Ramazan, Qurban Bayramı (eid): Ritualları, Dini Mənası, Aktual Əhəmiyyəti

Eid sözü dünyada yüz milyonlarla insan üçün xüsusi mənaya malikdir və müxtəlif dillərdə, fərqli cəmiyyətlərdə məhz müqəddəs, mənəvi, eyni zamanda ailə və icma birliyini ifadə edən bayram anlayışını bildirir. “Eid” termini bir çox müsəlman ölkəsində, həmçinin Azərbaycanda da dini və mədəni ənənələrin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Hər il bütün İslam aləmində böyük təntənə ilə qeyd olunan iki əsas Eid – Ramazan Bayramı (Eid al-Fitr) və Qurban Bayramı (Eid al-Adha) təkcə dini mərasimlər deyil, həm də sosial birliyin, mərhəmətin, yardımlaşmanın, sevincin və həmrəyliyin simvoluna çevrilib. Eid bayramları yalnız ibadətlə məhdudlaşmır, bu günlər həm də ailə dəyərlərinin, dostluğun, insanlıq duyğularının daha da dərinləşdiyi dövrlər hesab olunur.

Azərbaycanda, eləcə də dünyanın bir çox müsəlman ölkəsində Eid günləri həm uşaqdan böyüyə hər kəsin səbirsizliklə gözlədiyi, xüsusi hazırlanaraq qeyd etdiyi, mədəniyyətin ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş müqəddəs günlər kimi qəbul edilir. Bu günlərdə ənənəvi bayram yeməkləri hazırlanır, qonaqlıqlar təşkil olunur, imkansızlara yardım edilir, məscidlərdə ibadət və dualar edilir, uzun müddət görüşməyən qohumlar bir araya gəlir. Eid-in məğzi isə, məhz paylaşmaq, bağışlamaq və mənəvi dəyərləri önə çəkməkdir.

Eid Sözünün Etimologiyası və Dini Mənası

“Eid” (ərəb əlifbası ilə عيد) sözünün kökü ərəb dilinə əsaslanır və “qayıdış”, “təkrarlanma”, “sevincin yenidən yaşanması” anlamlarını ifadə edir. Ərəb mədəniyyətində Eid termini min illərdir dini bayramlar üçün istifadə olunur və “yenilənən gün” kimi də yozulur. İslam dünyasında Eid sözü əsasən iki böyük dini bayram – Eid al-Fitr (Ramazan Bayramı) və Eid al-Adha (Qurban Bayramı) üçün işlədilir.

Qurani-Kərimdə Eid anlayışı insanların bir araya gəldiyi, birlik, paylaşma və bağışlanma duyğularının gücləndiyi müqəddəs günlər kimi təsvir edilir. Məhz bu günlərdə ibadət, dua, sədəqə, qurban və digər dini rituallar yerinə yetirilir, ailə və cəmiyyətin birliyi möhkəmlənir. Eid bayramları İslam dünyasında eyni zamanda “bayram”, “sevincli gün” və ya “şənlik” olaraq da tərcümə edilir və bu günlərin fərdi və ictimai əhəmiyyəti olduqca böyükdür.

Eid al-Fitr – Ramazan Bayramı

Eid al-Fitr, yəni Ramazan Bayramı, İslam dünyasında ən müqəddəs və gözlənilən günlərdən biridir. Bu bayram, müqəddəs Ramazan ayının sona çatmasını bildirir və müsəlmanlar bir ay davam edən orucdan sonra bu günü sevinclə qarşılayırlar. Ramazan ayı müsəlmanlar üçün Allahın mərhəmətinə, ruhi təmizlənməyə, səbir və iradənin möhkəmlənməsinə, eləcə də yardımlaşma və xeyirxahlıq dəyərlərinə xidmət edən xüsusi bir dövrdür.

Bayramın ilk günü, Ramazan ayının tamamlanmasından sonra yeni ayın görünməsi ilə başlayır. Eid al-Fitr günündə səhər erkən məscidlərdə xüsusi bayram namazı qılınır, dualar edilir. Bu bayramın əsas xüsusiyyətlərindən biri də “fitrə” sədəqəsinin verilməsidir. Fitrə sədəqəsi, hər bir müsəlmanın maddi imkanı ölçüsündə, ehtiyacı olanlara bayramdan əvvəl verilməli olan yardımdır. Məqsəd – cəmiyyətin bütün üzvlərinin bayramı birlikdə, sevinc və bolluq içində keçirməsini təmin etməkdir.

Ramazan Bayramı zamanı ailələr bir araya gəlir, süfrələr açılır, ənənəvi yeməklər hazırlanır, böyüklər, qohumlar, dostlar ziyarət edilir. Bu gün insanlar bir-birlərindən küsülülükləri unudur, barışır, xətaları bağışlayır və bir-birinə xoş arzular ünvanlayır. Azərbaycanda da Ramazan Bayramı həm dini, həm də milli-mədəni səviyyədə xüsusi yer tutur.

