Əşyaların İnterneti (IoT): Tətbiq Sahələri, Əsas Prinsipləri

Son illər dünyada texnologiyanın inkişafı həyatımızın bütün sahələrinə birbaşa təsir göstərir. Artıq gündəlik istifadə etdiyimiz cihazlar təkcə öz funksiyalarını yerinə yetirmir, eyni zamanda internet vasitəsilə bir-biri ilə və insanlarla əlaqə quraraq daha ağıllı, çevik və rahat idarə oluna bilir. Bu möcüzəvi dəyişimin əsas səbəblərindən biri məhz Əşyaların İnterneti – qısa adı ilə IoT (Internet of Things) texnologiyasıdır. Əşyaların İnterneti XXI əsrin ən böyük texnoloji nailiyyətlərindən biri olmaqla, cəmiyyətin həyat tərzini, biznes modellərini və iqtisadi inkişafı tamamilə dəyişdirir. Bu konsepsiya adi məişət cihazlarından tutmuş, iri sənaye avadanlıqlarına, nəqliyyatdan səhiyyəyə, kənd təsərrüfatından şəhər infrastrukturuna qədər geniş tətbiq olunur. Hazırda dünyada milyardlarla “ağıllı” cihaz internetə qoşulub və real vaxtda məlumat ötürərək fərdi və ictimai həyatın optimallaşdırılmasına xidmət edir. Azərbaycan da bu texnoloji inqilabdan geri qalmır və ölkəmizdə IoT texnologiyalarının tətbiqi, gələcək inkişaf perspektivləri getdikcə daha çox aktual olur.

IoT anlayışı və əsas prinsipləri

Əşyaların İnterneti dedikdə, müxtəlif obyektlərin və cihazların internet üzərindən bir-biri ilə əlaqəli işləməsi, məlumat toplaması, ötürməsi və uzaqdan idarə olunması başa düşülür. IoT sisteminin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, “ağıllı” cihazlar – sensorlar, kameralar, məişət texnikası, nəqliyyat vasitələri, sənaye avadanlıqları və s. – bir şəbəkə üzərindən fasiləsiz əlaqədə olur, istifadəçiyə və ya digər cihazlara məlumat göndərir. Bu texnologiya cihazların daxili proqram təminatı, proqramlaşdırıla bilən mikroprosessorlar və yüksək sürətli internet bağlantısı vasitəsilə mümkün olur. IoT əsasən üç funksionallığı özündə birləşdirir: müşahidə (sensorlar və məlumat toplama), əlaqə (şəbəkədə məlumat ötürülməsi), və hərəkətə keçmə (idarəetmə və avtomatlaşdırma).

IoT-nin tətbiq sahələri

Əşyaların İnterneti texnologiyası artıq həyatımızın bir çox sahəsində geniş tətbiq olunur. Ən çox rast gəlinən nümunələrdən biri ağıllı evlərdir: burada işıqlandırma, isitmə-soyutma sistemləri, təhlükəsizlik kameraları və məişət cihazları mobil telefon və ya internet üzərindən idarə olunur. Kənd təsərrüfatında IoT texnologiyası vasitəsilə torpağın rütubətinin avtomatik monitorinqi, gübrələmə və suvarma proseslərinin optimallaşdırılması həyata keçirilir. Sənayedə, zavod və fabriklərdə avadanlıqların uzaqdan nəzarəti, texniki nasazlıqların proqnozlaşdırılması və istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması artıq reallığa çevrilib. Nəqliyyat sektorunda IoT əsaslı “ağıllı” yol infrastrukturu, nəqliyyat vasitələrinin GPS izlənməsi, tıxacların monitorinqi və sürücülərin təhlükəsizliyinin artırılması üçün istifadə olunur. Səhiyyədə isə xəstə monitorinqi, uzaqdan diaqnostika və dərmanların avtomat paylanması kimi imkanlar yaranıb.

IoT-nin üstünlükləri və cəmiyyət üçün faydaları

Əşyaların İnterneti bir sıra mühüm üstünlüklər təqdim edir. Əvvəla, o, insan əməyinə qənaət etməyə, vaxt və resursların daha səmərəli istifadəsinə imkan yaradır. Avtomatlaşdırma və ağıllı idarəetmə sayəsində gündəlik həyat daha rahat, təhlükəsiz və effektiv olur. Evdə, işdə və ya ictimai yerlərdə cihazların və xidmətlərin optimallaşdırılması həm enerji, həm də maliyyə baxımından qənaət deməkdir. IoT eyni zamanda sənayedə məhsuldarlığı artırır, nasazlıqların vaxtında aşkar olunmasına kömək edir və istehsalatda itkiləri minimuma endirir. Səhiyyədə xəstələrin vəziyyəti daim monitorinq olunduğuna görə, təcili yardımın vaxtında göstərilməsi, xroniki xəstəliklərin idarə olunması və yaşlıların uzaqdan müşahidəsi mümkündür. Şəhər infrastrukturunda IoT-nin tətbiqi “ağıllı şəhərlər” (smart city) konsepsiyasının əsasını təşkil edir və bu, tıxacların azaldılması, havanın keyfiyyətinin monitorinqi, ictimai nəqliyyatın səmərəli idarə olunması kimi bir çox fayda gətirir.

