Döldə Böyrək Genişlənməsi : Səbəbləri, Diaqnostikası

Döldə böyrək genişlənməsi (fetal pieloektaziya və ya hidronefroz kimi də tanınır) hamiləlik zamanı ultrasəs müayinəsində ən çox aşkarlanan uşaq böyrəyi patologiyalarından biridir. Bu hal dölün böyrəyində sidik toplanan çanaq hissəsinin normaldan daha çox genişlənməsi ilə xarakterizə olunur və böyrəklərin funksional inkişafında müvəqqəti və ya davamlı problemlərə səbəb ola bilər. Əksər hallarda bu, kliniki baxımdan ciddi problemə çevrilməsə də, bəzi hallarda ciddi böyrək xəstəliklərinin və ya sidik axınının pozulmasının əlaməti ola bilər. Azərbaycan cəmiyyətində bu mövzuda maariflənmə və vaxtında həkim nəzarəti, həmçinin ailələrin düzgün məlumatlandırılması böyük əhəmiyyət daşıyır. Döldə böyrək genişlənməsinin səbəbləri, əlamətləri, diaqnostikası, riskləri və müalicə yolları barədə ətraflı və dəqiq məlumat bu məqalədə peşəkar şəkildə təqdim edilir.

Döldə böyrək genişlənməsi nədir?

Böyrək genişlənməsi — dölün böyrəyinin sidik toplanan hissəsinin (piyelokaliksal sistemin) diametrinin artması, yəni normal həddən artıq böyüməsidir. Tibb terminində bu vəziyyət “pieloektaziya” (yüngül genişlənmə) və “hidronefroz” (daha ağır və geniş yayılmış genişlənmə, sidiyin böyrəkdə yığılması) kimi ifadə olunur. Adətən bu hal hamiləlik dövründə, əsasən 20–24-cü həftələrdə aparılan planlı USM zamanı təsadüfən aşkarlanır. Böyrək çanağının 4–7 mm arası genişlənməsi pieloektaziya, 10 mm-dən artıq ölçü isə hidronefroz hesab edilir. Hər iki halda, vəziyyətin səbəbi, ağırlıq dərəcəsi və dölün gələcək sağlamlığına təsiri fərqlidir.

Böyrək genişlənməsinin səbəbləri

Döldə böyrək genişlənməsinin yaranmasına bir neçə əsas səbəb təsir edir:

• Sidik yollarının struktur anomaliyaları (ureterin daralması və ya obstruksiyası)
• Ureterosele (sidik axarının genişlənməsi və ya divarında kist)
• Vesiko-ureteral refluks (sidiyin sidik kisəsindən böyrəyə geri axması)
• Sidik yollarının keçiriciliyinin pozulması
• Böyrək arteriya və venalarının anadangəlmə inkişaf qüsurları
• Ana bətnində infeksiyalar və ya ətraf mühit faktorları

Bəzi hallarda, böyrək genişlənməsi keçici olur və uşaq doğulduqdan sonra tamamilə keçib gedir.

Əlamətlərin aşkarlanması və diaqnostikası

Döldə böyrək genişlənməsi adətən hamiləlik zamanı profilaktik ultrasəs müayinəsi zamanı aşkar edilir. Analıq bətnində heç bir xarici simptom və ya narahatlıq hiss olunmur, yalnız USM vasitəsilə diaqnoz qoyulur. Aşağıdakı hallar böyrək genişlənməsinə işarə edə bilər:

• Böyrək çanaq sisteminin ölçülərinin 4 mm-dən artıq olması (20-ci həftədə)
• Böyrəyin strukturunda dəyişikliklər
• Hər iki böyrəyin və ya yalnız birinin genişlənməsi
• Yanıqlı və ya qeyri-normal görünüşlü sidik yolları

USM nəticəsində böyrəklərdə və sidik axarında aşkar olunan genişlənmə, əlavə olaraq yenidən və təkrari USM, fetal doppler, sidik axarı yollarının yoxlanılması ilə izlənir.