Eid al-Adha – Qurban Bayramı

Eid al-Adha, yaxud Qurban Bayramı, müsəlman dünyasında ikinci ən böyük dini bayram kimi qeyd edilir və Həcc ziyarətinin sonunda baş tutur. Bu bayram İbrahim Peyğəmbərin Allah qarşısında sədaqətinin simvolu olaraq qeyd olunur. Əfsanəyə görə, Allah İbrahim Peyğəmbərdən öz oğlunu qurban verməyi istədikdə, o, itaətlə bu əmri yerinə yetirməyə hazır olur. Allah isə onun səmimiyyətini görüb oğlunun əvəzinə bir qoç qurban etməsini əmr edir. Bu hadisə müsəlmanlar üçün sədaqət, itaət və inancın zirvəsi kimi qəbul edilir.

Qurban Bayramı günlərində, imkanı olan hər bir müsəlman ailəsi qurbanlıq heyvan (adətən qoyun, inək və ya dəvə) kəsir və bu ətin bir hissəsini ehtiyacı olanlara, qonşulara və qohumlara paylayır. Bayramın mahiyyəti, məhz yardımlaşmaq, insanlara kömək etmək, birgə sevinci bölüşmək və Allahın rizasını qazanmaqdır.

Qurban Bayramı zamanı da məscidlərdə xüsusi namaz qılınır, ailə və qohumlar bir araya gəlir, bayram süfrələri açılır. Azərbaycanda bu bayram hər il dövlət səviyyəsində qeyd olunur və cəmiyyətin bütün təbəqələri bir araya gələrək birliyini nümayiş etdirir.

Eid Günlərinin Dini və Sosial Əhəmiyyəti

Eid bayramlarının ən əsas özəlliklərindən biri cəmiyyətin bütün üzvlərini bir araya gətirməsi, fərqli təbəqələr arasında yardımlaşmanı və həmrəyliyi gücləndirməsidir. Bayram günləri yalnız ibadətlə məhdudlaşmır, bu günlərdə insanlar bir-birinə sevgi, hörmət və anlayış göstərirlər. Bayramlar həm də imkansızların, kasıbların və ehtiyacı olanların unudulmadığı, hər kəsin bolluq və sevinc içində yaşadığı günlərə çevrilir.

Ənənəvi olaraq, Eid günlərində uşaqdan böyüyə hər kəsin geyimi təzə olur, evlər bəzədilir, bayram süfrələrinə müxtəlif şirniyyatlar, ənənəvi yeməklər düzülür. Uşaqlara hədiyyələr verilir, qonşular ziyarət edilir, küsülülər barışır, ailələr bir araya gəlir. Bu günlər insanların bir-birinə qarşı daha mərhəmətli və qayğıkeş davrandığı, sosial əlaqələrin daha da möhkəmləndiyi günlər kimi seçilir.

Eid-in Azərbaycandakı Qeyd Olunma Xüsusiyyətləri

Azərbaycanda Eid – həm Ramazan, həm də Qurban Bayramı dövlət səviyyəsində rəsmi qeyri-iş günləri kimi təsbit olunub və ölkənin hər yerində xüsusi təntənə ilə qeyd olunur. Azərbaycanda bu bayramlar həm dini, həm də milli-mədəni ənənələrin qarışdığı xüsusi günlərdir. Bayram öncəsi məscidlərdə xüsusi namazlar qılınır, bayram günlərində ehtiyacı olanlara sədəqə, fitrə və qurban payları çatdırılır.

Azərbaycanda Eid günləri xalq arasında “bayram”, “ramazan bayramı”, “qurban bayramı”, “böyük bayram” kimi adlarla da tanınır. Bayram süfrələrində paxlava, şəkərbura, şorqoğal kimi ənənəvi şirniyyatlar, müxtəlif yerli yeməklər hazırlanır. Ənənəyə uyğun olaraq, insanlar qəbiristanlıqları ziyarət edir, vəfat etmiş yaxınlarının ruhuna dualar oxuyur, kasıblara yardım göstərir, uşaqlara hədiyyələr alınır.

Bayram günləri eyni zamanda böyük şəhərlərdə və kəndlərdə müxtəlif tədbirlər, xeyriyyə aksiyaları, konsertlər və festivallar təşkil olunur. Eid bayramları Azərbaycanın ictimai həyatında mühüm rol oynayır və milli kimliyin formalaşmasında xüsusi yer tutur.

Eid-in Tarixi və Coğrafi Yayılması

Eid bayramları VII əsrdən bəri İslam dininin yayılması ilə paralel olaraq dünyanın bütün müsəlman ölkələrinə, eləcə də müxtəlif xalqların adət-ənənələrinə daxil olub. Ərəb ölkələrində, Orta Asiyada, Şimali Afrikada, Cənubi Asiyada, Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda Eid ənənələri öz yerini tapıb və hər ölkədə yerli mədəniyyətlə vəhdət təşkil edib.

