Çaytikanı Yağı: Çaytikanı Yağının Mədəyə Faydaları

Çaytikanı yağı qədim dövrlərdən bəri ən qiymətli təbii müalicə vasitələrindən biri kimi tanınır. Bu yağ çaytikanı (Hippophae rhamnoides) adlı kolların meyvələrindən alınır və zəngin tərkibi ilə bir çox xəstəliklərin profilaktikasında və müalicəsində istifadə olunur. Xüsusilə də, son illərdə aparılan elmi araşdırmalar onun insan orqanizminə, xüsusilə də həzm sistemi və mədə funksiyalarına olan faydalarını üzə çıxarıb. Təbii yağlar arasında antiinflamator və bərpaedici xüsusiyyətlərinə görə seçilən çaytikanı yağı həm xalq təbabətində, həm də klinik praktikalarda istifadə edilir.

Bu yağ A, E, C, K vitaminləri, beta-karotin, flavonoidlər, omeqa-3, 6, 7 və 9 yağ turşuları ilə olduqca zəngindir. Bu zəngin tərkib ona dəridən tutmuş daxili orqanlara qədər bərpa və müalicəvi təsir göstərmək gücü verir. Mədə problemləri, xüsusilə də qastrit, mədə xorası və turşuluq balanssızlığı kimi hallarda çaytikanı yağı olduqca təsirli sayılır. Bu xüsusiyyətləri onu dərman müalicələrinə əlavə və ya alternativ kimi ön plana çıxarır.

Azərbaycan kimi təbii bitki müxtəlifliyinə malik ölkələrdə çaytikanı bitkisi və ondan əldə olunan məhsullar yerli təbabət ənənələrində mühüm yer tutur. Xüsusilə dağlıq və dağətəyi bölgələrdə yaşayan insanlar bu yağı mədə ağrılarının, şişkinliyin və iltihabi problemlərin aradan qaldırılmasında nəsildən-nəslə ötürülən üsullarla istifadə ediblər. Bu baxımdan, çaytikanı yağının faydalarını təkcə tibbi ədəbiyyatla deyil, həm də xalq təcrübəsi ilə əsaslandırmaq mümkündür.

Çaytikanı yağının tərkibi və bioloji aktiv maddələri

Çaytikanı yağı tərkib baxımından olduqca zəngindir və bu zənginlik onun tibbi potensialını artırır. Bitkinin meyvələrindən və toxumlarından alınan yağlar fərqli tərkiblərə malikdir. Meyvə yağı daha çox karotenoidlərlə zəngin olduğu halda, toxum yağı omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşuları ilə fərqlənir.

Yağda A vitamini (retinol) və onun öncülü olan beta-karotin bol miqdarda mövcuddur. Bu maddələr selikli qişaların bərpası və qorunması üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. E vitamini isə antioksidant xüsusiyyət daşıyır və hüceyrə membranlarını sərbəst radikalların zərərindən qoruyur. C vitamini immun sistemini gücləndirir və ümumi bədən müqavimətini artırır. Omeqa-7 yağ turşusu (palmitoleik turşu) isə mədə-bağırsaq selikli qişasının regenerasiyasına xüsusi töhfə verir.

Flavonoidlər, fenol birləşmələri və fitosterollar da çaytikanı yağında yer alır. Bu maddələr iltihabəleyhinə, antibakterial və hüceyrə yenilənməsini sürətləndirən təsirlər göstərir. Tərkibindəki kompleks maddələr bu yağı həm daxilə qəbul, həm də xaricdən istifadə üçün universal vasitəyə çevirir.

Mədə sağlamlığı baxımından çaytikanı yağının rolu

Çaytikanı yağı mədə selikli qişasının bərpasında xüsusi rola malikdir. Xüsusilə də xora və qastrit kimi selikli qişa zədələnmələri zamanı yağın bərpaedici xüsusiyyətləri özünü göstərir. Bu, yağın regenerativ maddələrlə zəngin olması və selikli qişanın müdafiəsini gücləndirməsi ilə bağlıdır.

Mədə turşuluğunun normallaşdırılmasında da bu yağ mühüm rol oynayır. Turşu ifrazatını tənzimləməklə həm yüksək, həm də aşağı turşuluq zamanı tarazlığın bərpasına kömək edir. Yağın tərkibindəki omeqa-7 və karotenoidlər mədə divarının qoruyucu təbəqəsini gücləndirir, mədənin həssaslığına qarşı sipər yaradır.

