Füzuli rayonunun Düz Qırıqlı kəndində doğulan Qənirə Ələsgər qızı Paşayeva 1975-ci ildən 2023-ə qədər Azərbaycan ictimai-siyasi həyatının tanınan simalarından biri oldu. Pediatriyadan beynəlxalq hüquqa, jurnalistikadan parlament fəaliyyətinə uzanan geniş spektri onun çoxşaxəli istedadını nümayiş etdirdi. ANS televiziya kanalında müxbirlik illərində cəbhə bölgəsindən hazırladığı reportajlar cəmiyyətin diqqətinə çatdırılmayan reallıqları ekrana gətirdi və adını etibarlı informasiya mənbəyinə çevirdi. 2005-ci il seçkilərində Tovuz seçki dairəsindən Milli Məclisə daxil olaraq 44 yaşadək dörd çağırış ard-arda deputat mandatı qazanan yeganə qadın siyasətçi kimi tarixə düşdü. Parlamentdə regional inkişaf, diaspor və mədəni irs məsələləri onun başlıca prioritetləri idi; çıxışlarında Qarabağ həqiqətlərini beynəlxalq tribunaya daşıdı, türk dünyasının inteqrasiyası üçün diplomatik körpülər qurdu. Strasburq, Ankara, Paris, Tokio kimi paytaxtlarda yüzlərlə rəsmi görüşə qatıldı, Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycan nümayəndə heyətinin fəal üzvlərindən sayıldı. Somalidə könüllü həkim missiyası, Gürcüstandan Tatarıstana qədər bir sıra fəxri ad və ordenlər, azərbaycanlı qaçqınlara, əlillərə, şəhid ailələrinə yönəlmiş sosial kampaniyalar onun humanist ampluasını tamamladı. 24 sentyabr 2023-də müəmmalı bildirilən zəhərli dərman təsiri nəticəsində komaya düşdü və dörd gün sonra, 28 sentyabrda vəfat edərək II Fəxri xiyabanda dəfn olundu. Milli Məclisdə boşalan yeri qədər səsi və sözünün yeri də boş qaldı; o, ardınca parlament diplomatiyasında fəal qadın nəsli yetişdirib getdi.
Erkən həyat və təhsil
Qənirə Paşayeva 24 mart 1975-ci ildə sadə kənd müəllimi ailəsində doğuldu; uşaqlıqdan kitaba, mübahisəyə, tribunaya maraq göstərirdi. 1992-ci ildə Azərbaycan Tibb Universitetinin Pediatriya fakültəsinə daxil olaraq beş il uşaqların sağlamlığı üzrə baza bilikləri qazandı. İkinci ali təhsilini 1998-2002-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Beynəlxalq hüquq fakültəsində alıb diplomatiya və hüquq terminlərini peşəkar səviyyədə öyrəndi.
Tələbə dövründə “Həkim-stajyor” statusu ilə Respublika Klinik Xəstəxanasında növbətçilik çəkir, eyni zamanda universitetin debat klubunda ingiliscə debat aparırdı. Bu iki fərqli təcrübə – tibb humanizmi və hüquqi düşüncə – sonrakı ictimai fəaliyyətinə univeral baxış bucağı verdi.
Jurnalistika karyerasının formalaşma illəri
1998-ci ildə ANS TV-də müxbir kimi işə başlayan Qənirə Paşayeva cəmi bir il sonra kanalın ən reytinqli “Xəbərçi” proqramının aparıcısı seçildi. Qarabağ cəbhə xəttindən hazırladığı reportajlar, sərhəd kəndlərinin sosial problemlərini əks etdirən süjetlər onu kütləvi informasiya mühitində tanıtdı.
2001-ci ildə “Ən yaxşı müharibə reportyoru” adına layiq görüldü; mükafatı alarkən “jurnalist cəbhənin arxa xəttini də göstərməlidir” deyə vurğuladı. 2003-2004-cü illərdə ANS-in İstanbul bürosuna rəhbərlik edərək xarici jurnalist şəbəkəsi qurdu və türk mediasında Azərbaycan mövzusunun davamlı gündəmdə qalmasına töhfə verdi.
