Rabitə və informasiya texnologiyaları müasir dövrün əsas strateji sahələrindən biri olmaqla, təkcə texniki infrastrukturun qurulması deyil, həm də rəqəmsal transformasiyanın reallaşdırılması, innovasiyaların tətbiqi və rəqəmsal savadlılığın artırılması kimi vacib vəzifələri özündə birləşdirir. Qlobal miqyasda informasiya cəmiyyətinin formalaşması və 4-cü sənaye inqilabının təsiri altında bu sahənin rolu daha da güclənmişdir. Məhz bu səbəbdən də Azərbaycan Respublikası da bu istiqamətdə ardıcıl və məqsədyönlü islahatlar həyata keçirməkdədir. Hazırda bu sahəyə dövlət səviyyəsində nəzarət və koordinasiya funksiyasını həyata keçirən qurum, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi, yalnız rabitə və texnologiya ilə məhdudlaşmayan, həm də dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması, rəqəmsal iqtisadiyyatın təşviqi və beynəlxalq texnoloji əməkdaşlığın gücləndirilməsi missiyasını yerinə yetirir.
Rabitə Nazirliyinin tarixi formalaşması
Azərbaycan Respublikasında rabitə sahəsinin dövlət idarəçiliyi uzun tarixə malikdir. Rabitə sahəsi SSRİ dövründən başlayaraq, ayrı-ayrı komitələr və nazirliklər vasitəsilə idarə olunurdu.
- 1918–1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə ilk dəfə olaraq Poçt və Teleqraf Nazirliyiyaradılmışdır.
- Sovet dövründə sahə Rabitə Nazirliyi adı altında fəaliyyət göstərmiş, tərkibində poçt, teleqraf, telefon və radio ilə bağlı strukturlar fəaliyyət göstərmişdir.
- 1991-ci ildən sonra, müstəqillik dövründə Azərbaycan Respublikasının Rabitə Nazirliyi yaradılmış və 2004-cü ildə adı Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, daha sonra isə Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi kimi dəyişdirilmişdir.
- 2020-ci ildə nazirlik Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi adlandırıldı. Bu dəyişiklik ölkənin rəqəmsal transformasiyasına və İKT sektorunun genişləndirilməsinə uyğunlaşdırılmışdır.
Nazirliyin əsas məqsədi və funksiyaları
Nazirliyin fəaliyyət məqsədi Azərbaycanda rabitə, poçt, telekommunikasiya, İKT, peyk sistemləri və rəqəmsal xidmətlərin inkişafını təmin etmək, bu sahələrdə dövlət siyasətini formalaşdırmaq və həyata keçirməkdir.
Əsas funksiyaları bunlardır:
- Rabitə və yüksək texnologiyalar sahəsində dövlət siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi
- Telekommunikasiya infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi
- Rəqəmsal hökumət və elektron xidmətlərin tətbiqi
- İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması
- İnnovasiya və texnoloji inkişafın təşviqi
- Rəqəmsal savadlılığın artırılması və texnoloji maarifləndirmə
Nazirliyin struktur quruluşu
Nazirliyin rəhbərliyinə nazir, nazir müavinləri və struktur bölmə rəhbərləri daxildir. Nazirlik aşağıdakı baş idarə və departamentlərə bölünür:
- Rəqəmsal İnkişaf Departamenti
- Telekommunikasiya və İnfrastruktur İdarəsi
- İnformasiya Cəmiyyəti və E-Hökumət İdarəsi
- Poçt xidmətlərinin inkişaf şöbəsi
- İnnovasiya və Texnologiyalar Siyasəti Departamenti
- İnformasiya Təhlükəsizliyi və Kibertəhlükəsizlik Mərkəzi
Nazirliyin tabeçiliyində olan qurumlar
Nazirliyin tabeliyində fəaliyyət göstərən qurumlar birbaşa olaraq ölkədə rabitə və informasiya texnologiyaları üzrə xidmətlər göstərir, layihələr icra edir və strategiyalar tətbiq edir.
