YGB- Yük Gömrük Bəyənnaməsi : Məqsədi, Növləri

Hər bir dövlətin iqtisadiyyatının və sərhəd təhlükəsizliyinin təmin edilməsində gömrük sisteminin əhəmiyyəti misilsizdir. Bu sistemin əsas tənzimləyici alətlərindən biri isə yüklərin gömrükdə bəyan edilməsi prosesidir. Azərbaycan Respublikasında da gömrük prosedurlarının şəffaf, ədalətli və beynəlxalq standartlara uyğun aparılması üçün bir sıra hüquqi sənədlər və inzibati mexanizmlər mövcuddur. Bu mexanizmlərin mərkəzində isə Yük Gömrük Bəyənnaməsi (YGB) dayanır. Bəyənnamə həm ölkəyə gətirilən, həm də ölkədən çıxarılan malların hüquqi, statistik və iqtisadi baxımdan düzgün qeydiyyatını təmin edir.

Yük Gömrük Bəyənnaməsi nədir?

Yük Gömrük Bəyənnaməsi – hər hansı mal və ya yükün ölkə sərhədindən gətirilməsi və ya aparılması zamanı həmin mal haqqında gömrük orqanlarına təqdim olunan rəsmi, hüquqi sənəddir. Yəni, malların hüquqi statusunu, tərkibini, miqdarını, dəyərini və digər zəruri məlumatları əks etdirən formadır.

Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə əsasən, hər bir gömrük sərhədindən keçirilən yük barədə bəyannamə təqdim olunmalıdır. Bu sənəd, malların hüquqi dövriyyəsinin şəffaf aparılması, statistikanın toplanması, gömrük rüsumlarının və digər ödənişlərin düzgün hesablanması, malların mənşə və təyinatının müəyyən olunması üçün istifadə olunur.

Yük Gömrük Bəyannaməsinin Əsas Məqsədi

Yük Gömrük Bəyannaməsinin təqdim edilməsinin başlıca məqsədləri aşağıdakılardır:

• Gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsi
• Dövlət büdcəsinə gömrük rüsumlarının və vergilərin düzgün ödənilməsi
• İdxal və ixrac əməliyyatlarının rəsmi qeydiyyatı
• Statistika məlumatlarının toplanması
• İdxal və ixrac məhdudiyyətlərinin, kvotaların və lisenziyaların izlənməsi
• Yüklərin təhlükəsizliyi və standartlara uyğunluğu barədə dövlət nəzarəti

Bütün bu məqsədlər həm sahibkarların, həm də dövlətin maraqlarına xidmət edir.

Yük Gömrük Bəyannaməsinin Hüquqi Əsasları

Azərbaycan Respublikasında Yük Gömrük Bəyannaməsi aşağıdakı normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir:

• Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsi
• “Gömrük işi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu
• Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi normativ aktlar
• DGK-nın (Dövlət Gömrük Komitəsi) təlimatları və qərarları
• Beynəlxalq Konvensiyalar və razılaşmalar (məsələn, TIR Konvensiyası)

Bu aktlar bəyannamənin formasını, doldurulma qaydasını, təqdim edilmə müddətini, yoxlanılması və təsdiq prosedurlarını, həmçinin pozuntulara görə məsuliyyəti əhatə edir.

Yük Gömrük Bəyannaməsinin Növləri

Azərbaycanda yüklərin bəyan edilməsi üçün əsasən aşağıdakı bəyannamə növləri istifadə olunur:

1. Əsas Yük Gömrük Bəyannaməsi (ƏYGB)
   • Tam və detallı məlumatları əhatə edir, əksər ticarət əməliyyatları üçün tətbiq edilir.
2. Sadələşdirilmiş Yük Gömrük Bəyannaməsi
   • Müəyyən miqdarda, dəyərdə və kateqoriyalarda olan mallara tətbiq olunur. Məsələn, şəxsi istifadə üçün gətirilən mallar.
3. Elektron Yük Gömrük Bəyannaməsi
   • Elektron portal vasitəsilə təqdim olunan və rəqəmsal olaraq işlənilən bəyannamə növüdür. Son illərdə məhz elektron forma daha geniş yayılıb.
4. Müvəqqəti Yük Gömrük Bəyannaməsi
   • Müvəqqəti idxal və ya ixrac əməliyyatlarında, yəni malın sonradan qaytarılması şərti ilə ölkəyə gətirilməsi və ya aparılması zamanı istifadə edilir.

