular ifadəsini tapır.