IoT-nin iqtisadiyyata və biznesə təsiri

Əşyaların İnterneti iqtisadiyyat və biznes üçün yeni imkanlar açır. İstehsalat, xidmət, kənd təsərrüfatı, ticarət, səhiyyə və s. kimi sektorlar artıq IoT texnologiyası vasitəsilə rəqabət üstünlüyü qazanır. Şirkətlər məhsul və xidmətlərini real vaxtda izləyə, resursların bölüşdürülməsini optimallaşdıra, xərcləri azalda və yeni biznes modelləri formalaşdıra bilir. Məsələn, pərakəndə satışda IoT sayəsində anbar ehtiyatları avtomatik izlənir, mağaza zəncirlərində müştəri davranışına uyğun təkliflər irəli sürülür. Logistika və nəqliyyat sahəsində yüklərin hərəkəti, temperaturu və təhlükəsizliyi real vaxtda izlənir. Sənayedə, “ağıllı fabrik” (smart factory) konsepsiyası, avtomatlaşdırılmış istehsal xətləri və texniki baxışların qabaqcadan təyin olunması artıq yeni reallıqdır. Bütün bunlar isə şirkətlərin rəqabətqabiliyyətliliyini artırır, bazara yeni məhsul və xidmətlərin çıxarılmasını asanlaşdırır.

Təhlükəsizlik və məxfiilik məsələləri

IoT texnologiyasının sürətli inkişafı bəzi yeni çağırış və riskləri də gündəmə gətirir. Ən önəmlisi təhlükəsizlik və şəxsi məlumatların qorunmasıdır. Bütün bu ağıllı cihazlar, topladıqları məlumatları internet üzərindən ötürdüyü üçün haker hücumları, məlumat sızıntısı, kiberfırıldaqçılıq və icazəsiz giriş riski yüksəkdir. Məsələn, evinizdəki ağıllı kamera və ya uşağınızın GPS izləyicisi müdaxiləyə məruz qalarsa, şəxsi həyat və mülkiyyət təhlükəyə düşə bilər. Bunun qarşısını almaq üçün istehsalçılar və istifadəçilər ən müasir şifrələmə texnologiyalarından istifadə etməli, cihazların proqram təminatını mütəmadi yeniləməli və güclü parol tətbiq etməlidir. Həmçinin, dövlət səviyyəsində də IoT təhlükəsizliyini təmin edən normativ-hüquqi aktlar, milli strategiyalar hazırlanmalı və müvafiq nəzarət orqanları yaradılmalıdır. Məxfiiliyin qorunması, istifadəçi razılığı və məlumatların emalı üçün aydın və şəffaf qaydalar əsas prioritet olmalıdır.

Azərbaycanda IoT-nin inkişafı və perspektivləri

Azərbaycan da qlobal texnoloji tendensiyalardan kənarda qalmır və əşyaların interneti sahəsində bir sıra layihələr həyata keçirilir. Bakı və regionlarda ağıllı parkinq, nəqliyyat, işıqlandırma və təhlükəsizlik sistemlərinin tətbiqi, kənd təsərrüfatında smart suvarma, telemetriya və monitorinq texnologiyaları artıq reallaşır. Dövlət tərəfindən innovasiyaların dəstəklənməsi, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, startaplara və gənc mütəxəssislərə dəstək proqramları IoT-nin inkişafına stimul verir. Ənənəvi sənaye və xidmət sahələrində ağıllı texnologiyaların tətbiqi rəqabətliliyi artırır və iqtisadi inkişafa yeni nəfəs verir. Xüsusilə, təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və kənd təsərrüfatında pilot layihələr uğurla reallaşır. Gələcəkdə isə 5G texnologiyasının geniş yayılması, daha sürətli və etibarlı internet bağlantısı, milli IoT ekosisteminin qurulması, yerli mütəxəssislərin hazırlanması və hüquqi-normativ bazanın inkişafı prioritet istiqamətlərdəndir.

Əşyaların İnterneti – IoT, müasir dünyanın texnoloji transformasiyasının başlıca simvoludur. Onun sayəsində insan həyatının keyfiyyəti yüksəlir, iş və məişət prosesləri sadələşir, iqtisadiyyat və sənaye rəqabətə daha dayanıqlı olur. Lakin bu inkişaf riskləri də artırır və hər bir istifadəçi, şirkət və dövlət bu riskləri vaxtında qiymətləndirib, təhlükəsiz və məsuliyyətli addımlar atmalıdır. Azərbaycan üçün də IoT yalnız innovativ texnologiya deyil, həm də cəmiyyətin gələcək inkişafı, yeni iş imkanları və daha rahat, təhlükəsiz həyat modelidir. Əşyaların interneti gələcəyin texnologiyası olmaqla artıq bu günümüzü dəyişir və hər kəs bu prosesdə öz yerini tapmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar