İllər boyu türk və Azərbaycan mətbəxinin ən məşhur təamlarından biri olan börək, həm gündəlik süfrələrin, həm də bayram, mərasim və qonaqlıqların ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Qat-qat xəmiri, içliklərinin zənginliyi və hazırlanma üsullarının rəngarəngliyi ilə fərqlənən börək, hər evdə fərqli bir dad, aroma və ənənə kimi yaşayır. Hər bir regionun özünəməxsus börək ənənələri, istifadə olunan məhsullar və bişirilmə texnikası var. Bu yeməyin adı bir çox türkdilli xalqlarda eyni kökdən gəlir və “qat-qat xəmirdən hazırlanmış içlikli yemək” mənasını daşıyır.
Börək qədim zamanlardan bəri əhalinin əsas qida mənbələrindən biri olub. Qış üçün hazırlanan ətli, pendirli, göyərtili börəklər, həm isti, həm də soyuq halda istifadə oluna bilər. Qonaqpərvərliyin, zəhmətin, paylaşımın rəmzi olan börək həm süfrə mədəniyyətinin, həm də ailə dəyərlərinin bir parçasıdır. Müasir dövrdə isə bu yemək yalnız ənənəvi üsullarla deyil, həm də yeni, yaradıcı reseptlərlə hazırlanır.
Börəyin əsas sirri onun xəmirində, qatların sayında və seçilən keyfiyyətli məhsullardadır. Düzgün yoğrulan, istirahət etdirilən və incə açılan xəmirdən hazırlanan börək həm yüngül, həm də ləzzətli olur. İstər pendirli, istər ətli, istərsə də şirin içliklərlə hazırlansın, börək hər nəsli, hər zövqü bir araya gətirən yeməkdir. Onun hazırlanma prosesi ailəvi birlik və paylaşım ruhunu da gücləndirir.
Börəyin Tarixi Və Mənşəyi
Börək qədim türkdilli xalqların və Yaxın Şərq mətbəxinin klassik təamlarından sayılır. Orta əsrlərdən başlayaraq Osmanlı imperiyası dövründə böyük yayılma sahəsi qazanıb və fərqli coğrafiyalarda müxtəlif formalar alıb. Osmanlı saray mətbəxində börək xüsusi yerlərdən birini tuturdu və zaman keçdikcə bu yemək əhali arasında da məşhurlaşıb.
Azərbaycan, Türkiyə, Balkan ölkələri, Orta Asiya və hətta Şimali Afrika mətbəxlərində börək müxtəlif adlar və reseptlərlə hazırlanır. Onun populyarlığı həm sürətli hazırlanması, həm doyuruculuğu, həm də müxtəlif içlik variantları ilə bağlıdır.
Börək Növləri Və İçlik Seçimləri
Börək növləri əsasən xəmirin və içliyin növünə görə fərqlənir. Qat-qat (yəni “qatlama”) börəklər, rulon və ya dairəvi formalı börəklər, üçbucaq və ya düz formalı börəklər ən çox yayılmış növlərdir. Ənənəvi içliklər sırasında pendir, kəsmik, ət, toyuq, göyərti, kartof və balqabaq yer alır.
Bəzi bölgələrdə börəklərə şirin içliklər də əlavə olunur – alma, qoz, kişmiş və şəkərli qarışıqlar. Həmçinin, su börəyi, tava börəyi, fırında börək, sacda börək kimi müxtəlif bişirmə üsulları var.
Ənənəvi Börək Xəmiri Necə Hazırlanır?
Ən ləzzətli və yüngül börəklər əl ilə açılmış, klassik ev xəmirindən hazırlanır. Börək xəmiri üçün əsas inqrediyentlər buğda unu, su, duz və bir qədər yağdır. Xəmir yoğrulduqdan sonra müəyyən müddət dinlənməyə qoyulur, sonra isə incə şəkildə açılır.
İncecik açılmış xəmiri bir-birindən asanlıqla ayırmaq və qatlamaq üçün xəmir aralarına kərə yağı və ya əridilmiş bitki yağı sürtülür. Müasir reseptlərdə hazır yufka da istifadə olunur, amma evdə yoğrulan xəmirin dadı və ətri həmişə fərqli olur.