Yük Gömrük Bəyannaməsinin Forması və Doldurulması

Bəyannamədə Hansı Məlumatlar Olmalıdır?

Yük Gömrük Bəyannaməsinin formasında əsasən aşağıdakı məlumatlar tələb olunur:

• Gömrük orqanının adı və kodu
• Bəyannamənin nömrəsi və tarixi
• Gömrük rejimi (idxal, ixrac, tranzit və s.)
• Göndərən və alıcının adı, ünvanı və VÖEN-i (Vergi ödəyicisinin eyniləşdirmə nömrəsi)
• Yükün adı, təsviri, miqdarı, çəkisi, qiyməti və kodu
• Malın mənşə ölkəsi və təyinat ölkəsi
• Nəqliyyat vasitəsinin növü, dövlət nömrəsi
• Sənədlərin siyahısı (faktura, sertifikat, lisenziya və s.)
• Ödəniləcək rüsumlar və vergilər
• Gömrük agentinin adı və məlumatları (əgər varsa)

Bəyannamənin Doldurulması Prosesi

1. Sənədlərin toplanması:
   • Faktura, nəqliyyat sənədləri, mənşə sertifikatı, müqavilə və digər əlavə sənədlər.
2. Elektron və ya kağız formasında bəyannamənin doldurulması:
   • Elektron variantlar üçün DGK-nın rəsmi portalı istifadə edilir.
3. Yük və sənədlərin yoxlanılması:
   • Gömrük əməkdaşları sənədləri və yükləri yoxlayır, ehtiyac varsa əlavə məlumat tələb edir.
4. Gömrük rüsumlarının və vergilərin hesablanması və ödənilməsi.
5. Bəyannamənin təsdiqlənməsi və malın sərbəst buraxılması.

Elektron Yük Gömrük Bəyannaməsi və Onun Üstünlükləri

Son illərdə Azərbaycanda gömrük işinin rəqəmsallaşdırılması prosesi sürətlənib. DGK-nın elektron xidmətləri vasitəsilə Yük Gömrük Bəyannaməsinin elektron doldurulması və təqdim edilməsi geniş yayılıb.

Elektron bəyannamənin üstünlükləri:

• Vaxta qənaət
• İnsan faktoru və nöqsanların azalması
• Əlçatanlıq və operativlik
• Prosesin şəffaflığı və nəzarətin gücləndirilməsi
• Statistika və hesabatlılıq üçün avtomatlaşdırılmış imkanlar

Elektron formada bəyannamə təqdim etmək üçün sahibkar və ya gömrük brokeri DGK-nın rəsmi portalında qeydiyyatdan keçməli, elektron imza əldə etməli və portalın interfeysi vasitəsilə məlumatları daxil etməlidir.

Yük Gömrük Bəyannaməsi hansı hallarda təqdim olunmalıdır?

• İdxal və ixrac əməliyyatlarında
• Tranzit daşımalarında (yəni yükün ölkə ərazisindən başqa ölkəyə daşınması)
• Müvəqqəti idxal/ixrac əməliyyatlarında
• Şəxsi istifadə üçün nəzərdə tutulan yüklər müəyyən həddi keçdikdə
• Diplomatik və beynəlxalq statuslu yüklər istisna olmaqla, bütün yüklər üçün

Qeyd: Bəzi mallar xüsusi icazə, sertifikat və ya lisenziya tələb etdiyindən, bəyannaməyə bu sənədlər də əlavə olunur.

Bəyannamənin Düzgün Doldurulmamasının Fəsadları

Yük Gömrük Bəyannaməsinin düzgün və tam şəkildə doldurulması olduqca vacibdir. Əks halda aşağıdakı problemlər yarana bilər:

• Malların gömrükdə ləngiməsi və saxlanılması
• İqtisadi sanksiyalar, maliyyə cərimələri
• Gömrük nəzarətinin sərtləşdirilməsi
• Qanun pozuntusuna görə məsuliyyət və hətta cinayət işi
• Sahibkarın işgüzar nüfuzuna zərbə

Buna görə sahibkarlar və gömrük brokerləri bu sahədə peşəkar və diqqətli olmalı, bütün məlumatları düzgün və şəffaf şəkildə təqdim etməlidirlər.

