Təbiətdə elə ağaclar var ki, onlar təkcə oksigen mənbəyi, yaşıllıq və gözəllik deyil, eyni zamanda mədəniyyətin, tarixın və xalqın yaddaşının bir parçasıdır. Çinar ağacı da bu qəbildəndir. Azərbaycan torpaqlarında əsrlərdir kök salmış bu nəhəng ağac həm fiziki gücü, həm də simvolik mənası ilə hər zaman seçilmişdir. Bu məqalədə çinar ağacının xüsusiyyətləri, növləri, satışı, şəkilləri, müxtəlif dillərdə adları, “Çinar Ağacı” filmi və daha bir çox mövzuya toxunacağıq.
Çinar ağacı haqqında ümumi məlumat
Çinar ağacı (latınca: Platanus) yarpaqları geniş, budaqları nəhəng və gövdəsi qalın olan, uzunömürlü ağac növüdür. Ənənəvi olaraq, çinarlar parklar, bağlar və küçə kənarlarında əkilir. Onların ən diqqətçəkən xüsusiyyəti – hündürlüyü və uzun ömrüdür. Elmi araşdırmalara görə, bəzi çinar ağacları 1000 ilə qədər yaşaya bilir. Azərbaycan poeziyasında, nağıllarında və dastanlarında da çinar ağacı tez-tez obraz kimi çəkilir – bəzən gücün, bəzən isə səbir və dayanıqlığın rəmzi kimi.
Çinar ağacının xarici görünüşü və şəkilləri
Çinar ağacı çox vaxt ilk baxışdan seçilir. Onun:
- Yarpaqları – beşbarmaq formasında, geniş və yaşıl;
- Gövdəsi – qalın, boz-qəhvəyi rəngli, bəzən ləkəli;
- Hündürlüyü – bəzən 30-50 metrə qədər;
- Çiçəkləri – çox nəzərə çarpmır, lakin sferik toxum qrupları formalaşdırır.
İnternetdə və botanika kitablarında çinar ağacının müxtəlif şəkillərinə rast gəlmək mümkündür. Xüsusilə Şəki, Lahıc, Zaqatala kimi bölgələrimizdə yüzillik çinarların möhtəşəm görüntüləri fotosevərlərin də diqqətini çəkir. Bu şəkillər həm sənətkarlar, həm də təbiət sevərlərin ilham mənbəyinə çevrilir.
Çinar ağacının növləri
Çinar ağacı bir neçə növə bölünür. Ən məşhurları aşağıdakılardır:
- Şərq çinarı (Platanus orientalis) – Azərbaycan ərazisində geniş yayılıb, uzunömürlü və iqlimə dözümlüdür.
- Qərb çinarı (Platanus occidentalis) – əsasən Şimali Amerikada rast gəlinir, daha sürətlə böyüyür.
- London çinarı (Platanus x acerifolia) – bu, şərq və qərb çinarının hibrididir, şəhər şəraitinə daha yaxşı uyğunlaşır.
Azərbaycanın meşə zonalarında əsasən şərq çinarı geniş yayılmışdır və həm tarixi, həm də ekoloji baxımdan mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu növ, həm də yüksək dekorativliyə malik olduğu üçün bağçılıqda və landşaft dizaynında geniş istifadə olunur.
Çinar ağacının Azərbaycandakı yeri və rolu
Çinar ağacı Azərbaycanın bir çox bölgəsində mədəni-tarixi əhəmiyyət daşıyan simvollardan biridir. Məsələn, Şəkinin Xan çinarı və ya Tufandağdakı qədim çinarlar uzun illərdir yerli və xarici turistlərin maraq nöqtəsidir. Çinar ağacı həm də ətraf mühiti qorumaq baxımından əvəzsizdir – onun böyük yarpaqları havanı təmizləyir, kölgəsi yayda sərinlik verir. Həmçinin kəndlərdə çinar ağaclarının ətrafında çayxanalar, toplantı yerləri, ibadətgahlar salınırdı. Yəni çinar təkcə təbiət element deyil, cəmiyyətin sosial mərkəzlərindən biri olub.
