Mənşə və ilk istifadənin konteksti
Bəzən bir ifadə bütöv bir dövrün rəmzinə çevrilir. Azərbaycan dilində “dəmir yumruq” ifadəsi də məhz belə oldu – 2020-ci ilin Vətən müharibəsi günlərində ortaya çıxaraq zəfərin, gücün və milli birliyin şüarına çevrildi. Bu ifadənin ilkin mənşəyi birbaşa həmin müharibə ilə bağlıdır. İlk dəfə İkinci Qarabağ savaşı zamanı Azərbaycan Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyev tərəfindən işləndiyi məlumdur. Əslində Azərbaycan dilində əvvəllər “dəmir pəncə”, “polad bilək” kimi bənzər ifadələr olsa da, “dəmir yumruq” söz birləşməsi məhz 2020-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında – yəni 44 günlük Vətən müharibəsi günlərində dilimizə daxil oldu. Prezident İlham Əliyev xalqına müraciətlərində, çıxışlarında dəfələrlə xəbərdarlıq edirdi ki, əgər düşmən sülhə gəlməsə, Azərbaycanın dəmir yumruğu işğalçının başına endiriləcək. Bu ifadə ilk vaxtlar düşmənə xəbərdarlıq məzmunu daşıyırdı və 30 il davam edən işğala son qoymaq əzmini göstərirdi.
Qarabağ müharibəsinin ilk günlərindən Prezidentin nitqlərində “dəmir yumruq” tez-tez səslənməyə başladı. Xüsusilə savaşın kritik anlarında, ordumuz ard-arda uğurlar qazandıqca, Ali Baş Komandan xalqa xitablarında bu metaforadan istifadə edirdi. Məsələn, müharibə hələ başlamamışdan bir neçə gün əvvəl, 24 sentyabr 2020-ci ildə BMT Baş Assambleyasının tribunasından çıxışında o, Ermənistanın təxribatlarına toxunub demişdi ki, ölkəmiz mümkün hərbi təcavüzə qarşı bütün gücünü səfərbər etməyə hazırdır. Savaş başladıqdan sonra isə ilk böyük qələbə xəbərlərində, şəhər və rayonlarımız işğaldan azad edildikcə Prezident xalqı təbrik edərkən “biz bir dəmir yumruq kimi birləşdik” ifadəsini vurğulayırdı. Bu, təkcə hərbi güc deyil, həm də xalqın öz Liderinin ətrafında sarsılmaz birlik göstərməsinin rəmzi idi.
Rəsmi çıxışlarda “Dəmir yumruq”un təqdimatı
İlham Əliyev “dəmir yumruq” ifadəsini təkcə müharibə zamanı deyil, ondan sonrakı dövrdə də rəsmi çıxışlarında xüsusi yerə qoydu. 2020-ci il noyabrın 10-da müharibə zəfərlə başa çatdıqdan sonra xalqa müraciətində o, əlini yumruq şəklində tutaraq bir sıra azad edilmiş şəhərlərin adlarını sadaladı – bu görüntü televiziya və internet vasitəsilə geniş yayıldı və xalqın qəlbində dərin iz qoydu. Bu jest və söz birləşməsi qələbənin simvolu kimi öz yerini aldı. Dövlət başçısının 2021-ci ilin yanvarında keçirdiyi müşavirədə söylədiyi “Unutmasınlar ki, dəmir yumruq yerindədir” sözləri isə düşmənə yönəlik ciddi xəbərdarlıq idi.
Dövlət xadimləri və rəsmilər də Prezidentin ardınca bu ifadəni tez-tez işlətməyə başladılar. Müxtəlif tədbir və çıxışlarda “dəmir yumruq” ifadəsi Azərbaycan Ordusunun qüdrətinin, xalq-dövlət birliyinin və Liderin qətiyyətinin sinoniminə çevrilmişdi. Hətta 2022-ci ildə ADA Universitetində beynəlxalq konfransda çıxışı zamanı İlham Əliyev Azərbaycanın çoxmillətli cəmiyyətinə toxunaraq dedi ki, Vətən müharibəsində “biz bir dəmir yumruq kimi birləşdik”, bütün etnik qrupların nümayəndələri çiyin-çiyinə döyüşdü. Bu cür rəsmi kontekstdə “dəmir yumruq” artıq təkcə hərbi güc yox, milli həmrəyliyin təcəssümü anlamında işlənirdi.
