Əbabil quşu haqqında danışarkən təkcə bir canlı növündən yox, həm də bir tarixdən, möcüzədən, mədəni simvoldan və dini rəmzdən bəhs etmiş oluruq. Qurani-Kərimdə ad çəkilmiş, müqəddəs vəhy ilə qeyd olunan bu quş həm müsəlman dünyasında, həm də təbiətşünaslıq sahəsində maraq doğurur. O, həm uçuş bacarığı ilə, həm də tarixi əhəmiyyəti ilə bənzərsiz bir varlıqdır.
Bu məqalədə Əbabil quşunun tarixi, Qurandakı yeri, bioloji xüsusiyyətləri, Azərbaycandakı müşahidələri, xalq arasında yayılmış inanclar və daha bir çox məqam haqqında ətraflı məlumat verəcəyik.
Əbabil quşunun tarixi mənşəyi və simvolikası
Əbabil quşunun adı ərəb dilində “əbābil” (ابابيل) formasında işlədilir və “dəstə-dəstə gələn quşlar” mənasını verir. Tarixi baxımdan, bu ad ilk dəfə Qurani-Kərimdə “Fil surəsi”ndə qeyd olunmuşdur.
Miladın 570-ci ili, yəni İslam peyğəmbəri Məhəmmədin doğulduğu il, tarixdə “Fil ili” kimi tanınır. Bu ildə Əbrəhə adlı bir Yəmən hökmdarı Məkkəyə hücum etməyə cəhd edir. Məqsədi Kəbəni dağıdaraq insanları öz tikdirdiyi məbədə yönəltmək idi. Əbrəhənin ordusunda iri fillər də vardı.
Lakin Allahın möcüzəsi baş verir. Qurana görə, Allah quş dəstələri – Əbabil – göndərir. Hər quş dimdiyində və pəncəsində oddan qızmar daşlar daşıyırdı. Onlar bu daşları Əbrəhənin ordusuna ataraq ordunu məhv etdilər. Bu hadisə Qurani-Kərimdə belə təsvir olunur:
“Rəbbin filli ordunun başına nə oyun gətirdi?! Onların üzərinə dəstə-dəstə Əbabil quşları göndərdi. Onlar bişmiş gil daşlar ataraq onları yeyilmiş taxıl kimi etdilər.”
— Fil surəsi, ayə 1–5
Bu hekayə Əbabil quşunu ilahi qüdrətin simvolu halına gətirib. O, yalnız quş deyil, Allahın möcüzəsinin daşıyıcısıdır.
Əbabil quşunun bioloji təsviri: Forması, çəkisi, yaşayış yeri
Əbabil quşu bioloji baxımdan swift adlanan quş fəsiləsinə aiddir. Latınca adı Apus apus olan bu quş, qaranquşla oxşar, amma fərqli bir növdür.
Forması və ölçüləri:
- Uzunluğu: 16–18 sm
- Qanad genişliyi: 38–42 sm
- Çəkisi: təxminən 35–50 qram
- Rəngi: Adətən tünd qəhvəyi və ya qara rəngli olur
- Xüsusiyyəti: Çox sürətli və dayanmadan uça bilən bir quşdur (saniyədə 10 metrdən çox məsafə qət edə bilir)
Əbabil quşu bütün həyatını demək olar ki, uçaraq keçirir. Yalnız yumurta qoymaq və balalarını bəsləmək üçün sərt səthlərə (daşlar, qayalar, binanın çatları) qonur.
Əbabil quşu nə yeyir?
Əbabil quşu hava böcəkləri və kiçik həşəratlarla qidalanır. Onlar uçuş zamanı belə yem tuta bilirlər. Əsasən:
- Kiçik milçəklər
- Qanadlı həşəratlar
- Yumşaq gövdəli böcəklər
Əbabil quşu ekosistem üçün çox faydalıdır, çünki havada uçan zərərvericiləri məhv edərək təbii tarazlığı qoruyur.
Əbabil quşunun yaşayış əraziləri
Bu quşlar daha çox Afrika, Asiya və Avropa qitəsində yaşayır. Onların yaz və yay aylarında Azərbaycanda və digər bölgələrdə göründüyü, payızda isə daha isti ölkələrə köç etdiyi müşahidə olunub.
Azərbaycanda əbabil quşu:
Azərbaycanda Əbabil quşuna əsasən dağlıq və qayalıq bölgələrdə, həmçinin köhnə tikililərin dam aralarında və səssiz qəsəbələrdə rast gəlinir. Xüsusilə may–iyun aylarında görülür.
Əgər əbabil quşu evə girsə nə deməkdir?
Azərbaycan xalq inanclarına görə, əgər bir quş evə girərsə, bu, adətən müjdəli xəbər, qonaq gəlməsi və ya enerji dəyişikliyi ilə əlaqələndirilir.
Əgər əbabil quşu evə daxil olarsa, bu hal bəzən xeyirli əlamət, bəzən isə təbii möcüzə kimi qəbul edilir. İnsanlar inanır ki, bu quşlar təsadüfən evə girməz, xüsusi missiya ilə gəlirlər. Bu da onun dini anlamı ilə bağlıdır.
Əbabil quşu ilə bağlı maraqlı faktlar
- Əbabil quşu havada yatmağa qadirdir. Bəzi araşdırmalara görə, bu quşlar yuxunun bəzi fazalarını uçuş zamanı keçirirlər.
- Sürətli və dayanıqlıdır. Onların uçuş sürəti 120 km/saatadək çata bilir.
- Torpağa enmirlər. Əbabil quşu çox nadir hallarda yerə qonur – bu, onun təhlükə hiss etməsi demək ola bilər.
- Yuvanı tikməkdə istedadlıdırlar. Qayalıq və şəhər binalarının çatlarında da yuvaya çevriləcək əraziləri müəyyən edirlər.
- İslam dünyasında “qoruyucu mələk” statusundadır. Bəzi inanclarda bu quşların gözə görünməyən ilahi varlıqların cisimlənməsi olduğuna inanılır.
Əbabil quşunun adının və obrazının simvolik mənaları
Əbabil quşu milli və dini ədəbiyyatlarda tez-tez istinad edilən bir obrazdır. Bu obraz:
- İlahi ədalətin simvoludur
- Zülmə qarşı dirənişi ifadə edir
- İslam dünyasında möcüzəyə inamı gücləndirir
- Türk və ərəb ədəbiyyatında müqəddəs varlıq kimi təqdim olunur
Türk ədəbiyyatında “Əbabil kimi gəlmək” ifadəsi “gözlənilməz və ilahi müdaxilə” mənasında işlədilir.
Əbabil quşu – mədəniyyət, ədəbiyyat və sənətdə
Əbabil quşu İslam mədəniyyətində olduğu kimi rəssamlıqda, poeziyada və dini musiqilərdə də özünə yer tapmışdır. Xüsusilə dini miniatürlərdə Əbrəhənin ordusuna hücum edən quşların təsvirləri geniş yayılıb.
Həmçinin müasir dövrdə bu quşun adı:
- Məscid və təşkilat adlarında
- Dini kitab və surə adlarında
- Bəzi İslam ölkələrinin uşaq adlarında
istifadə olunur.
Əbabil quşu sadəcə biologiya kitablarında yazılan növ deyil. O, həm bir canlıdır, həm də bir dəyər, bir mənəviyyat, bir mesaj daşıyıcısıdır. Həm Qurani-Kərimdəki yeri, həm də təbiətdəki nadir xüsusiyyətləri ilə bu quş Allahın qüdrətini təcəssüm etdirən bir varlıq kimi qiymətləndirilir.