Real Həyat Nümunələri

Nümunə 1:
Azərbaycanlı sahibkar Türkiyədən tekstil məhsulları idxal edir. Gömrükdə düzgün doldurulmuş elektron bəyannamə sayəsində yükün gömrükdən keçidi cəmi bir neçə gün çəkir. Əgər faktura məbləği və miqdar düzgün yazılmasa idi, yük gömrükdə gecikə və sahibkar əlavə ödənişlər ödəməli ola bilərdi.

Nümunə 2:
Bir nəfər şəxsi istifadə üçün xaricdən elektron avadanlıq gətirir. Malın dəyəri rəsmi limiti keçdiyi üçün gömrükdə bəyannamə təqdim olunur və əlavə ödəniş hesablanır. Şəxs düzgün sənədləri təqdim etdiyinə görə problem olmur.

Son Dəyişikliklər və Yeniliklər

Azərbaycanda gömrük qanunvericiliyi və bəyannamə qaydaları dövrün tələblərinə uyğun daim yenilənir. Son illərdəki əsas yeniliklər:

• Elektron bəyannamələrin məcburi olması (xüsusilə kommersiya yükləri üçün)
• DGK-nın rəsmi portalında “Bir Pəncərə” prinsipinin tətbiqi
• Xidmət haqlarının və rüsumların onlayn ödənişi imkanı
• Şəffaflığın artırılması üçün avtomatlaşdırılmış yoxlama sistemləri
• Gömrük brokerliyi institutunun inkişafı və peşə standartlarının təsdiqi

Yük Gömrük Bəyannaməsinin Əhəmiyyəti

Sahibkar və İş Dünyası üçün

• Qanuni fəaliyyətin təminatı:
  Yalnız düzgün bəyan edilmiş mallar rəsmi dövriyyəyə buraxılır.
• Ticari münasibətlərdə şəffaflıq:
  Müxtəlif tərəflər arasında mal dövriyyəsi və ödənişlərin leqallaşması.
• İxraca və idxala dəstək:
  Sahibkarlıq subyektlərinə beynəlxalq ticarətə çıxış imkanı verir.

Dövlət və Cəmiyyət üçün

• Büdcəyə vergi və rüsumların toplanması
• Dövlət təhlükəsizliyinin qorunması:
  Qadağan olunmuş və ya təhlükəli malların ölkəyə gətirilməsinin qarşısı alınır.
• Statistika və iqtisadi planlaşdırma üçün dəqiq məlumatlar

İdxal və İxrac üçün Yük Gömrük Bəyannaməsinin Proseduru

Addım-addım Bələdçi:

1. Tərəfdaşla müqavilə bağlanılır, məhsul yola salınır.
2. Nəqliyyat sənədləri və digər hüquqi sənədlər hazırlanır.
3. Gömrük bəyannaməsi elektron və ya kağız formada doldurulur.
4. Gömrük orqanına təqdim edilir.
5. Gömrük əməkdaşları sənədləri yoxlayır, zərurət olduqda fiziki yoxlama aparır.
6. Rüsum və vergilər ödənilir.
7. Malların sərbəst buraxılması barədə qərar çıxarılır.
8. Yük təyinat yerinə çatdırılır və kommersiya dövriyyəsinə daxil olur.

Yük Gömrük Bəyannaməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının, dövlət büdcəsinin və cəmiyyətin qanuni maraqlarının qorunmasında mühüm rol oynayır. Bu sənədin düzgün və vaxtında doldurulması hər bir sahibkar, daşıyıcı və hüquqi şəxs üçün zəruri vəzifədir. Bəyannamə yalnız rəsmi tələb yox, həm də şəffaf, təhlükəsiz və inkişaf edən ticarət münasibətlərinin təminatıdır.

Müasir dövrdə gömrük prosedurlarının rəqəmsallaşdırılması, elektron xidmətlərin genişlənməsi, dövlət və sahibkar arasında qarşılıqlı inam və əməkdaşlıq şəraitində Yük Gömrük Bəyannaməsinin rolu getdikcə artır. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı və sahibkarı bu sahənin hüquqi və praktiki əsaslarını bilməli, şəffaf ticarət mədəniyyətinə töhfə verməlidir.

Yük Gömrük Bəyannaməsi təkcə gömrük orqanlarının yox, bütün cəmiyyətin təhlükəsiz, dayanıqlı və inkişaf etmiş gələcəyi üçün zəruri vasitədir. Dövlətin qanunlarına əməl etmək, bütün yükləri düzgün bəyan etmək hər birimizin borcudur.

Ən Çox Verilən Suallar