Milli Məclisdə ilk addımlar və qanunvericilik fəaliyyəti
2005-ci il parlament seçkilərində Tovuz seçki dairəsindən müstəqil namizəd kimi 82 faiz səslə qalib gəldi. İlk çağırışdan Sosial-Mədəni məsələlər komitəsinin üzvü təyin olundu və regionlarda məktəb, mədəniyyət evi, xəstəxana şəbəkəsinin yenilənməsinə dair qanun layihələrinin müəlliflərindən biri oldu.
2010-cu ildə yenidən seçildikdən sonra Qaçqın və köçkünlərin hüquqlarına dair qanunvericiliyin yenilənməsi üçün işçi qrupuna rəhbərlik etdi; müzakirələrdə yüzlərlə yurd həsrətli ailənin hekayəsini deputat həmkarlarına nümunə göstərdi.
Beynəlxalq arena: PACE və parlamentlərarası diplomatiya
2006-cı ildən etibarən Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində Avropa Şurası Parlament Assambleyasında çıxışlar etdi. Strasburqda “Terrorizmə məruz qalan uşaqlar” mövzulu məruzəsi fərqli siyasi qrupların diqqətini çəkdi. 2016-cı ilin payız sessiyasında o, Şərqi Avropa qaçqın böhranı ilə bağlı sənədin dəyişdirilməsinə dair 27 düzəliş təklif edib 19-unu qəbul etdirdi.
TürkPA, İƏT Parlament İttifaqı və Azərbaycan-Gürcüstan, Azərbaycan-Türkiyə dostluq qruplarında aktiv iştirak edərək həm regional ticarət, həm də mədəni əlaqələri inkişaf etdirməyi hədəflədi. Gürcüstan parlamentinin qərarı ilə 2010-da “Gürcüstanın fəxri vətəndaşı” adına layiq görüldü – bu, xarici qadın siyasətçiyə verilən nadir titullardan biridir.
Sosial-humanitar təşəbbüslər və xeyriyyəçilik
2012-ci ildə iki həftəlik könüllü həkim missiyası ilə Somaliyə yollanaraq qida çatışmazlığından əziyyət çəkən uşaqların müalicəsinə yardım etdi. Səfərindən sonra topladığı fakt və fotoarxiv əsasında “Afrika nəğməsi: Somali gündəliyi” adlı kitab yazdı, satışdan əldə olunan gəlir Bakıdakı talassemiyalı uşaqlara ianə edildi.
Milli Məclisdə “Ürəkdən ürəyə” xeyriyyə təşəbbüsünü təsis edərək regionlardakı uşaq evlərinə kitab, kompüter və musiqi alətləri göndərdi. Şəhid ailələri üçün psixoloji reabilitasiya mərkəzinin yaradılması məqsədilə 2021-ci ilin dövlət büdcəsinə əlavə 2 milyon manatlıq maliyyələşdirmə bəndinin keçməsinə nail oldu.
Mədəniyyət, ədəbiyyat və qadın haqları sahəsində töhfələr
Jurnalist kimliyi ilə yanaşı, yazıçı fəaliyyətinə də vaxt ayırdı: “Tarixə adını yazan qadınlar” ensiklopediyası 2009-da 1000 nüsxə ilə çap olundu, Azərbaycanın ilk genişqaplı qadın bioqrafik toplusu kimi qiymətləndirildi. 2011-də “Xocalı Soyqırımı: şahidlərin dilindən” kitabının həmmüəllifi kimi faciə şahidlərinin arxiv səsini toplayıb sistemləşdirdi.
Parlamentdə “Gender bərabərliyi” qanun paketinin müzakirəsi zamanı qadın təhsilinin erkən nikahların qarşısının alınmasında əsas faktor olduğunu real statistika ilə sübut etdi. 2022-ci ildə Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Gəncədə “Qadınlar və sahibkarlıq” forumunun kuratoru oldu.
Sağlamlıq sınaqları və son illər
2020-dən sonra ictimai yükün artması, pandemiya dövründə davamlı səfərlər Qənirə Paşayevanın sağlamlığında gərginlik yaratdı. 2022-ci ilin dekabrında hipertoniya problemi üzündən qısa müddət xəstəxanada nəzarətdə qaldı, lakin fəaliyyətini azaltmadı. 24 sentyabr 2023-də evində aşırı dozalı dərman qəbulundan sonra komaya düşdü, dərhal Mərkəzi Klinik Xəstəxananın reanimasiya şöbəsinə yerləşdirildi.
