Aşıq Ələsgər — XIX və XX əsrlərin ən görkəmli Azərbaycan aşıqlarından biri, saz və söz sənətinin bənzərsiz nümayəndəsidir. Onun həyatı, yaradıcılığı və təsiri yalnız bir dövrün deyil, bütöv bir xalqın ədəbi-mədəni yaddaşının ayrılmaz parçasıdır. Ələsgər Alməmməd oğlu 1821-ci ildə İrəvan xanlığının Ağkilsə kəndində dünyaya göz açıb və 105 illik ömrünün sonunadək saz və sözün müqəddəs yükünü çiynində daşıyıb. Çətin, qarmaşıq tarixi şəraitdə yaşasa da, Ələsgər Azərbaycan aşıq sənətinin klassiki kimi tanınıb, bütün Zaqafqaziya və Anadolu aşıq məktəbinin inkişafında müstəsna rol oynayıb. Onun yaradıcılığı xalqın dərdini, sevincini, ümid və arzusunu özündə ehtiva edir. Aşıq Ələsgərin ustadlığı, insanpərvərliyi, ədəbi irsi zaman-zaman ədəbiyyatşünaslar, tədqiqatçılar və aşıqlar tərəfindən böyük maraqla araşdırılıb və bu gün də öz aktuallığını qoruyur. Onun yaratdığı poetik obrazlar, bənzətmələr, hikmətlər və aşiqanə duyğular xalq ruhunun güzgüsü, milli kimliyin ifadəsi kimi qalır.
Aşıq Ələsgərin həyat yolu
Aşıq Ələsgər 1821-ci ildə Ağkilsə kəndində, sadə kəndli ailəsində doğulub. Uşaqlıq illəri yoxsulluq və əziyyət içində keçib, erkən yaşlarından ailəsinə kömək etməyə məcbur olub. Onun ilk müəllimi atasının dostu, dövrün tanınmış aşıqlarından biri olan Aşıq Alı sayılır. Kiçik yaşlarından saz çalmağa, şeir yazmağa maraq göstərən Ələsgər kənd həyatının, təbiətin və insan münasibətlərinin dərinliklərini kiçik yaşlardan duymuşdu. Qısa müddətdə öz ustalığı və fitri istedadı ilə diqqət çəkdi. Onun aşıq məktəbi rəsmi deyil, xalq arasında formalaşmışdı. Ələsgər gənc yaşlarından ustad aşıqların yanında olur, onların sənətindən bəhrələnir, sazın və sözün incəliklərini öyrənirdi. 1830-1840-cı illərdə artıq bölgədə tanınmış aşıq kimi hörmət qazanmışdı.
Aşıq Ələsgərin yaradıcılıq dünyası və ədəbi irsi
Aşıq Ələsgər klassik aşıq poeziyasının demək olar ki, bütün janrlarında qələmini sınamış, dastan, qoşma, gəraylı, divani, təcnis, müxəmməs və s. kimi formalar yaradan söz ustadıdır. Onun şeirlərində xalq ruhunun, məişət və təbiət təsvirlərinin, insani duyğuların, məhəbbət və hikmətin ən gözəl nümunələri yer alır. Ələsgərin lirik və epik şeirlərində təbiət, vətən, sevgi, insanlıq, ədalət, haqqa sədaqət əsas mövzular təşkil edir. O, şeir və mahnılarında bəzən acı, bəzən yumor, bəzən də fəlsəfi fikirlər, xalq hikmətləri, atalar sözləri, el bayatılarından məharətlə istifadə edib. Ələsgər saz və söz sənətində sadəliyi, dərinliyi və səmimiliyi ilə seçilib, klassik şeirin estetik meyarlarını aşıq yaradıcılığına uğurla tətbiq edib.
Sosial və tarixi şəraitdə Aşıq Ələsgərin rolu
XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanın çətin və mürəkkəb dövrü idi. İctimai-siyasi dəyişikliklər, feodal müharibələri, köçkünlük, əhalinin sosial vəziyyəti aşıqların yaradıcılığında, o cümlədən Ələsgərin poeziyasında öz əksini tapırdı. O, dövrünün bütün ağır, faciəvi hadisələrini, xalqın dərdini, ədalətsizliyi şeirlərində, dastanlarında cəsarətlə tənqid etmişdi. Ələsgərin yaradıcılığında həm ictimai fəallıq, həm də humanizm, insanlar arasında dostluq, sülh, ədalət ideyası xüsusi yer tutur. Onun yaradıcılığı təkcə Azərbaycan deyil, qonşu ölkələrin də folklorunda, ədəbi-bədii mühitində böyük iz qoyub.
Aşıq Ələsgərin poetik dili və sənətkarlıq xüsusiyyətləri
Aşıq Ələsgər zəngin leksik fonda, xalq dilinə və məcazlarına bələdliyi, səs və ritm hissi, obrazlı və təsirli danışıq üslubu ilə seçilirdi. Onun şeirlərində məcazlar, təşbehlər, xalq hikmətləri, atalar sözləri, sarkazm və yumor bir-birinə vəhdət təşkil edir. Ələsgər həm də klassik şeirin qaydalarına riayət etmiş, lakin bəzən xalq danışıq dilinin üslubunu ustalıqla qoruyub. Saz çalğısı və şeiriyyət bir-birini tamamlayır, aşıq sənətinin poetik enerjisini, ruhunu formalaşdırırdı. Onun lirikası səmimi və təsirlidir, bədii təsvirləri isə insan ruhuna yaxın, anlaşılır və dərin mənalıdır.