Börəyin Düzgün Bişirilməsi Üsulları
Börəyin bişirilməsi üçün müxtəlif üsullar mövcuddur: fırında bişirmə, tavada qızartma və ya sacda bişirmə ən çox seçilən variantlardandır. Fırında bişirilən börəklər daha yüngül və yağsız olur, tavada və ya sacda qızardılanlar isə daha xırtıldayan və ləzzətli alınır.
Börəyin üstü və altı qızarana qədər bişirilir, sonda isə tez-tez kərə yağı sürtülür ki, həm ləzzəti, həm də görünüşü gözəl olsun. Hazır börək bir qədər soyuduqdan sonra dilimlənərək süfrəyə verilir.
Pendirli Börək Resepti
Pendirli börək ən sadə və ən sevilən variantlardan biridir. Əsas içlik olaraq ağ pendir, kəsmik, bəzən az duzlu feta və doğranmış təzə göyərti istifadə olunur. Xəmiri hazırlanıb açıldıqdan sonra aralarına içlik əlavə olunur və qat-qat yığılır.
Fırında bişirilən pendirli börək həm isti, həm də soyuq halda dadlı olur. Pendirli içlik həm doyurucu, həm də yüngül yemək istəyənlər üçün idealdır. Böyük ailə süfrələrinin və ziyafətlərin sevimlisi də məhz budur.
Ətli Börək Resepti
Ətli börək hazırlamaq üçün qiymə (mal və ya qoyun əti), soğan, istiot, duz və bəzən göyərti istifadə edilir. Ət əvvəlcə yağda qovrulur, sonra soyudulub xəmirin arasına əlavə edilir. Ətli börəklər daha doyurucu və kalorili olur.
Ətli börək ənənəvi olaraq qonaq qəbulunda, böyük süfrələrdə, eləcə də bayramlarda hazırlanır. Onun xırtıldayan xəmir və şirəli içliyi həm böyüklər, həm də uşaqlar üçün dadlıdır.
Börək Hazırlamanın Sirlərİ Və Faydalı Məsləhətlər
Ən dadlı börək üçün xəmirin incə və elastik açılması əsas şərtdir. İstirahət etdirilən xəmir həm asan açılır, həm də bişəndə yumşaq qalır. Xəmiri açanda un və yağ balansına diqqət etmək lazımdır.
Börəyin içliyi mütləq soyudulmuş olmalıdır – isti içlik xəmirin yapışmasına və qatların açılmamasına səbəb olur. Fırın və tava istiliyi düzgün tənzimlənməlidir ki, börək tam bişsin, amma yanmasın.
Börək Xəmiri Resepti: Addım-Addım Hazırlanma
Ən sadə və klassik börək xəmiri üçün aşağıdakı inqrediyentlər lazımdır:
- 500 qram buğda unu
- 200 ml su
- 1 çay qaşığı duz
- 2 xörək qaşığı bitki yağı
İlk olaraq un, su, duz və yağ bir qaba qoyulub yaxşıca yoğrulur. Xəmir yumşaq və elastik olandan sonra üzəri örtülüb 20-30 dəqiqə istirahət etdirilir. Daha sonra kündələrə ayrılıb oxlovla incə yayılır və istənilən içliklə doldurulur.
