Gürcü Xəngəli : Hazırlanması, Növləri

Gürcü xəngəli, yəni xinkali, Qafqazın ən məşhur və orijinal mətbəx nümunələrindən biridir. Onun tarixi Gürcüstanın dağlıq regionlarına, xüsusilə Pşavi, Mtsxeta-Mtianeti, Tusheti, Kaxeti kimi ərazilərə gedib çıxır. Əfsanəyə görə, xəngəlin qədim dövrlərdə dağ çobanları və ovçuları üçün doyumlu, bərkidici və saxlanması asan yemək kimi hazırlanıb. Orta əsrlərdə isə xəngəlin həm gündəlik həyatın, həm də xüsusi mərasimlərin ayrılmaz hissəsinə çevrildiyi məlumdur.

Ənənəvi olaraq xinkalinin Gürcüstanda hazırlanması və yeyilməsi kollektivlik, ailə birliyi, dostluq və qonaqpərvərlik rəmzi hesab olunur. Zamanla bu yemək qonşu xalqların – azərbaycanlıların, ermənilərin, rusların və hətta Avropa ölkələrinin də mətbəxində populyarlıq qazanıb.

Xəngəlin Yaranma Əfsanələri və Simvolikası

Gürcüstanda xəngəlin yaranması ilə bağlı bir neçə maraqlı əfsanə və xalq nağılı mövcuddur. Rəvayətə görə, bu yemək qədim gürcü döyüşçüləri və çobanları üçün yolda rahat daşımaq və tez hazırlamaq üçün yaradılıb. Bir başqa versiyaya əsasən, xəngəlin daxilindəki ət suyu orqanizmi gücləndirir və sərt dağ şəraitində bədəni qızdırırdı.

Gürcü mədəniyyətində xinkali həm də bərəkət, birlik, qonaqpərvərlik, ailə süfrəsinin bolluğu rəmzi kimi dəyərləndirilir. Ənənəvi olaraq xəngəl böyük süfrələrdə, çoxsaylı qonaqlar üçün hazırlanır və süfrəyə bol ədviyyat, təbii qatıq, göyərti ilə verilir.

Xinkalinin Hazırlanmasında İstifadə Edilən Əsas Məhsullar

Ənənəvi gürcü xəngəli hazırlamaq üçün əsas məhsullar – buğda unu, su, duz (xəmir üçün), mal və ya qoyun əti, soğan, qara istiot, bəzən keşniş, bəzən isə göyərti və sarımsaqdır (içlik üçün). Müasir dövrdə bəzi regionlarda xəngəlin içliyi toyuq, donuz əti, kartof, göbələk və hətta pendir ilə də hazırlanır.

Ət seçimi və onun doğranma üsulu ən vacib şərtlərdəndir. Gürcü ustaları xəngəl üçün əti xırda doğrayır, hətta bəzən əlinə və ya balta ilə doğrayır ki, yemək özünəməxsus teksturaya və dad qatına malik olsun. Bu xırda doğranmış ətin və soğanın qarışığına bol qara istiot əlavə edilir – məhz bu xinkalinin ləzzətinin əsas sirridir.

Xəmirin Yoğrulması və Xəngəlin Forması

Xəngəlin xəmiri xüsusi qayda ilə yoğrulur – bərk, elastik, uzana bilən və nazik olmalıdır. Su, un və duzdan hazırlanmış xəmir 20-30 dəqiqə “dincəldikdən” sonra balaca kündələrə bölünür və dairəvi, nazik laylar açılır. Hər bir layın ortasına ət içliyi qoyulur və ətrafı qat-qat bükülür. Ənənəvi xinkalinin fərqli cəhəti isə onun bükülmə sayıdır: adətən 18-20 qat, “qıvrım” olur. Gürcülər deyir ki, əsl ustanın əlindən çıxan xəngəlin bükümü çox və simmetrik olmalıdır.

Ən maraqlı məqamlardan biri isə xəngəlin ortasında, yəni bükmələrin başında xüsusi “düyün” (düyü) qalır. Bunu yemək adət deyil, çünki düyün ən bərk və bəzən xam hissə ola bilər – əsas dadlı hissə isə içlik və suyu ilə bükülmüş xəmirdir.

Gürcü Xəngəlinin Bişirilməsi və Verilməsi

Xəngəl adətən çoxlu suda bişirilir. Suya bir az duz əlavə olunur, qaynar vəziyyətdə xəngəllər bir-bir atılır və qapaqsız, az-az qarışdırılaraq bişirilir. Xəngəllərin hazır olub-olmadığını, səthə çıxmasından və xəmirin şəffaflaşmasından bilmək olur.

Xinkali ənənəvi olaraq düz, iri boşqablarda, üzərinə təzə üyüdülmüş qara istiot səpilərək, bəzi hallarda göyərti və qatıqla verilir. Gürcülər xəngəli xüsusi qayda ilə yeyir: əvvəlcə sapıdan tutub dişləyir, içindəki ət suyunu içir, sonra isə qalan hissəni yeyirlər. Əsl xinkali ustası boşqabda bir damcı da su saxlamadan, xəngəlin suyunu tam içə bilir.

