Cəfərilik məzhəbi İslam dünyasında ən mühüm fiqh məktəblərindən biri kimi tanınır. Bu məzhəb adını altıncı imam Cəfər əs-Sadiqdən alır və onun dini təlimlərinə əsaslanır. Əsasən şiə məzhəbinin fiqh qanunvericiliyi kimi qəbul edilən Cəfərilik, hüquq, əqidə və ibadət qaydalarında özünəməxsus yanaşmaları ilə fərqlənir. Dünyada milyonlarla müsəlman bu fiqh məktəbinə əsaslanaraq ibadət edir, dini hökmlərini müəyyənləşdirir.Tarixi mənbələrə görə, Cəfər əs-Sadiq yalnız dini lider deyil, həm də elm və fəlsəfə sahəsində böyük nüfuza malik alim idi. O, fiqh məsələlərini izah edərkən həm Qurani-Kərim ayələrinə, həm də Peyğəmbər Məhəmmədin (s) sünnəsinə əsaslanırdı. Bununla yanaşı, o, rasional düşüncə və ağıl prinsiplərini də ön plana çəkirdi.
Cəfərilik məzhəbinin əsas fərqləndirici cəhətlərindən biri dini mətnlərin təfsirində və hüquqi məsələlərin həllində ictihad prinsiplərinə geniş yer verməsidir. Bu yanaşma sayəsində məzhəb həm klassik dini mətnlərə sadiq qalır, həm də zamanın tələblərinə uyğun hüquqi hökmlər ortaya qoya bilir.Hazırda Cəfərilik İran, İraq, Azərbaycan, Bəhreyn, Livan və digər bəzi ölkələrdə geniş yayılmışdır. Məzhəb yalnız dini deyil, həm də ictimai-siyasi həyatın formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
Cəfərilik məzhəbinin yaranma tarixi
Cəfərilik VIII əsrdə İmam Cəfər əs-Sadiqin dini və hüquqi təlimləri əsasında formalaşmışdır. İmam Cəfər dövründə İslam dünyasında müxtəlif fiqh məktəbləri inkişaf edirdi və o, öz elmi mövqeyi ilə seçilirdi. Onun dərs məclislərinə həm şiə, həm sünni alimlər, həm də digər dinlərdən olan şəxslər qatılırdı. Bu, məzhəbin elmi əsaslarını gücləndirən amillərdən biri idi.
İmam Cəfər əs-Sadiq məzhəbinin formalaşmasında həm Qurana, həm hədislərə, həm də əql və məntiq prinsiplərinə əsaslanırdı. O, dini məsələlərdə geniş düşünməyi təşviq edir, təqlidçilikdən çox ictihada önəm verirdi. Onun təlimləri nəticəsində Cəfərilik özünəməxsus hüquqi və əqidəvi sistemə malik oldu.
İmam Cəfər əs-Sadiqin həyatı və elmi fəaliyyəti
İmam Cəfər əs-Sadiq hicri 83-cü ildə Mədinədə dünyaya gəlmiş və ömrünün böyük hissəsini elm öyrətməklə keçirmişdir. O, İmam Məhəmməd Baqirin oğlu idi və həm atasından, həm də digər böyük İslam alimlərindən dərs almışdı. Onun dövründə Abbasilər və Üməyyilər arasında siyasi mübarizə davam edirdi ki, bu da dini təlimlərin yayılmasına müəyyən imkanlar yaradırdı.
İmam Cəfər təkcə fiqh alimi deyil, həm də kimya, təbiət elmləri, fəlsəfə və məntiq sahələrində dərin biliklərə sahib idi. Ən məşhur tələbələri arasında Əbu Hənifə və Malik ibn Ənəs kimi sünni fiqh məktəblərinin baniləri də vardı. Bu fakt məzhəbin yalnız şiə dairəsində deyil, ümumilikdə İslam elmində nüfuzunun göstəricisidir.
Cəfəriliyin fiqh prinsipləri
Cəfərilik fiqhində dörd əsas mənbə qəbul edilir: Qurani-Kərim, hədislər, icma və əql. Qurani-Kərim və hədislərdən hökm çıxarılarkən onların səhihliyi və mənası diqqətlə araşdırılır. İcma isə alimlərin ümumi razılığı kimi qəbul olunur. Əql prinsipi isə dini məsələlərin məntiq və ağıl süzgəcindən keçirilməsini təmin edir.
Bu məzhəbdə fiqh qaydaları müəyyən edilərkən cəmiyyətin ehtiyacları da nəzərə alınır. İmam Cəfər əs-Sadiq ictihadı geniş tətbiq etmiş və şagirdlərinə də bu yolu tövsiyə etmişdir. Bu səbəbdən Cəfərilik həm ənənəvi, həm də müasir hüquqi məsələlərdə elastik mövqeyə malikdir.
