Körpələrin fiziki və psixoloji ehtiyacları onların dünyaya göz açdığı ilk gündən etibarən valideynlərin prioritet məsuliyyətinə çevrilir. Bu ehtiyacların içərisində əmziklər xüsusilə diqqət mərkəzində olan əşyalar sırasındadır. Əmzik sadəcə ağızda saxlanılan bir plastik və ya silikon vasitə deyil, həm də uşağın emosional tənzimlənməsi, sakitləşməsi və bəzən yuxuya getməsi üçün psixoloji dəstək alətidir. Onun düzgün seçilməsi və istifadə olunması körpənin sağlam inkişafında mühüm rol oynayır.
Əmzik istifadəsi uzun illərdir valideynlərin gündəlik həyatının bir parçasına çevrilib. Lakin onunla bağlı həm tibbi, həm də psixoloji aspektlərdə fərqli fikirlər mövcuddur. Bəzi mütəxəssislər əmziyin ana südü ilə qidalanmaya mane ola biləcəyini qeyd edir, digərləri isə onun təhlükəsiz və nəzarətli şəkildə istifadəsinin uşaq inkişafı baxımından faydalı ola biləcəyini vurğulayır. Bu səbəbdən əmzik haqqında qərar verərkən, onun faydaları, riskləri, istifadə müddəti və gigiyenası barədə dəqiq və məlumatlı olmaq vacibdir.
Əmziyin funksional rolu və uşağın inkişafına təsiri
Əmziyin əsas funksiyası körpənin sorulma refleksini təmin etmək və onu emosional cəhətdən sakitləşdirməkdir. Körpələrdə bu refleks hələ doğuşdan əvvəl, ana bətnində inkişaf edir və həyatın ilk aylarında güclü şəkildə özünü göstərir. Sorulma davranışı yalnız qidalanma məqsədi daşımır, həm də uşaqda təhlükəsizlik və rahatlıq hissi yaradır. Əmzik məhz bu refleksi təmin etdiyi üçün körpəni sakitləşdirməkdə, ağlama və narahatlıq səviyyəsini azaltmaqda faydalı ola bilər.
Əmzik istifadəsi bəzi hallarda uşaqda yuxu keyfiyyətini də artırır. Yatmazdan əvvəl əmzik verildikdə uşaq daha tez sakitləşir və özünü təhlükəsizlikdə hiss edərək yuxuya gedir. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, əmzik istifadəsi 1 yaşadək uşaqlarda qəfil körpə ölümü sindromu (SIDS) riskini azalda bilər. Lakin burada əsas şərt əmziyin düzgün seçilməsi və gigiyenik şəraitdə istifadə edilməsidir.
Əmzik növləri: material və formalar üzrə təsnifat
Müasir bazarda əmziklərin müxtəlif növləri mövcuddur. Onlar həm material, həm də formalarına görə fərqlənirlər. Material baxımından silikon, lateks və kauçuk əmziklər geniş yayılıb. Silikon əmziklər daha sərt və dayanıqlıdır, bakteriyaların yapışmasına qarşı daha davamlıdır. Lateks əmziklər isə daha yumşaq və elastik olsa da, allergik reaksiyalara səbəb ola bilər və daha tez sıradan çıxır.
Forma baxımından ortodontik və simmetrik əmziklər üstünlük təşkil edir. Ortodontik əmziklər uşağın ağız və çənə quruluşuna uyğun dizayn edilir və dişlərin düzgün inkişafını dəstəkləyir. Klassik simmetrik əmziklər isə hər iki tərəfdən eyni ölçülü olub istənilən şəkildə istifadə oluna bilir. Seçim zamanı uşağın yaşı, dişlərinin çıxıb-çıxmaması və çənə quruluşu nəzərə alınmalıdır.