Cədvəl: Fərqli Börək Növləri Və Onların Əsas Xüsusiyyətləri
| Börək növü | Xəmir tipi | Əsas içlik | Bişirilmə üsulu |
|---|---|---|---|
| Qat-qat börək | Ev xəmiri, yufka | Pendir, kəsmik, ət | Fırında |
| Su börəyi | Qaynadılmış yufka | Pendir, kəsmik | Fırında |
| Tava börəyi | Yufka | Ət, pendir, kartof | Tavada |
| Səməni börəyi | Ev xəmiri | Səməni, şəkər | Fırında |
| Göyərtili börək | Yufka | Göyərti, kəsmik, yumurta | Fırında/tavada |
| Balqabaqlı börək | Yufka/ev xəmiri | Balqabaq, şəkər | Fırında |
| Qozlu-şirin börək | Yufka | Qoz, kişmiş, şəkər | Fırında |
| Qızardılmış börək | Yufka | İstənilən içlik | Tavada dərin yağda |
Börək, minillik mətbəx ənənələrimizin və süfrə mədəniyyətimizin canlı simvoludur. Hər kəsin uşaqlıq xatirələrində, ailə süfrələrində, qonaqlıqlarda öz yerini qoruyan bu yemək, sadə materiallarla böyük zövq yaradır. Qat-qat açılmış xəmirdən yayılan ətr, bol içlik, ustalıq və məhəbbətlə yoğrulan dad – bütün bunlar börəyin əsrarəngiz cazibəsini təşkil edir. Hər yeni nəsil öz böyüklərindən börək bişirməyi öyrənir və bu ənənə nəsildən-nəslə ötürülür. Börək həm həyatın, həm də birlik və paylaşım ruhunun süfrə üzərindəki təcəssümüdür. Bu yeməyi hazırlamaq və paylaşmaq, həm də xatirələri, milli dəyərləri və ailə bağlarını möhkəmləndirir.
Ən Çox Verilən Suallar
Börək, qat-qat açılmış xəmir və müxtəlif içliklərlə hazırlanan ənənəvi türk və Azərbaycan yeməyidir. Tarixi qədim türkdilli xalqlara, xüsusilə Osmanlı dövrünə qədər gedib çıxır. Bu yemək müxtəlif bölgələrdə fərqli ad və reseptlərlə tanınır.
Ən populyar içliklərə pendir, kəsmik, ət, toyuq, kartof, göyərti və bəzən şirin məhsullar (alma, qoz, kişmiş) daxildir. Hər regionun özünəməxsus dadı və içlik seçimi var. Doyurucu və dadlı olması üçün içliklər təzə və keyfiyyətli olmalıdır.
Klassik börək xəmiri üçün buğda unu, su, duz və yağ istifadə olunur. Xəmir yaxşıca yoğrulub istirahət etdirilir, daha sonra oxlovla incə şəkildə yayılır. Əlavə dad və tekstura üçün xəmir aralarına yağ sürtülür.
Fırında bişirilən börək daha yüngül və yağsız olur, üstü və altı bərabər qızarır. Tavada və ya sacda bişirilən börəklər isə daha xırtıldayan və ləzzətli olur. Bişirmə üsulu həm dadı, həm də konsistensiyanı müəyyənləşdirir.
Bəli, hazır yufka ilə də dadlı börəklər hazırlamaq olar. Xəmirin incə və elastik olması üçün yufka aralarına yağ sürtülməlidir. Evdə hazırlanmış xəmir isə daha ləzzətli və aromatik olur.
Nazik xəmirdən hazırlanmış börək daha yüngül və xırtıldayan olur. Qalın xəmir isə daha doyurucu və bəzən içliklə daha yaxşı uyğunlaşır. Əsas odur ki, xəmir elastik və təzə olsun.
Pendirli börək üçün əsasən ağ pendir və göyərti qarışığı, ətli börək üçün isə qiymə, soğan və ədviyyatlar istifadə olunur. İçlik soyudulub xəmirə əlavə edilir və qat-qat düzülərək bişirilir. Hər iki növ həm fırında, həm də tavada hazırlana bilər.
Börək həm gündəlik, həm də xüsusi günlərdə süfrələrin bəzəyidir. Bayramlar, toylar, qonaqlıqlar, ailə yığıncaqları və milli tədbirlərdə tez-tez hazırlanır. Qonaqpərvərliyin və paylaşımın rəmzidir.
Xəmirin sərt alınmasının səbəbi adətən kifayət qədər suyun və ya yağın istifadə olunmamasıdır. Xəmir yoğrulandan sonra istirahət etdirilməzsə, də sərt ola bilər. Yumşaq və elastik xəmir üçün bütün inqrediyentlər taraz olmalıdır.
Xəmirin yaxşı yoğrulması və dinlənməsi, içliyin soyudulmuş vəziyyətdə əlavə olunması və bişirmə temperaturunun düzgün seçilməsi vacibdir. Börəyin üstü və altı qızarana qədər bişirilməlidir. Hazır börək bir qədər soyuyandan sonra dilimlənib süfrəyə verilməlidir.