Cəfərilik və digər fiqh məktəbləri ilə müqayisə
Cəfərilik sünni fiqh məktəblərindən bəzi məsələlərdə fərqlənir. Məsələn, siğə (müvəqqəti evlilik) Cəfərilikdə müəyyən şərtlərlə icazəli sayılır, amma sünni məzhəblərində qəbul edilmir. Qüsl, dəstəmaz və namaz qaydalarında da bəzi texniki fərqlər mövcuddur.
Digər tərəfdən, Cəfərilikdə dini rəhbərlik və imamət anlayışı mərkəzi yer tutur. İmamlar yalnız dini liderlər deyil, həm də məsum və ilahi biliklərlə təchiz olunmuş rəhbərlər hesab olunur. Bu baxımdan məzhəb həm fiqh, həm də əqidə yönündən fərqli mövqeyə malikdir.
İmamət anlayışı və onun əhəmiyyəti
Cəfərilikdə imamət, İslam ümmətinin dini və dünyəvi işlərində rəhbərlik edən, məsum sayılan imamların rəhbərliyidir. Bu anlayışa görə, imamlar Allah tərəfindən seçilir və onların elmi, dini və mənəvi məqamı bəşəriyyət üçün nümunədir.
İmam Cəfər əs-Sadiq, özündən əvvəlki beş imamın təlimlərini davam etdirərək imamət prinsipini gücləndirmişdir. İmamların varisliyi yalnız soy əlaqəsinə deyil, həm də ilahi elmə və mənəvi yetkinliyə əsaslanır.
Cəfərilikdə ibadət qaydaları
Cəfərilikdə namaz, oruc, zəkat və həcc ibadətləri Qurani-Kərim və hədislərə uyğun olaraq yerinə yetirilir. Namazda əllərin yana salınması, müəyyən duaların əlavə oxunması, torpaq üzərində səcdə edilməsi kimi fərqli xüsusiyyətlər var.
Oruc və zəkat qaydaları da digər məzhəblərlə əsasən oxşar olsa da, bəzi təfsilatlarda fərqlənir. Məsələn, zəkatın hesablanması və veriləcək şəxslərin dairəsi daha genişdir.
Cəfəriliyin yayılma coğrafiyası
Bu məzhəb əsasən İran, İraq, Azərbaycan, Bəhreyn, Livan və Pakistanın bəzi bölgələrində geniş yayılıb. Həmçinin Suriya, Əfqanıstan və Hindistanın bəzi icmalarında da mövcuddur.Azərbaycan tarixində Cəfərilik uzun əsrlərdir mövcuddur. Xüsusilə Şirvanşahlar dövründən başlayaraq bu məzhəb bölgədə dini mədəniyyətin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.
Müasir dünyada Cəfərilik yalnız dini ibadət forması kimi deyil, həm də sosial, mədəni və siyasi həyatın təşkilində təsirli amildir. Bir çox ölkədə məzhəb icmaları öz dini mərkəzlərini, təhsil ocaqlarını və xeyriyyə qurumlarını idarə edirlər.İnformasiya əsrində Cəfərilik təlimləri internet və nəşrlər vasitəsilə daha geniş auditoriyalara çatdırılır. Bu, məzhəbin yalnız ənənəvi bölgələrdə deyil, həm də diasporlarda yaşamasını təmin edir.
Cəfərilik məzhəbi İslam fiqh tarixində mühüm yer tutan, həm dini, həm də elmi prinsiplərə əsaslanan bir məktəbdir. İmam Cəfər əs-Sadiqin təlimləri əsrlərdir milyonlarla insanın dini həyatını istiqamətləndirir. Onun elmi irsi yalnız fiqh sahəsi ilə məhdudlaşmır, həm də mədəni, ictimai və elmi həyatın müxtəlif sahələrinə təsir göstərir.
Bu məzhəbin əsas gücü onun məntiqə və ictihada verdiyi önəmdədir. Müasir dünyada dəyişən sosial və hüquqi məsələlər qarşısında Cəfərilik, köklü prinsiplərinə sadiq qalmaqla yanaşı, yeniliklərə uyğunlaşma qabiliyyətinə malikdir. Onun tolerant və elmi əsaslı yanaşması, İslam dünyasında dialoq və qarşılıqlı anlaşmanın inkişafına da töhfə verir.