Ələsgər və aşıq ənənəsinin inkişafı
Aşıq Ələsgərin yaradıcılığı təkcə fərdi istedadın deyil, həm də milli aşıq ənənəsinin zənginliyinin göstəricisidir. O, ustad-şagird məktəbinin yaşaması, aşıq poeziyasının janr və mövzu zənginliyinin qorunması üçün böyük işlər görüb. Ələsgərin minlərlə şeiri, onlarla dastanı, yüzlərlə səsi hələ də xalq arasında yaşayır. O, özündən sonra gələn aşıqlara, şairlərə, söz ustadlarına örnək olmuş, bir çox aşıq məktəbinin formalaşmasına təkan verib. Təkcə Azərbaycan deyil, Türkiyə, Gürcüstan, Ermənistan və İran aşıq poeziyasında da Ələsgər nüfuzu hiss olunur.
Ələsgər irsinin tədqiqi və toplanması
Aşıq Ələsgərin irsi XX əsrdə folklorşünaslar və tədqiqatçılar tərəfindən toplanmağa başlanıb. Onun şeirləri, dastanları, qoşmaları və gəraylıları Azərbaycan EA Folklor İnstitutu, Milli Elmlər Akademiyası və müxtəlif ədəbi qurumlar tərəfindən dəfələrlə nəşr edilib. Xalq arasında Aşıq Ələsgərə həsr olunmuş məclislər, yubileylər, aşıq festivalları keçirilir, onun yaradıcılığı məktəblərdə, universitetlərdə dərs kimi tədris olunur. Ələsgərin bəzi şeirləri isə xalq arasında müxtəlif versiyalarda səslənir, yeni nəsil aşıqlar onun yaradıcılığını yaşadır.
Aşıq Ələsgər və Azərbaycan mədəniyyətində yeri
Aşıq Ələsgər Azərbaycan mədəniyyətinin ayrılmaz simvoludur. Onun şeirləri, dastanları, musiqisi milli özünüdərkin, milli ruhun, azadlıq və insanpərvərlik ideallarının daşıyıcısıdır. Ələsgər adına məktəblər, mədəniyyət evləri, aşıq dərnəkləri, musiqi festivalları yaradılıb. Azərbaycan ədəbiyyatında və musiqisində onun təsiri çox genişdir. Müasir dövrdə də Aşıq Ələsgər milli kimliyin, aşıq poeziyasının klassik nümunəsi kimi hörmətlə anılır.
Ələsgərin şeirlərindən nümunələr və əsas mövzular
Aşıq Ələsgərin şeirlərində vətənə məhəbbət, təbiətə vurğunluq, insan duyğuları, məhəbbət, ayrılıq, həyatın mənası, insan taleyi, dostluq, ədalət və haqqa bağlılıq əsas yer tutur. Onun “Gedək bir dağa”, “Baxdım bulaq başına”, “Sənsiz yaşamaq olmur”, “Çıxdım Səngər dağından”, “Elə bil ki, sən varsan” kimi qoşmaları Azərbaycan aşıq poeziyasının zirvələri sayılır. Ələsgərin hər bir şeiri xalq dilinin saf və səmimi ahəngində, musiqili, canlı və ruhlandırıcıdır.
Aşıq Ələsgərin irsinin müasir əhəmiyyəti
Bu gün Aşıq Ələsgərin yaradıcılığı Azərbaycan ədəbi və musiqi mühitində yenidən qiymətləndirilir, xalq arasında onun şeirləri səsləndirilir, aşıqların repertuarında xüsusi yer tutur. Ələsgər irsi milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, gənc nəslin tərbiyəsi, ədəbi-bədii zövqün formalaşması üçün vacib nümunə kimi dəyərləndirilir. Aşıq Ələsgərin həyat və yaradıcılığı milli yaddaşın, xalqın ruhunun daşıyıcısı olaraq gələcək nəsillərə çatdırılır.
Aşıq Ələsgər Azərbaycan aşıq sənətinin klassikidir. Onun həyatı, sənəti və irsi bir xalqın ruhunun, təbiətinin, tarixi taleyinin güzgüsüdür. Ələsgər yalnız bir saz ustası, şair və sənətkar deyil, həm də Azərbaycan xalqının milli özünüdərk, azadlıq, humanizm və bədii zənginlik ənənələrinin simvoludur. Onun yaradıcılığı, poetik düşüncə tərzi, sənətkar mövqeyi həm klassik, həm də müasir dövr üçün əbədi örnək olaraq qalır. Ələsgər irsi həmişəyaşar, ölməz və daim canlıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Aşıq Ələsgər XIX–XX əsrin böyük Azərbaycan aşığı, saz və söz sənətinin klassiki, zəngin ədəbi irs sahibi ustaddır.
O, 1821-ci ildə İrəvan xanlığının Ağkilsə kəndində dünyaya gəlib.
Əsas mövzularına vətən, məhəbbət, təbiət, insanlıq, ədalət, haqqa sədaqət, xalqın dərdi və sevinci daxildir.
Qoşma, gəraylı, divani, təcnis, müxəmməs və dastan janrlarında əsərləri var.
Əsas ustadı Aşıq Alı sayılır, həmçinin dövrünün aşıqlarından təsirlənib.
Onun irsi folklorşünaslar, ədəbiyyatşünaslar və müxtəlif qurumlar tərəfindən toplanıb, nəşr olunub və qorunur.
Onun yaradıcılığı klassik aşıq ənənəsinin qorunmasında, ustad-şagird məktəbinin yaşamasında böyük rol oynayır.
Təsvirin sadəliyi, xalq dilinin zənginliyi, məcazlar, hikmət və poetik obrazlar ön plandadır.
Əsərləri Azərbaycan türkcəsində, bəzən də başqa türk dillərində yayılıb, müxtəlif regionlarda oxunur.
Onun irsi milli-mənəvi dəyərlərin, folklorun və aşıq poeziyasının yaşadılmasında mühüm rol oynayır.