Xəngəlin Fərqli Regionlar üzrə Növləri

Gürcüstanda xəngəlin bir neçə regional növü vardır. Məsələn, Pşavi və Xevsureti xəngəli klassik sayılır – burada yalnız mal və ya qoyun əti, duz, istiot və su istifadə edilir. Kaxeti xəngəli daha böyük, ətli və bəzən göyərti ilə olur. Tusheti və Mtsxeta xəngəli isə özəlliklə xırda doğranmış ət və bəzən xüsusi ədviyyatlarla seçilir. Bəzi regionlarda isə xəngəlin içliyində göbələk, kartof, pendir və ya qarışıq tərəvəz də olur.

Rusiyada, Azərbaycanda və Qafqazın digər bölgələrində isə xəngəlin yerli variasiyaları, bəzən “şor xingal”, “kartoflu xinkali” və ya pendirli xəngəl kimi fərqli adlar və ləzzətlərə malikdir.

Xinkalinin Məişətdə və Bayramlarda Yeri

Gürcü ailələrində xəngəl xüsusi günlərin, qonaqlıqların, toy və nişan mərasimlərinin əsas yeməyi sayılır. Xüsusən kənd yerlərində bayram və xeyir işlərdə onlarla, bəzən yüzlərlə xəngəl hazırlanır. Qadınlar bir araya gəlib xəngəlin hazırlanmasını bir növ bayram adətinə çevirirlər – bu həm ünsiyyət, həm də kollektiv işgüzarlığın simvoludur.

Xəngəlin süfrədə verilməsi ailə birliyi, qonaqpərvərlik və dostluq münasibətlərinin göstəricisi kimi dəyərləndirilir. Gürcülər üçün xəngəlin hazırlanması və paylaşılması həm də milli mətbəxin və adət-ənənənin qorunmasıdır.

Xəngəlin Sağlamlıq və Qidalanma Baxımından Xüsusiyyətləri

Xəngəl, xüsusilə ətdən və təbii məhsullardan hazırlananda, zülal və enerji baxımından zəngin yeməkdir. Ət suyu bədəni qızdırır, immuniteti gücləndirir və doyumluluq verir. Amma xəngəl çox un və ət tərkibli olduğu üçün, xüsusilə axşam saatlarında həddindən artıq yemək tövsiyə edilmir. Hazır xəngəlin kalori dəyəri 100 qramda orta hesabla 220-280 kkal təşkil edir.

Vegetarian və pəhriz saxlayanlar üçün isə kartoflu, göbələkli, pendirli, hətta tərəvəzli və yulaflı xəngəl növləri də hazırlanır. Əsas şərt xəngəlin təzə və təbii məhsullardan, gigiyenik şəraitdə bişirilməsidir.

Gürcü Xəngəlinin Müasir Mətbəxdə və Restoranlarda Yeri

Müasir dövrdə Gürcüstanın milli yeməkləri arasında xəngəlin yeri daha da möhkəmlənib. Tbilisi, Batumi və digər iri şəhərlərdə xəngəl restoranların və kafelərin menyusunda ən çox sifariş olunan yeməklərdən biridir. Azərbaycanda da son illərdə gürcü xəngəli xüsusi populyarlıq qazanıb – bir çox gürcü restoranlarında, milli mətbəxə məxsus məkanda fərqli çeşiddə xəngəl təqdim olunur.

Bəzi restoranlarda hətta xəngəlin hazırlanması master-klass kimi qonaqlara nümayiş etdirilir. Bu, həm yerli, həm də xarici turistlər üçün Gürcüstan mətbəxi ilə tanışlığın ən maraqlı hissələrindən biridir.

Xəngəlin Mətbəx Mədəniyyətində Yeri və Beynəlxalq Populyarlığı

Xəngəl bu gün Gürcüstanın ən tanınmış və sevilən yeməklərindən biri kimi dünyanın bir çox ölkəsində tanınır. Rusiya, Ukrayna, Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkiyə, Avropa və hətta Amerikada gürcü restoranlarının menyusunda xinkali xüsusi yer tutur. Beynəlxalq kulinariya festivallarında, qastronomik tədbirlərdə və “street food” festivallarında xəngəl daim diqqət çəkir.

Bu yeməyin populyarlığı həm Gürcüstan mətbəxinin zənginliyi, həm də yeməyin hazırlanma, təqdimat və dad xüsusiyyətlərinin orijinallığı ilə bağlıdır.

Gürcü xəngəli – xinkali, təkcə yemək deyil, Qafqaz mətbəxinin, ailə və qonaqpərvərlik ənənəsinin, tarix və mədəniyyətinin əsl rəmzidir. Onun hazırlanmasında və təqdimatında əsrlərin təcrübəsi, milli dəyərlər, kollektivlik və ən əsası, bərəkət, dostluq və sevgi ruhu hiss olunur. Müasir dövrdə də xəngəl yalnız Gürcüstanda deyil, regionun bütün ölkələrində sevilir, milli və dünya mətbəxinin incilərindən biri kimi qəbul edilir. Hər bir azərbaycanlı üçün gürcü xəngəlini dadmaq həm mətbəx ənənəsinə, həm də qardaş xalqın kulinariya irsinə böyük hörmətin ifadəsidir.

Ən Çox Verilən Suallar