Böyrək genişlənməsinin növləri və dərəcələri

Döldə böyrək genişlənməsi aşağıdakı əsas formalar üzrə təsnif edilir:

• Yüngül pieloektaziya: Böyrək çanağının ölçüsü 4–7 mm arasında olur. Adətən müşahidə altında saxlanılır.
• Orta dərəcədə pieloektaziya: Böyrək çanağının 7–10 mm arasında genişlənməsi. Daha ciddi nəzarət və təkrar USM tələb edir.
• Ağır dərəcəli genişlənmə (hidronefroz): 10 mm-dən çox genişlənmə. Bu hal sidik yollarının tam və ya qismən tutulmasından, sidiyin böyrəkdə yığılmasından qaynaqlanır və adətən doğuşdan sonra cərrahi müdaxilə və ya ciddi müalicə tələb edir.

Əlavə fəsadlar və risklər

Döldə böyrək genişlənməsi hər zaman ağır fəsadla nəticələnməsə də, bəzi hallarda risklər mövcuddur:

• Sidik yolları infeksiyası və ya böyrək iltihabı
• Böyrək toxumasında zədələnmə və böyrək çatışmazlığı
• Sidik axınının davamlı pozulması
• Digər orqan anomaliyalarının inkişafı

Əgər böyrək genişlənməsi ağır və davamlıdırsa, doğuşdan sonra xüsusi pediatr-nefroloq müşahidəsi və lazımi tibbi müdaxilə vacibdir.

Ana və ailə üçün əhəmiyyəti və psixoloji dəstək

Döldə böyrək genişlənməsi aşkarlanan zaman ailədə ciddi narahatlıq və stress yaranır. Ən vacibi, bu hal barədə həkimdən dəqiq və dolğun məlumat almaq, müntəzəm nəzarət və lazımi analizlərin aparılmasıdır. Əksər hallarda yüngül dərəcəli pieloektaziya heç bir əlavə fəsad olmadan doğuşdan sonra aradan qalxır. Yalnız ağır hallarda xüsusi tədbirlər və cərrahi əməliyyatlar tələb olunur.

Müalicə və izləmə qaydaları

Döldə böyrək genişlənməsinin müalicəsi dərəcəsinə görə fərqlənir:

• Yüngül hallarda, ancaq müşahidə və təkrar USM-lə izləmə aparılır
• Orta və ağır hallarda daha tez-tez müayinələr, həkim nəzarəti, doğuşdan sonra uşaqda əlavə yoxlamalar, bəzən cərrahi müdaxilə
• Əlavə infeksiya və ya sidik axarında problem varsa, hamiləlik dövründə antibakterial və ya digər dəstəkləyici müalicələr

Bütün hallarda həkimin təlimat və göstərişlərinə riayət olunmalı, hamilə qadın stress və təşvişə qapılmadan peşəkar məsləhət almalıdır.

Doğuşdan sonra izləmə və proqnoz

Uşaq doğulduqdan sonra, yenidoğulmuşlarda böyrək genişlənməsi varsa, pediatr və uşaq nefroloqunun nəzarətində əlavə müayinələr (USM, uroqrafiya, laborator analizlər) aparılır. Bəzi hallarda böyrək genişlənməsi bir neçə ay ərzində öz-özünə keçə bilər, lakin davamlı və ağır hallar böyrək funksiyalarında pozğunluqlara səbəb ola bilər. Vaxtında müdaxilə ilə uşaqlar tamamilə sağlam böyüyə bilər.

Cəmiyyət üçün maarifləndirmənin rolu

Bu vəziyyətin riskləri və təbii gedişi barədə valideynlərin, xüsusilə hamilə qadınların məlumatlandırılması vacibdir. Kifayət qədər maariflənmə, panikaya yol verməmək, yalnız ixtisaslı həkim məsləhətlərinə əsaslanmaq əsas prinsiplərdən olmalıdır.

Döldə böyrək genişlənməsi — əksər hallarda keçici və ciddi nəticələr doğurmayan, lakin xüsusi nəzarət və vaxtında müdaxilə tələb edən bir vəziyyətdir. Vaxtında və peşəkar tibbi nəzarət, təkrari ultrasəs müayinələri və doğuşdan sonra lazımi yoxlamalar sayəsində uşaqda sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaq mümkündür. Hamilə qadınlar və ailələr bu mövzuda daim həkim məsləhəti ilə hərəkət etməlidirlər.

Ən Çox Verilən Suallar