Əsas qurumlar:
- Aztelekom MMC – şəhərlərarası və beynəlxalq telefon əlaqəsinin təşkili
- Baktelecom MMC – Bakı şəhəri üzrə stasionar telefon, internet və digər rabitə xidmətləri
- Azərpoçt MMC – poçt xidmətlərinin göstərilməsi
- AzInTelecom MMC – bulud texnologiyaları, dövlət məlumat mərkəzləri, beynəlxalq trafik
- Azərkosmos ASC – peyk rabitəsi və kosmik texnologiyalar sahəsində xidmətlər
- Elektron Hökumətin İnkişafı Mərkəzi – dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması
Rəqəmsal xidmətlər və elektron hökumət
Nazirliyin həyata keçirdiyi ən mühüm layihələrdən biri “Elektron Hökumət” portalıdır. Bu portal vasitəsilə vətəndaşlar bir çox dövlət xidmətlərinə onlayn çıxış əldə edə bilirlər.
Əsas xidmətlər:
- Elektron imza (e-imza) sistemi
- ASAN xidmət inteqrasiyalı xidmətlər
- Əmlak, təhsil, səhiyyə, sosial müdafiə ilə bağlı xidmətlər
- Vergi hesabatları və qeydiyyat
- Mülkiyyət sənədlərinin alınması
- Onlayn arayışlar və müraciətlər
Bu rəqəmsallaşma dövlət-vətəndaş münasibətlərinin şəffaf, sürətli və daha rahat formada qurulmasına xidmət edir.
Peyk rabitəsi və Azərkosmos
Azərbaycanın ilk milli peyki olan Azerspace-1 2013-cü ildə orbitə buraxılmış və regionda informasiya mübadiləsində strateji əhəmiyyət qazanmışdır. Daha sonra Azerspace-2 və Azersky peykləri də orbitə çıxarılmışdır.
Peyk sistemləri ilə əldə edilən imkanlar:
- Televiziya və radio yayımı
- İnternet xidmətlərinin regional genişləndirilməsi
- Müdafiə və təhlükəsizlik sistemləri üçün məlumatlar
- Kənd təsərrüfatı, enerji və ətraf mühit monitorinqi
- Yerüstü rabitə ilə əhatə olunmayan ərazilərin əlaqələndirilməsi
Kibertəhlükəsizlik və informasiya mühafizəsi
Rabitə Nazirliyi kibertəhlükəsizlik sahəsində də geniş fəaliyyət göstərir. Xüsusilə dövlət qurumlarının, bankların və digər kritik infrastrukturun məlumat təhlükəsizliyi əsas prioritetlərdəndir.
İstiqamətlər:
- Kibertəhlükəsizlik strategiyasının hazırlanması
- CERT – kiberinsidentlərin araşdırılması komandası
- DDoS hücumlarına qarşı müdafiə sistemləri
- Dövlət informasiya sistemlərinin qorunması
- Maarifləndirmə və texnoloji savadlılıq tədbirləri
Əlçatan rabitə və regionlara çıxış
Nazirliyin həyata keçirdiyi layihələrdən biri də regionlarda rabitə xidmətlərinin genişləndirilməsidir. Bu, kənd və ucqar ərazilərdə internet və telefon xidmətlərinin əlçatanlığını təmin edir.
Əsas tədbirlər:
- GPON texnologiyalarının tətbiqi
- Fiber-optik kabellərlə genişzolaqlı internet
- 4G LTE və Wi-Fi xidmətlərinin genişləndirilməsi
- Elektron poçt və logistika şəbəkəsinin gücləndirilməsi
İnnovasiya və texnoloji inkişaf
Nazirlik ölkədə innovasiya mühitinin formalaşdırılması və texnoloji startapların təşviqində də fəal iştirak edir. “İNNOLAND”, “SABAH.Hub” və digər inkubasiya mərkəzləri vasitəsilə gənc mütəxəssislərin təşəbbüsləri dəstəklənir.