Eid bayramlarının hər ölkədə fərqli adət-ənənələrlə zənginləşməsi onu daha da rəngarəng və universal edir. Misirdə, Türkiyədə, İranda, Hindistanda, Malayziyada, İndoneziyada, Mərkəzi Asiyada və digər regionlarda bayramlar özünəməxsus şəkildə qeyd olunur. Lakin bütün müsəlman dünyasında əsas mahiyyət dəyişmir – birliyə, yardımlaşmaya, mərhəmətə, insanlıq dəyərlərinə çağırış.

Eid Günlərinin İbadət və Ritualları

Eid günlərində dini ibadətlər xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Hər iki bayramda səhər tezdən məscidlərdə və açıq ərazilərdə xüsusi bayram namazı qılınır. Namazdan sonra müsəlmanlar bir-birini təbrik edir, dualar oxunur, Allahdan bağışlanma və ruzi-bərəkət dilənir. Ramazan Bayramında fitrə sədəqəsi verilməsi, Qurban Bayramında isə qurbanlıq heyvan kəsilməsi ən vacib dini rituallardandır.

Bayram günləri insanlar həm öz ailələrini, həm də qohumlarını ziyarət edir, küsülüləri barışdırır, məhrumlara, yetimlərə, ehtiyacı olanlara xüsusi diqqət göstərir. Məscidlərdə xütbələr oxunur, ictimai yerlərdə, parklarda, bayram yarmarkalarında müxtəlif tədbirlər təşkil olunur. İslamın əsas prinsiplərindən biri olan yardımlaşma və paylaşma Eid günlərinin ruhunda xüsusi yer tutur.

Eid-in Müasir Dövrdə Rolu və Aktual Əhəmiyyəti

Müasir dünyada Eid bayramları sadəcə dini ritual olmaqdan çıxıb, həm də mədəniyyətlərin birləşdiyi, müxtəlif xalqlar arasında dialoq və tolerantlıq körpüsü rolunu oynayır. Globalizasiya və informasiya dövründə bayram günləri sosial mediada, kütləvi informasiya vasitələrində geniş təbliğ olunur, fərqli ölkələrdə yaşayan insanlar arasında birliyə, sülhə, həmrəyliyə çağırış edilir.

Bütün müsəlman dünyası üçün ortaq olan Eid bayramları müasir cəmiyyətlərdə ailə və icma dəyərlərinin, insanlıq və xeyirxahlıq prinsiplərinin möhkəmləndirilməsinə, yeni nəsillərə bu dəyərlərin ötürülməsinə xidmət edir. Eid günlərində cəmiyyətin ən zəif, yardıma ehtiyacı olan üzvləri unudulmur, onların qayğısına qalmaq əsas vəzifəyə çevrilir.

Eid-in Ədəbiyyatda, İncəsənətdə və Folklorda Yeri

Eid bayramları Azərbaycan ədəbiyyatında, xalq şeirində, atalar sözlərində, rəsm və musiqi əsərlərində də geniş əksini tapıb. Bayram günləri ilə bağlı müxtəlif mahnılar, şeirlər, hekayələr yaradılıb. Folklorda Eid günləri insanlara xeyir-dua, ruzi-bərəkət, sevinc, bolluq gətirən, küsülüləri barışdıran, insanları bir araya toplayan müqəddəs dövrlər kimi təsvir edilir.

Həmçinin, bayram günlərinə həsr olunan teatr tamaşaları, sənədli filmlər, televiziya proqramları, rəsm sərgiləri ölkədə milli-mədəni dəyərlərin təbliği baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Eid bayramlarının cəmiyyətdə və fərdlərin həyatında yaratdığı pozitiv ab-hava incəsənətdə də bədii formada ifadə olunur.

Eid sözü və bu bayramların mahiyyəti yalnız bir dinə məxsus ibadət deyil, insanlıq üçün universallıq, paylaşma, mərhəmət, bağışlama, birlik və sevgi kimi yüksək dəyərlərin, humanizmin təcəssümüdür. Eid bayramları Azərbaycan xalqının da ən önəmli dini-mənəvi və milli-mədəni dəyərlərini yaşadan, gələcək nəsillərə ötürən, ictimai həyatın birləşdirici və inkişaf etdirici gücünə çevrilən bayramlardır. Əsrlər boyu nəsildən-nəslə ötürülən Eid ənənələri bu gün də öz aktuallığını, təravətini və müqəddəsliyini qoruyub saxlayır.

Müasir dövrün çağırışları fonunda, Eid bayramlarının dərin məna və əhəmiyyətini dərk etmək, onları sadəcə dini mərasim kimi deyil, ailə, cəmiyyət, bəşəriyyət üçün mühüm insani dəyərlərin təbliğçisi kimi qəbul etmək, hər bir insanın mənəvi zənginliyi, ruhi inkişafı və sosial birliyinin formalaşması baxımından olduqca vacibdir.

Ən Çox Verilən Suallar və Cavabları