İctimaiyyətin və beynəlxalq medianın reaksiyası
“Dəmir yumruq” ifadəsi Azərbaycan ictimaiyyətində coşqu və qürurla qarşılandı. Müharibə günlərində və ondan sonra sosial şəbəkələrdə, küçələrdə bu ifadəni tez-tez eşitmək və görmək olurdu. İnsanlar qələbəni bayram edərkən yumruq simvolunu göstərir, bu sözləri plakatlarda, divarlarda yazırdılar. Xalq arasında “dəmir yumruq” Zəfərimizin şüarı kimi populyarlıq qazandı. Həmin dövrdə yazılan mahnılarda, şüarlarda bu ifadəyə rast gəlinir, ordumuza və Ali Baş Komandana dəstək ifadəsi kimi işlədilirdi. Jurnalistlər məqalələrində, aparıcılar efirdə “dəmir yumruq” obrazını tez-tez vurğulayırdılar. Məsələn, yerli mətbuatda gedən bir təhlil yazısında bu kəlam qalibiyyət formulunun tərkib hissəsi kimi qeyd edilirdi: “Qalib Sərkərdə, dəmir yumruq və əzmkar xalq” birliyi sayəsində Zəfər əldə olunduğu bildirilirdi. Bu cür fikirlər xalqın əhval-ruhiyyəsini əks etdirirdi – cəmiyyət öz Liderinin yaratdığı rəmzi qürurla mənimsəmişdi.
Beynəlxalq media da “dəmir yumruq” ifadəsinə biganə qalmadı. Xüsusən Türkiyə mətbuatında Prezident Əliyevin bu ifadəsi geniş şəkildə sitat gətirildi və dəstəklə qarşılandı. Anadolu Agentliyinin xəbərində İlham Əliyevin Ermənistan rəsmilərinin Qarabağa icazəsiz səfərləri barədə “odla oynamayın, dəmir yumruq yerindədir” xəbərdarlığı vurğulanırdı. Türk və bir sıra digər xarici media orqanları bunu Azərbaycanın qətiyyətli mövqeyi kimi dəyərləndirdi. Digər tərəfdən, Ermənistan tərəfindən və bəzi beynəlxalq müşahidəçilər bu ritorikadan narahatlıqlarını ifadə etdilər. Məsələn, erməni tərəfi “dəmir yumruq” simvolikasını özlərinə qarşı təhdid kimi qələmə verərək tənqid etdi. Hətta Ermənistanın bir qrup aktivisti bu ifadəni “aqressiyanın rəmzi” adlandırdı. Beynəlxalq analitik yazılarda isə qeyd olunurdu ki, Azərbaycan müharibədə qələbəni möhkəmləndirmək üçün güc rəmzlərinə müraciət edir və “dəmir yumruq” bunların ən önəmlisidir. Ümumən, qlobal mətbuat “dəmir yumruq”u Azərbaycan rəhbərliyinin həm qələbə simvolu, həm də post-münaqişə dövründə Ermənistana xəbərdarlıq mesajı kimi təqdim etməsini qeyd etdi.
Hərbi ritorikada rolu və Ordu uğurları ilə əlaqəsi
“Dəmir yumruq” ifadəsi 44 günlük Vətən müharibəsində Azərbaycan Ordusunun əldə etdiyi uğurlarla birbaşa əlaqələndirilir. Xalq arasında bu ifadə tez bir zamanda Zəfər salnaməmizin rəmzi adlandırıldı. Çünki müharibənin gedişində Ali Baş Komandan dəfələrlə ordumuzun gücünü məhz “dəmir yumruq” obrazı ilə ifadə etmişdi. Ordumuz ilk gündən düşmənin müdafiə xəttini yardı, strateji yüksəklikləri ələ keçirdi və peşəkar taktika ilə 44 gün ərzində düşməni darmadağın etdi. Bu parlaq zəfəri şərtləndirən amillərdən danışarkən, rəsmi çıxışlarda qeyd olunurdu ki, Azərbaycan dövləti, xalqı və ordusu bütün gücünü ortaya qoyaraq nəhəng bir yumruğa çevrildi. Yəni, orduyla birlikdə xalq da yumruq tək birləşib düşmənin belini qırdı.
Məhz müharibənin qızğın çağı – oktyabr ayının əvvəllərində Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan kimi strateji rayonlar azad ediləndə bu ifadə dilə düşdü. Həmin günlər barədə mediada yazılırdı ki, “məşhur ‘Dəmir yumruq’ ifadəsi gündəmə məhz o vaxt gəldi və xalqımızın qələbə rəmzinə çevrildi”. Döyüş meydanında əsgərlərimizin göstərdiyi misilsiz igidlik, PUA-larla həyata keçirilən yeni taktikalar düşmən ordusunu sarsıtdı. Prezident İlham Əliyev Zəfər paradındakı nitqində vurğuladı ki, Azərbaycan xalqı torpaqlarını işğaldan azad etmək üçün bir yumruq kimi birləşdi və düşmənə elə sarsıdıcı zərbələr vurdu ki, qarşı tərəf uzun müddət özünə gələ bilmədi. Beləliklə, “dəmir yumruq” ifadəsi ordumuzun qalibiyyət rəmzi, hərbi rəşadətinin ümumiləşdirilmiş adı oldu. Artıq müharibədən sonra da Silahlı Qüvvələrin keçirdiyi hərbi təlimlər, antiterror əməliyyatları haqqında məlumatlarda bu ifadəyə istinad edilir – yəni Azərbaycan Ordusu hər zaman “dəmir yumruq” gücündə hazırdır.
