Futbol üzrə Dünya Çempionatı (FIFA World Cup) təkcə bir idman yarışı deyil, eyni zamanda milyardlarla insanı birləşdirən, mədəniyyətləri, duyğuları və qlobal diqqəti bir araya gətirən möhtəşəm bir tədbirdir. Bu turnir, futbolun zirvəsi hesab olunur və hər dörd ildən bir keçirilərək dünya üzrə ən nüfuzlu idman tədbirlərindən biri kimi tanınır.
Dünya Çempionatının yaranması: İdeyadan gerçəkliyi
Futbol üzrə Dünya Çempionatının yaradılması ideyası XX əsrin əvvəllərində ortaya çıxıb. Hələ o dövrdə futbol getdikcə daha çox insanın marağına səbəb olur və ölkələr arasında beynəlxalq yarışlar keçirilirdi. Bu turnirin rəsmi təşəbbüskarı Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyası – yəni qısaca FIFA (Fédération Internationale de Football Association) təşkilatıdır.
FIFA 1904-cü ildə Fransanın paytaxtı Paris şəhərində yaradılıb. Qurucuların əsas məqsədi beynəlxalq futbolu tənzimləmək və ölkələr arasında rəsmi yarışlar təşkil etmək idi. Lakin ilk illərdə bu ideya yalnız Avropa çərçivəsində həyata keçirilə bildi. O dövrdə Olimpiya Oyunlarında futbol proqramı mövcud idi, lakin bu yarışda yalnız həvəskar idmançılar iştirak edə bilərdi. Peşəkar futbolçuların iştirak edə biləcəyi qlobal bir yarışın yaradılması ideyası illər keçdikcə daha da aktuallaşdı.
İlk Dünya Çempionatı – 1930-cu il, Uruqvay
FIFA-nın prezidenti fransız Jül Rime (Jules Rimet) bu turnirin əsas təşəbbüskarlarından biri oldu. Onun rəhbərliyi ilə 1928-ci ildə Amsterdamda keçirilən FIFA konqresində peşəkar futbolçuların iştirakı ilə keçiriləcək qlobal turnirin yaradılması qərara alındı. İlk Dünya Çempionatı 1930-cu ildə Cənubi Amerikanın kiçik, lakin futbol baxımından rəqabətli ölkəsi olan Uruqvayda keçirildi.
Uruqvayın seçilməsi təsadüfi deyildi. Bu ölkə həm 1930-cu ildə öz müstəqilliyinin 100 illiyini qeyd edirdi, həm də 1924 və 1928-ci illərdə ardıcıl olaraq Olimpiya Oyunlarında futbol üzrə qızıl medal qazanmışdı. Bu, Uruqvayın futbol gücünü sübut edirdi.
1930-cu ildə keçirilən ilk Dünya Çempionatında cəmi 13 komanda iştirak etmişdi. Bu komandaların 7-si Cənubi Amerika, 4-ü Avropa və 2-si Şimali Amerikadan idi. Uruqvay finalda Argentina yığmasını 4:2 hesabı ilə məğlub edərək ilk dünya çempionu oldu. Turnirdə oyunlar Montevideo şəhərində yerləşən “Estadio Centenario” stadionunda keçirilmişdi.
Dünya Çempionatının inkişaf mərhələləri
1930-cu ildən bu günə qədər Dünya Çempionatı böyük inkişaf yolu keçib. Əvvəllər yalnız 13 komanda ilə başlayan bu turnirdə 2022-ci ildə artıq 32 komanda iştirak edirdi. 2026-cı ildə isə bu sayın 48-ə qaldırılması planlaşdırılır. Turnir artıq sadəcə bir idman yarışması deyil, həm də iqtisadi, siyasi və mədəni baxımdan qlobal təsirə malik hadisəyə çevrilib.
Turnirin tarixi ərzində ən çox uğur qazanan komandalar arasında Braziliya (5 dəfə çempion), Almaniya (4 dəfə), İtaliya (4 dəfə), Argentina (3 dəfə), Fransa, Uruqvay, və İspaniya kimi ölkələr yer alır.
Dünya Çempionatının keçirildiyi ölkələr illər öncədən seçilir və həmin ölkələrdə infrastruktur, stadionlar, yollar, otellər və digər turizm xidmətləri geniş şəkildə inkişaf etdirilir. Bu səbəbdən də turnir eyni zamanda ev sahibi ölkəyə iqtisadi canlanma, beynəlxalq tanınma və turizm sahəsində irəliləyişlər qazandırır. Aşağıdakı diaqramda futbol üzrə Dünya Çempionatında ən çox qalib gəlmiş ölkələr və onların çempionluq sayları göstərilmişdir. Braziliya 5 dəfə çempion olaraq liderlik edir, onu Almaniya və İtaliya 4 çempionluqla izləyir. Bu diaqram rəqabətin tarixi baxımından hansı ölkələrin dominant rol oynadığını vizual şəkildə göstərir.
Dünya Çempionatının əhəmiyyəti və sosial təsiri
Dünya Çempionatı sadəcə futbol deyil, həm də mədəniyyətlərin bir araya gəldiyi böyük bir platformadır. Turnirdə iştirak edən komandalar öz ölkələrinin adını, mədəniyyətini və xalqının ruhunu təmsil edirlər. Turnir milyonlarla insanı televizor və internet qarşısında birləşdirərək ortaq bir emosional təcrübə yaradır.
Eyni zamanda, Dünya Çempionatı bir çox gənc futbolçular üçün özlərini göstərmək və beynəlxalq səviyyədə tanınmaq üçün böyük bir fürsət sayılır. Həmçinin müxtəlif ölkələrdən olan azarkeşlərin bir araya gələrək sülh, əməkdaşlıq və qarşılıqlı anlaşma çərçivəsində yarışlara baxması dünya ictimaiyyətinə güclü mesaj verir.
Futbol azarkeşləri üçün bu turnir böyük bir bayrama çevrilir. Hər dörd ildən bir dünyanın dörd bir yanından insanlar bir araya gələrək öz komandalarını dəstəkləyir, bir çoxu turniri izləmək üçün səfərlərə çıxır. Bu isə həm də beynəlxalq turizmin canlanmasına səbəb olur.
Onun tarixi dərin, təsiri güclü və gələcəyi daha da parlaqdır.
Dünya Çempionatı, futbolun nə qədər böyük bir gücə sahib olduğunu sübut edir – dil, irq, din, millət fərqləri olmadan insanları birləşdirə bilir. Bu isə onu dünyanın ən sevilən və izlənilən idman turniri edir.