Çinar ağacı satışı və istifadə sahələri
Son illərdə bağçılıq və landşaft memarlığında çinar ağacına maraq artıb. Xüsusilə yeni salınan park və həyət sahələri üçün çinar fidanları satılır. Azərbaycanda bir çox uşaq bağçaları, məktəb həyətləri və parklar bu ağacla bəzədilir. Çinar ağacının satışı ilə məşğul olan fidanlıqlarda əsasən 1-3 illik fidanlar təklif olunur. Qiymətlər adətən ağacın yaşına, boyuna və növünə görə dəyişir. Satış mərkəzləri əsasən Abşeron, Gəncə, Mingəçevir, Şamaxı bölgələrində yerləşir. Eyni zamanda, onlayn platformalarda da çinar fidanı satışı mümkündür.
Çinar ağacının rus dilində qarşılığı
Çinar ağacının rus dilində qarşılığı “Платан” şəklindədir. Elmi ədəbiyyatlarda bu terminlə qeyd olunur. Rus dilində də bu ağac park və botanika kontekstində tanınır və qiymətləndirilir. Əgər rusdilli mənbələrdən araşdırma aparmaq istəsəniz, “платан восточный” (şərq çinarı) və ya “декоративные платаны” (dekorativ çinarlar) kimi açar sözlərdən istifadə edə bilərsiniz.
Çinar ağacının faydaları
Çinar ağacının yalnız estetik və mədəni dəyəri deyil, faydalı xüsusiyyətləri də vardır:
- Havanı toz və karbon qazından təmizləyir;
- Kök sistemi eroziyaya qarşı torpağı qoruyur;
- Böyük kölgə sahəsi yaradaraq yay istisində sərinlik verir;
- Yarpaqları və gövdəsi bəzi xalqlarda dərman məqsədi ilə istifadə olunur;
- Bəzi sənətkarlıq sahələrində çinar ağacının oduncağı istifadə edilir.
“Çinar Ağacı” filmi haqqında
Çinar ağacı həm də Azərbaycan kinematoqrafiyasında yer alan simvollardan birinə çevrilmişdir. Rejissor və ssenarist Vaqif Mustafayevin 2011-ci ildə çəkdiyi “Çinar Ağacı” filmi Azərbaycan ailə dəyərləri, nəsillərarası münasibətlər və insanın həyat yolunu əks etdirən dramatik bir ekran işidir. Filmdə çinar ağacı ailənin vətənə, torpağa və keçmişə olan bağlılığının metaforası kimi təqdim olunur. Baş rollarda Xumar Qədimova, Ramiz Novruz, Məmməd Səfa və digər tanınmış aktyorlar çıxış edir. Film həm milli kinofestivallarda, həm də beynəlxalq arenada maraqla qarşılanmışdır. “Çinar Ağacı” filmi təkcə bir ailənin deyil, bütöv bir xalqın tarixə və köklərə bağlılığını simvolizə edir.
Çinar ağacı həm təbiətin, həm də xalq yaddaşının canlı abidəsidir. Onun kökləri torpağa, budaqları isə göylərə uzanır – sanki keçmişlə gələcəyin arasında körpüdür. Həm görünüşü, həm verdiyi fayda, həm də yaratdığı mənəvi bağ ilə çinar ağacı Azərbaycan üçün dəyərli bir simvoldur. Əgər bağınızda, həyətinizdə və ya məktəbinizdə kölgəli, uzunömürlü və estetik bir ağac görmək istəyirsinizsə, çinar ağacı seçiminiz ola bilər. Bu təkcə bir ağac deyil, bu mədəniyyətin, tariximizin və təbiətə olan sevginin simvoludur.