Bundan əlavə, çaytikanı yağı mədə şirəsinin təsiri nəticəsində yaranan sərbəst radikallara qarşı antioksidant təsir göstərir. Bu isə xərçəngə meyilli proseslərin qarşısını almağa yardımçı ola bilər. Xüsusilə mədə divarının selikli qişasında gedən patoloji dəyişikliklərin yüngülləşdirilməsində bu yağın rolu nəzərəçarpacaq dərəcədədir.

Qastrit və mədə xorası zamanı istifadəsi

Qastrit – mədə selikli qişasının iltihabıdır və bu hal tez-tez stress, düzgün qidalanmama, siqaret və dərman istifadəsi ilə bağlı ortaya çıxır. Çaytikanı yağı bu xəstəliyin müalicəsində bir çox terapevtik təsirə malikdir. Yağın selikli qişanı bərpa etmə xüsusiyyəti qastritin səbəb olduğu yanğı hissini və ağrını azaldır.

Xora isə mədə divarında yaranan dərin zədələnmədir və bu hal da çaytikanı yağının istifadəsi ilə müsbət nəticələr verir. Xoranın sağalmasını sürətləndirmək üçün gündəlik müəyyən dozada çaytikanı yağı qəbul edilməsi tövsiyə olunur. Klinik təcrübələr göstərir ki, bu yağ dərmanlarla birlikdə istifadə edildikdə sağalma prosesi əhəmiyyətli dərəcədə sürətlənir.

Bir çox araşdırmalarda qeyd olunur ki, çaytikanı yağı həm helikobakter pylori bakteriyasının təsirini azalda bilər, həm də zədələnmiş toxumanı regenerasiya edərək qısa müddətdə sağlam toxuma ilə əvəzlənməsinə kömək göstərər.

Mədə turşuluğu və refluks xəstəliyində çaytikanı yağı

Refluks və mədə turşuluğu pozğunluqları son dövrlərdə ən çox rast gəlinən mədə patologiyalarındandır. Bu problemlər mədə turşusunun qida borusuna keçməsi və narahatlıq yaratması ilə özünü göstərir. Belə hallarda çaytikanı yağı həm selikli qişanın qorunmasına kömək edir, həm də iltihabi proseslərin qarşısını alır.

Mədə turşusu ilə bağlı problemlərdə çaytikanı yağı balanslayıcı təsir göstərir. Yağın istifadəsi nəticəsində mədənin özünümüdafiə mexanizmi güclənir və qıcqırma, ağrı, yanma hissi azalır. Bu yağ həmçinin mədə sfinkterinin funksiyasını yaxşılaşdıraraq turşunun geri axmasının qarşısını alır.

Uzun müddət istifadədə mədə divarının qalınlığı artır və mikrozədələrə qarşı daha dayanıqlı hala gəlir. Beləliklə, refluksun simptomları minimuma enir və daha dayanıqlı həzm sistemi əldə edilir.

Dozaj və istifadə qaydaları

Çaytikanı yağının istifadəsi zamanı onun təmizliyinə və qəbul dozalarına diqqət etmək vacibdir. Ən çox istifadə olunan forması daxilə qəbul üçün nəzərdə tutulmuş kapsullar və ya təmiz yağ şəklində olan damcılardır. Adətən səhər acqarına və axşam yatmazdan əvvəl 1 çay qaşığı qəbul edilir.

Uşaqlar üçün dozaj daha aşağıdır və həkim məsləhəti ilə müəyyən olunmalıdır. Bəzi hallarda çaytikanı yağı başqa bitki yağları ilə qarışdırılaraq istifadəyə verilir, lakin təmiz formada istifadə daha effektlidir.

Xaricdən istifadə zamanı isə mədə bölgəsinə masaj şəklində tətbiq oluna bilər və ya istiliklə birgə tətbiq edilərək əzələ gərginlikləri və spazmların aradan qaldırılmasına yardımçı olur. Əlavə olaraq, çaytikanı yağı şam formasında da istifadə edilə bilər ki, bu da bağırsaq iltihabları zamanı faydalı hesab olunur.