Ən Çox Verilən Suallar
Cəfərilik məzhəbi İslamın şiə qoluna aid olan fiqh məktəbidir və adını altıncı imam Cəfər əs-Sadiqdən alır. Bu məzhəb, dini hökmlərin formalaşdırılmasında ağıl və məntiqin rolunu vurğulayır. Əsas qaynaqları Quran, hədislər, əql və icmadır. İmam Cəfər əs-Sadiqin təlimləri bu məzhəbin hüquqi və teoloji əsaslarını müəyyən etmişdir.
Cəfərilik məzhəbinin formalaşması hicri II əsrdə, İmam Cəfər əs-Sadiqin yaşadığı dövrdə baş vermişdir. Bu dövr İslamın elmi və fəlsəfi inkişaf mərhələsi ilə üst-üstə düşür. İmamın dərsləri, tələbələri və yazılı mirası Cəfəriliyin əsasını qoymuşdur. Zamanla bu məktəb genişlənmiş və İmamiyyə şiələrinin əsas fiqh sistemi halına gəlmişdir.
Cəfərilik məzhəbi dörd əsas mənbəyə istinad edir: Quran, Peyğəmbər Məhəmmədin hədisləri, İmamların söz və əməl ənənələri, həmçinin əql. Əql, dini hökmlərin məntiqə uyğun izahını təmin edir. İcmaya, yəni alimlərin razılığına da xüsusi əhəmiyyət verilir. Bu yanaşma onu digər fiqh məktəblərindən fərqləndirir.
Cəfərilik məzhəbinin əsas xüsusiyyətlərinə imamət inancı, dini hökmlərdə əqlin rolu və fiqhin müasir şəraitə uyğunlaşdırılması daxildir. İmamət inancı şiəliyin təməl sütunlarından biridir. Cəfərilik həm də sosial ədalət, insan haqları və mənəvi dəyərlərə xüsusi önəm verir. Bu xüsusiyyətlər onu digər məzhəblərdən ayırır.
Cəfərilik məzhəbi əsasən İran, Azərbaycan, İraq, Bəhreyn və Livanda geniş yayılmışdır. Bu ölkələrdə məzhəbin təlimləri dövlət qanunvericiliyi və ictimai həyatla sıx bağlıdır. Həmçinin Pakistan və Hindistanda da müəyyən bölgələrdə Cəfəri icmaları mövcuddur. Diaspor icmaları vasitəsilə Avropa və Amerikada da təmsil olunur.
Cəfərilik məzhəbində ibadət qaydaları Qurana və İmamların sünnəsinə əsaslanır. Namaz, oruc, zəkat və həcc əsas ibadətlər sırasındadır. Namaz vaxtları və bəzi fiqh detalları digər məzhəblərlə müqayisədə fərqlilik göstərə bilər. Əməllərdə niyyət və ixlasın xüsusi əhəmiyyəti vurğulanır.
Cəfərilik, şiə fiqh məktəbləri arasında ən geniş yayılmışıdır və İmamiyyə şiələrinin əsasını təşkil edir. Digər şiə məktəbləri, məsələn, Zeydilik və İsmaililiklə müqayisədə, Cəfərilik daha sistemli fiqh qaydalarına malikdir. İmam Cəfər əs-Sadiqin təlimləri bu fərqlərin formalaşmasında həlledici rol oynamışdır. Bu səbəbdən Cəfərilik dünya şiə əhalisinin böyük hissəsini birləşdirir.
Cəfərilik məzhəbində imamət, dini və dünyəvi rəhbərliyi təmsil edən ilahi təyin olunmuş rəhbərlik anlayışıdır. İmamlar günahsız və elmli şəxsiyyətlər hesab olunur. Onların sözləri və əməlləri dini həyat üçün nümunə sayılır. İmamət inancı, məzhəbin ideoloji əsasını təşkil edir.
Cəfərilik məzhəbi, hüquq sistemində dini qanunların tətbiqinə böyük təsir göstərir. Xüsusən İran və bəzi digər ölkələrdə fiqh prinsipləri qanunvericiliyin formalaşmasında əsas rol oynayır. Miras, ailə hüququ və cəza qanunları Cəfəri fiqh prinsiplərinə görə tənzimlənir. Bu, məzhəbin sosial həyat üzərindəki təsirini göstərir.
Müasir dövrdə Cəfərilik məzhəbi, dini təhsil, ictimai ədalət və mənəvi inkişaf sahələrində mühüm rol oynayır. Onun prinsipləri bir çox ölkələrdə dini və hüquqi sistemin əsasını təşkil edir. Həmçinin müxtəlif ölkələrdə Cəfəri icmaları mədəniyyət və elm sahəsində aktiv fəaliyyət göstərir. Bu məzhəb, islami dəyərlərin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsində önəmli mövqeyə malikdir.