Əmzik istifadəsinin üstünlükləri
Əmziyin düzgün istifadə edildiyi hallarda bir sıra müsbət təsirləri vardır. Ən başlıca üstünlüyü körpənin sakitləşdirilməsi və emosional stabilliyidir. Sorulma hərəkəti uşağın sinir sistemini sakitləşdirir və ağlama refleksini zəiflədir. Bu isə həm körpənin rahat yuxuya getməsinə, həm də valideynlərin daha sakit mühitdə istirahət etməsinə imkan yaradır.
Əmzik bəzi uşaqlarda baş barmaq əmmə vərdişinin qarşısını almaq üçün də istifadə olunur. Barmaq əmmə əlamətləri uzunmüddətli olduqda çənə quruluşuna mənfi təsir göstərə bilər. Əmziyin isə nəzarətli şəkildə tərgitməsi mümkündür. Əlavə olaraq, uşaq diş çıxarma mərhələsinə keçərkən əmzik ağrının azalmasına kömək edə bilər.
Potensial risklər və nəzarətsiz istifadənin fəsadları
Əmzik istifadəsinin faydaları ilə yanaşı, bəzi riskləri də mövcuddur. Ən çox müzakirə edilən məsələ onun ana südü ilə qidalanmaya təsiridir. Əgər əmzik doğumdan dərhal sonra istifadə edilərsə, uşaqda süd əmmə texnikasında çaşqınlıq yarada bilər. Bu səbəbdən həkimlər adətən əmzik istifadəsini ana südü oturuşduqdan sonra – yəni 4-6 həftəlik dövrdən sonra tövsiyə edirlər.
Daimi və uzunmüddətli əmzik istifadəsi dişlərin quruluşuna da mənfi təsir edə bilər. 2 yaşdan sonra davam edən vərdiş, dişlərin önə çıxmasına, çənənin asimmetrik formalaşmasına və nitq pozuntularına səbəb ola bilər. Həmçinin, gigiyenik olmayan şəraitdə saxlanılan əmziklər mikrobların uşağın orqanizminə daxil olmasına şərait yaradır.
Əmzik seçimi: valideynlər üçün bələdçi
Əmzik seçərkən valideynlər onun materialına, formasına, istehsalçı brendinə və təhlükəsizlik sertifikatlarına diqqət yetirməlidir. İlk olaraq əmziyin BPA-sız, toksik olmayan maddələrdən hazırlanması vacibdir. Silikon əmziklər daha gigiyenik və dayanıqlı sayılır. Əmziyin uşağın yaşına uyğun olmasına, hava dəliklərinə malik olmasına və ağız ətrafına təzyiq göstərməməsinə də diqqət yetirilməlidir.
Əmziyin qoruyucu qapağı olması, sterilizasiya edilə bilməsi və tez-tez dəyişdirilməsi də gigiyena baxımından əhəmiyyətlidir. Uşaq əmziyi yerə saldıqda onu sadəcə su ilə yumaq kifayət deyil – sterilizator və ya qaynadılmış suda dezinfeksiya vacibdir.
Əmziyin tərgitmə mərhələsi və uşağa təsiri
Əmzikdən ayrılmaq hər uşaqda fərqli şəkildə baş verir. Ən ideal vaxt 1,5–2 yaş arası hesab olunur. Bu dövrdə uşaq artıq ətraf mühiti daha çox tanımağa, emosiyalarını ifadə etməyə və tələbatlarını başqa vasitələrlə ödəməyə başlayır. Əgər bu mərhələdə əmzikdən ayrılma tədricən, stresssiz və mərhələli şəkildə həyata keçirilərsə, uşaqda emosional gərginlik yaranmaz.
Əmziyin birdən alınması əksinə, narahatlıq və ağlama ilə nəticələnə bilər. Tərgitmə prosesində valideynin alternativlər təqdim etməsi (sevimli oyuncaq, nağıl saatı, fiziki yaxınlıq və s.) uşaq üçün keçid dövrünü asanlaşdırır. Əgər uşaqda asılılıq müşahidə olunursa, bu zaman uşaq psixoloqu ilə məsləhətləşmək tövsiyə edilir.