Həkimlərin dörd günlük reanimasiya səylərinə baxmayaraq 28 sentyabr 2023-də 48 yaşında vəfat etdi. Dövlət rəhbərliyi, xarici parlament nümayəndə heyətləri və minlərlə vətəndaş onunla II Fəxri xiyabanda vida etdi.
İrs və ictimaiyyətə təsir
Paşayevanın parlament çıxışları, televiziya arxivləri və kitabları Azərbaycan milli kitabxanasının “Qızıl fond” kolleksiyasına daxil edildi. Siyasi irsinin əsas xətti qeyri-hökumət təşəbbüslərinin gücləndirilməsi, gənclərin qərar qəbuletmədə iştirakı və türk dünyası inteqrasiyasıdır.
Onun tələbələri – PACE gənc nümayəndə proqramının azərbaycanlı məzunları – hazırda diplomatik korpuslarda, beynəlxalq təşkilatlarda çalışaraq ustadlarının yolunu davam etdirirlər. Qənirə Paşayevanın hekayəsi göstərir ki, qərarlılıq, çoxşaxəli bilik və cəmiyyətə xidmət arzusu bir şəxsin taleyini ölkənin taleyi ilə kəsişdirə bilər.
| İllər | Vəzifə / Hadisə | Məkan | Qeyd |
|---|---|---|---|
| 1998-2004 | ANS TV müxbir və aparıcı | Bakı | Qarabağ reportajları ilə tanındı |
| 2005-2023 | Milli Məclisin deputatı | Tovuz dairəsi | Dörd çağırış ardıcıl mandat |
| 2006-2023 | Azərbaycan nümayəndəsi, AŞPA | Strasburq | Qarabağla bağlı 50-dən çox çıxış |
| 2010 | Gürcüstanın fəxri vətəndaşı | Tbilisi | Müxtəlif dövlət mükafatları |
| 2012 | Könüllü həkim missiyası | Somali | İki həftə sahə fəaliyyəti |
| 2021 | “Aşıq Ələsgər-200” yubiley medalı | Bakı | Mədəni xidmətlərinə görə |
| 2023 | II Fəxri xiyaban | Bakı | Dəfn mərasimi |
Qənirə Paşayeva kənd müəllimi ailəsindən çıxıb milli parlamentin, beynəlxalq assambleyaların kürsülərinə yüksəlməklə, cəmiyyət üçün xidmətin sektordan asılı olmadığını sübut etdi. O, həm mikrofon arxasında, həm həkim xalatında, həm də qanun layihəsi müəllifi kimi eyni prinsipə – insan taleyinə həssas yanaşmağa sadiq qaldı. Diplomatik ritorikasında sərt, xeyriyyə aksiyalarında kövrək, mədəniyyət tədbirlərində füsunkar idi. Somalidə ana qucağına ehtiyacı olan uşaq üçün iynə vurarkən də, Strasburq tribunasından Qarabağ gerçəklərini anladarkən də eyni ciddi baxışla mövqe ortaya qoyurdu. Mətbuat azadlığının müdafiəsinə dair çıxışları jurnalist köklərinin səmimiliyini daşıyırdı; hər cümləsində informasiya təhlükəsizliyi və milli identiteti birləşdirə bilirdi. Paşayeva siyasətə qadın enerjisi, jurnalist kəskinliyi və həkim mərhəməti gətirdi; bu üçlük onun imzasına çevrildi. Vəfatı media, parlament və cəmiyyət üçün gözlənilməz boşluq yaratdı, amma ardınca qoyduğu qanunlar, kitablar, yetirmələr, sosial layihələr onu daim xatırladacaq. Qənirə Paşayevanın ömür yolu çağdaş Azərbaycan qadınının şəxsiyyət modelini formalaşdırdı: təhsilli, ictimai mövqeli, beynəlxalq təfəkkürlü və humanist. Onun səsi artıq tribunalardan eşidilməsə də, fikirləri qanunlarda, kitabxanalarda və minlərlə gəncin düşüncəsində yaşayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Siyasətçi 24 mart 1975-ci ildə Füzuli rayonunun Düz Qırıqlı kəndində dünyaya gəlib. Ailəsinin təhsil ənənəsi onun erkən illərindən formalaşıb. Uşaqlıqdan mütaliəyə və həkimlik oyunlarına maraq göstərib. Bu maraq həm tibbi, həm humanitar fəaliyyətinə təməl oldu.