Dəstək mexanizmləri:
- Startaplara vergi güzəştləri
- Təlim və mentorluq proqramları
- Tətbiqi tədqiqat və layihələrin maliyyələşdirilməsi
- Yerli İT məhsullarının dövlət sifarişlərinə inteqrasiyası
Beynəlxalq əməkdaşlıq və təşəbbüslər
Nazirlik beynəlxalq təşkilatlarla (ITU, WSIS, ICANN və s.) əməkdaşlıq edir və regional proqramlara qatılır. Azərbaycan eyni zamanda “Rəqəmsal İpək Yolu” təşəbbüsündə iştirak edir və regional tranzit mərkəzi kimi formalaşır.
Rabitə və Yüksək Texnologiyalar sahəsində fəaliyyət göstərən nazirlik Azərbaycanda rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı, informasiya cəmiyyətinin qurulması və dövlət xidmətlərinin optimallaşdırılmasında mühüm rol oynayır. İnformasiya texnologiyaları və rabitə sektoru yalnız bir texniki sahə deyil, ölkənin sosial və iqtisadi inkişafına yön verən strateji dayaqlardan biridir. Mövcud çağırışlar, informasiya təhlükəsizliyi, sürətli internetə çıxış, regional rabitənin inkişafı, innovasiya təşəbbüslərinin dəstəklənməsi, qarşısında Rabitə Nazirliyinin missiyası yalnız xidmət göstərmək deyil, həm də gələcəyin informasiya cəmiyyətini formalaşdırmaqdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Azərbaycan Respublikasında Rabitə Nazirliyinin əsası 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qoyulmuşdur. Daha sonra müxtəlif dövrlərdə struktur və ad dəyişiklikləri baş vermiş, son olaraq 2020-ci ildən Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi adlandırılmışdır.
Nazirlik ölkədə telekommunikasiya, poçt xidmətləri, rəqəmsallaşma, dövlət informasiya sistemlərinin idarə edilməsi və İKT sahəsində normativ tənzimləmə funksiyalarını həyata keçirir.
Nazirliyin tabeliyində “Aztelekom”, “Bakı Telefon Rabitəsi”, “Azərpoçt” MMC, “AzInTelecom” və digər informasiya texnologiyaları və xidmət strukturları mövcuddur.
Rəqəmsal transformasiya, kənd və ucqar ərazilərin internetlə təminatı, 5G texnologiyasına keçid, poçt infrastrukturunun modernləşdirilməsi və kibertəhlükəsizlik əsas prioritetlərdəndir.
İKT-nin milli iqtisadiyyatda rolunun artırılması, elektron hökumət xidmətlərinin genişləndirilməsi, rəqəmsal savadlılığın yüksəldilməsi və beynəlxalq telekommunikasiya əməkdaşlığının genişləndirilməsi strateji hədəflərdəndir.
Bəli. Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi 2021-ci ildə yaradılmış və Rabitə Nazirliyinin funksiyalarını davam etdirərək rəqəmsal sahəni və nəqliyyatı birləşdirən yeni bir struktur formalaşdırılmışdır.
Elektron imza, mobil imza, e-poçt qeydiyyatı, onlayn lisenziyalaşdırma, informasiya sistemlərinin uyğunluq sertifikasiyası və digər rəqəmsal xidmətlər təqdim olunur.
Nazirliyin rəsmi saytı üzərindən onlayn müraciət forması mövcuddur. Həmçinin vətəndaşlar e-gov.az portalı vasitəsilə də sorğular və müraciətlər edə bilərlər.
“Rəqəmsal kənd” layihələri çərçivəsində optik internetin genişləndirilməsi, LTE və mobil rabitənin əhatə dairəsinin artırılması kimi layihələr icra olunur.
Nazirlik Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı (ITU), Ümumdünya Poçt İttifaqı (UPU) və digər beynəlxalq İKT qurumları ilə əməkdaşlıq edir və regional layihələrdə iştirak edir.