İctimai baxış və ənənəvi yanaşmalar
Əmzik istifadəsinə qarşı bəzi cəmiyyətlərdə stereotiplər mövcuddur. Bəzən valideynlər ətrafdan gələn təzyiqlərə görə əmzik istifadəsindən çəkinir və ya əksinə, onu ehtiyac olmadan tez-tez istifadə edirlər. Halbuki əmzik, istifadə məqsədi, müddəti və şəraiti düzgün müəyyən edildikdə təhlükəli deyil, əksinə faydalı ola bilər. Ənənəvi üsullarla (barmaq əmmə, yastıq əmmə) müqayisədə əmzik həm nəzarətli, həm də idarəolunan bir alətdir.
Təcrübəli valideynlər üçün əmzik bir vasitədir, məqsəd deyil. Əsas məqsəd uşağın fiziki və psixoloji ehtiyaclarını düzgün oxuyaraq ona uyğun yanaşma tətbiq etməkdir. Hər uşaq fərqlidir və hər valideyn öz körpəsinin siqnallarını anlamaqda ən yaxşı qərarı verməlidir.
Əmzik, körpə baxımında diqqətlə nəzərə alınmalı olan, həm faydalı, həm də potensial riskləri olan vasitədir. Onun düzgün seçimi, nəzarətli istifadəsi və vaxtında tərgitməsi uşaq sağlamlığı baxımından müsbət nəticələr verir. Emosional sabitlik, rahat yuxu və təhlükəsizlik hissi kimi faydaları ilə yanaşı, ana südü ilə qidalanmaya, diş quruluşuna və gigiyenaya təsiri də nəzərə alınmalıdır. Valideynlərin əmziklə bağlı qərar vermədən əvvəl məlumatlı olması, tibbi və psixoloji tövsiyələri nəzərə alması vacibdir. Hər bir körpə özünəməxsusdur və yanaşma fərdi əsasda qurulmalıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Əmzik istifadəsi körpə üçün zərərlidirmi?
Əgər nəzarətli və gigiyenik şəkildə istifadə edilirsə, zərərli deyil. Lakin uzun müddət istifadə bəzi diş və nitq problemlərinə səbəb ola bilər.
2. Körpəyə əmzik nə vaxt verilməlidir?
Ən yaxşısı əmzik ana südü rejimi oturuşduqdan sonra, yəni doğuşdan 4–6 həftə sonra verilməlidir.
3. Əmzik yuxuda istifadə oluna bilərmi?
Bəli, əmzik yuxuda uşaq üçün sakitləşdirici rol oynaya bilər və bəzi hallarda SIDS riskini azaldır.
4. Əmzik dişlərin çıxmasına mane olurmu?
Uzun müddət, xüsusilə 2 yaşdan sonra davam edən istifadədə dişlərin quruluşuna mənfi təsir edə bilər.
5. Əmzik barmaq əmmənin qarşısını alırmı?
Bəli, nəzarətli istifadə barmaq əmmə vərdişinin qarşısını almaqda köməkçi ola bilər.
6. Hər uşaq üçün eyni əmzik istifadə oluna bilərmi?
Xeyr. Əmzik seçərkən uşağın yaşı, çənə quruluşu və dişlərinin vəziyyəti nəzərə alınmalıdır.
7. Əmziyi neçə müddətdən bir dəyişdirmək lazımdır?
Orta hesabla hər 1–2 ayda bir dəyişdirilməlidir və zədələnmiş əmziklər dərhal atılmalıdır.
8. Əmzik sterilizasiya olunmalıdırmı?
Bəli. Hər gün sterilizasiya olunmalı və gigiyenik saxlanılmalıdır.
9. Əmziyin allergik təsiri ola bilərmi?
Bəzi uşaqlarda lateks əmziklərə qarşı allergiya baş verə bilər. Silikon əmziklər daha təhlükəsizdir.
10. Əmzikdən necə tərgitmək lazımdır?
Tədricən və mərhələli şəkildə, alternativlər təqdim edərək və uşaq psixologiyasını nəzərə alaraq tərgitmək tövsiyə olunur.