Əks göstərişlər və ehtiyat tədbirləri

Çaytikanı yağı ümumilikdə təhlükəsiz hesab olunsa da, bəzi hallarda ehtiyatla istifadə olunmalıdır. Məsələn, safra yollarında daş problemi olan şəxslər və ya qaraciyər funksiyası zəif olanlar bu yağı qəbul etməzdən əvvəl həkimlə məsləhətləşməlidirlər.

Hamiləlik və südvermə dövründə çaytikanı yağı istifadəsi təhlükəli sayılmır, lakin həkim nəzarəti ilə istifadə daha doğru olar. Allergik reaksiyalar çox nadir hallarda görülür, lakin ilk istifadədən əvvəl kiçik miqdarda sınamaq tövsiyə edilir.

Uzun müddətli və dozanı aşan istifadə zamanı bəzi hallarda ishal və ya qarın sancısı kimi yan təsirlər müşahidə oluna bilər. Bu səbəbdən tövsiyə olunan miqdardan artıq istifadə edilməməlidir.

Klinik tədqiqatlar və elmi sübutlar

Çaytikanı yağı ilə bağlı bir sıra klinik tədqiqatlar aparılıb və bu yağın xüsusilə mədə xəstəlikləri sahəsində effektivliyi elmi şəkildə sübut olunub. Məsələn, 2019-cu ildə Çin Tibb Universiteti tərəfindən aparılmış bir tədqiqatda çaytikanı yağının mədə xoralarında sağalma müddətini 25-30% azaltdığı qeyd olunub.

Digər araşdırmalar da yağın antioksidant təsiri, hüceyrə yeniləməsi və iltihab azaldıcı təsirini təsdiqləyir. Belə tədqiqatlar çaytikanı yağının gələcəkdə daha geniş tibbi praktikaya daxil olmasının əsasını qoyur.

Bəzi Avropa klinikalarında isə çaytikanı yağı mədə rezeksiyası sonrası bərpa prosesində əlavə vasitə kimi tətbiq olunur. Təbii mənşəli olduğu üçün dərman qarşılıqlı təsirləri olduqca aşağıdır və yan təsirləri minimal səviyyədədir.

Azərbaycan şəraitində çaytikanının mövcudluğu və istifadəsi

Azərbaycan ərazisində, xüsusilə Quba, Qusar, Şamaxı və İsmayıllı bölgələrində çaytikanı kollarına rast gəlmək mümkündür. Bu bitki yüksək hündürlük və dağətəyi iqlimlərdə yaxşı inkişaf edir. Yerli sakinlər uzun illərdir ki, çaytikanı meyvələrindən yağ hazırlayıb istifadə edirlər.

Hazırda apteklərdə və təbii məhsul dükanlarında çaytikanı yağı müxtəlif firmalar tərəfindən təklif olunur. Lakin istehlakçıların diqqətli olması, yalnız sertifikatlı və təmiz məhsullardan istifadə etməsi tövsiyə olunur.

Kənd təsərrüfatında çaytikanı becərilməsi həm iqtisadi, həm də ekoloji baxımdan faydalı hesab edilir. Əhalinin bu məhsula marağının artması çaytikanı yağı istehsalının gələcəkdə daha da genişlənməsinə təkan verir.

Çaytikanı yağı təkcə təbiətin bir məhsulu deyil, eyni zamanda sağlamlığımız üçün mühüm vasitələrdən biridir. Mədə xəstəliklərinin profilaktikası və müalicəsində onun rolu danılmazdır. Vitamin və bioaktiv maddələrlə zəngin olan bu yağ bədənin bir çox sisteminə, xüsusilə də həzm sisteminə təsir göstərir. Mədə divarını qorumaq, iltihabı azaltmaq və hüceyrələri yeniləmək xüsusiyyətləri sayəsində çaytikanı yağı həm elmi, həm də xalq təbabətində əhəmiyyətli yer tutur. Doğru istifadə və keyfiyyətli məhsul seçimi ilə bu yağdan maksimum fayda əldə etmək mümkündür. Bu səbəbdən çaytikanı yağının həm profilaktik, həm də müalicəvi vasitə kimi gündəlik həyatda yer alması tövsiyə olunur.

Ən Çox Verilən Suallar