Paşayeva əvvəlcə Azərbaycan Tibb Universitetinin Pediatriya fakültəsini bitirib. Daha sonra Bakı Dövlət Universitetinin Beynəlxalq hüquq fakültəsində ikinci dərəcə alıb. Tibb ona humanitar missiya, hüquq isə diplomatik peşəkarlıq qazandırdı. Hər iki ixtisas siyasi karyerasında əhəmiyyətli rol oynadı.
1998-ci ildə ANS TV-də müxbir kimi işə qəbul edildi. Cəbhə bölgəsindən hazırladığı reportajlarla mətbuat azadlığı və obyektivlik prinsiplərinə sadiqliyini nümayiş etdirdi. 2001-ci ildə “Ən yaxşı müharibə reportyoru” mükafatını qazandı. Jurnalistika karyerası onun tanınmasına və seçicilərlə etibarlı əlaqə qurmasına yardım etdi.
Qənirə Paşayeva 2005, 2010, 2015 və 2020-ci illərdə Tovuz dairəsindən dörd dəfə ard-arda deputat mandatı qazanıb. Hər çağırışda müxtəlif komitələrdə – xüsusən Sosial-Mədəni məsələlər və Regional məsələlər – fəal iştirak edib. Təklif etdiyi qanun layihələrinin əsas xətti sosial müdafiə və regional inkişaf idi. Dörd çağırış qadın deputat kimi rekord göstərici sayılır.
Qarabağın işğal faktı, məcburi köçkünlərin hüquqları, terrorizmin uşaqlara təsiri onun prioritetləri idi. 2016-cı ilin payız sessiyasında qaçqın böhranı üzrə hazırlanan sənədə 27 düzəliş təklif etmiş, 19-u qəbul olunmuşdu. O, Türkiyə və Azərbaycan dostluğunun Avropa strukturlarında təşviqində də mühüm rol oynadı. PACE tribunasında 50-dən çox rəsmi çıxışı arxivləşib.
2012-ci ilin avqustunda Somaliyə humanitar missiya ilə gedərək iki həftə həkim kimi çalışdı. Qida çatışmazlığından əziyyət çəkən uşaqları müayinə etdi, tibbi ləvazimat payladı. Səfər təəssüratlarını “Afrika nəğməsi: Somali gündəliyi” adlı kitabda qələmə aldı. Kitab satışından əldə edilən gəlir Bakıdakı talassemiyalı uşaqlara yönəldildi.
“Tarixə adını yazan qadınlar” ensiklopediyası azərbaycanlı oxucular üçün ilk geniş qadın bioqrafik toplusu oldu. “Xocalı Soyqırımı: şahidlərin dilindən” kitabı faciəni canlı şahid ifadələri ilə sənədləşdirdi. “Türk ruhunun söz bayrağı Əhməd Cavad” əsəri milli şairə həsr olunmuş monoqrafiyadır. Yazdığı kitablar təhsil və mədəniyyət fondlarına ianə olunub.
Gürcüstan Prezidenti tərəfindən “Şərəf” ordeni və “Fəxri Vətəndaş” titulu alıb. “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi” və “Aşıq Ələsgər-200” yubiley medalları ilə təltif olunub. Tatarıstanın “1920-2020” yubiley medalı regional mədəni əlaqələrə verdiyi dəstəyə görə təqdim edilib. Bu mükafatlar onun beynəlxalq humanitar rolunu təsdiq edir.
24 sentyabr 2023-də evində doza həddindən artıq dərman qəbulundan sonra komaya düşdü. Mərkəzi Klinik Xəstəxananın reanimasiya şöbəsində dörd gün müalicə alsa da, 28 sentyabrda həyatını itirdi. Rəsmi məlumat dərman toksikliyi və kəskin ürək-damar çatışmazlığını əsas səbəb kimi göstərir. Ölümü ictimaiyyət arasında böyük kədər doğurdu.
Parlament çıxışları, təklif etdiyi qanun layihələri və televiziya materialları artıq Milli Kitabxananın “Qızıl fond” bazasına inteqrasiya olunub. Adının verildiyi Qazaxıstan-Azərbaycan Dostluq Mərkəzinin yaradılması planlaşdırılır. Tələbələri və komanda yoldaşları onun başladığı sosial layihələri davam etdirir. İrsinin əsas xətti gənc nəsillərə humanist və milli dəyərləri aşılamadır.