Vizual simvola çevrilməsi: abidələr və xatirə nişanları
Zaman keçdikcə “dəmir yumruq” ifadəsi təkcə dil elementindən çıxıb konkret vizual rəmzə də çevrildi. 2021-ci ildə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə bu mövzuda ilk abidələr ucaldılmağa başladı. Ən məşhur nümunələrdən biri Hadrut qəsəbəsindəki “Dəmir yumruq” abidəsidir. Qarabağın Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsində, Zəfər şəhidlərinin xatirə kompleksinin qarşısında ucaldılmış bu abidə 2021-ci ilin iyununda ictimaiyyətə təqdim olundu. Abidənin üzərində Vətən müharibəsində düşmənin qorxulu yuxusuna çevrilən Azərbaycan əsgərinin fiquru və ordumuzun istifadə etdiyi pilotsuz uçuş aparatlarının təsviri var. Yəni heykəltəraşlıq kompozisiyası bir yumruq formasında olub, üzərində əsgər və PUA rəsmləri ilə bəzədilib. Bu abidə bronzadan hazırlanıb. Layihənin təşəbbüskarı gənc memar Gülər Elxan qızı olub, “Plener Group” şirkəti tərəfindən gerçəkləşdirilib. “Dəmir yumruq” heykəlinin üzərində heykəltəraşlar Elxan Əliyev, Azər Məmmədov və Fərid Nəcəfov çalışıblar, layihə rəhbəri Cavid Əhmədovdur. Abidə 44 günlük savaşda qazanılan zəfəri və Azərbaycanın gücünü simvolizə edir. Hadrutun azad olunması müharibənin gedişində mühüm dönüş nöqtəsi idi və həmin bölgədə bu rəmzin ucaldılması xüsusi rəmzi məna daşıyır – bir daha göstərir ki, düşmən üzərində qazanılan qələbə dəmir iradənin nəticəsi idi.
Hadrutdakı abidənin ardınca oxşar heykəllərin digər azad edilmiş ərazilərdə qoyulması xəbərləri gəldi. 2022-ci ilin avqustunda Laçın şəhəri geri qaytarılarkən, “Dəmir yumruq” heykəli xüsusi maşınla şəhərə gətirilərək mərkəzi meydana yerləşdirildi. Sosial şəbəkələrdə yayılan videolardan və xəbərlərdən aydın olurdu ki, Laçında da eyni tərtibatlı bir yumruq abidəsinin ucaldılması nəzərdə tutulub. Doğrudan da, qısa müddət sonra Laçın şəhərinin girişində bu heykəl peyda oldu – bu da Laçının işğaldan qurtuluşunun nişanəsi kimi qiymətləndirildi. Eynilə Kəlbəcər rayonunda (ermənicə Karvachar adlandırılan ərazidə) da “Dəmir yumruq” rəmzinin qoyulması barədə məlumatlar var. 2023-cü ilin payızında Qarabağ bölgəsində qalan separatçı qurum tam ləğv olunduqdan sonra, artıq Xankəndi (Stepanakert) şəhərində də bu simvolikanın görünəcəyi müzakirə mövzusu oldu. Həqiqətən də, Xankəndidəki bəzi rəsmi binalardan erməni simvolları çıxarıldıqdan sonra Azərbaycanın gücünü təcəssüm etdirən böyük bir banner – dəmir yumruq şəkli – asıldı. Bütün bunlar onu göstərir ki, “Dəmir yumruq” təkcə söz olaraq yox, həm də vizual bir nişan kimi Azərbaycanın Zəfər tarixinə möhür vurmaqdadır.
Bununla yanaşı, paytaxt Bakıda da bu ifadənin izlərini görmək mümkündür. 2023-cü ilin may ayında Şuşa şəhərində əsas küçələrdən birinə “Dəmir yumruq” adı verildi və Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva həmin küçənin lövhəsinin açılışında iştirak etdilər. Şuşanın “Dəmir Yumruq” küçəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası şərəfinə verilmiş rəmzi addır və işğaldan azad edilmiş torpaqlarda yeni reallıqları təcəssüm etdirir.
Bəzi hallarda “dəmir yumruq” rəmzinin istifadəsi ictimai müzakirələr də doğurub. Məsələn, Bakının İçərişəhər tarixi məhəlləsində bir divar üzərinə “dəmir yumruq” şekilli barelyef həkk edildiyi zaman bəzi vətəndaşlar buna tənqidi yanaşdı. Sosial şəbəkələrdə yayılan görüntülərdə həmin relyefin kifayət qədər səliqəli işlənmədiyi, üstəlik tarixi divara yad üslubda əlavə olunduğu bildirilirdi. Daha sonra məsələ ilə bağlı rəsmi qurum açıqlama verdi və həmin kompozisiyanın müvəqqəti olduğu qeyd olundu. Bu hadisə göstərdi ki, rəmzin harada və necə tətbiq olunması cəmiyyət tərəfindən diqqətlə izlənilir və hər zaman müsbət qarşılanmaya da bilər. Lakin böyük əksəriyyət üçün “Dəmir yumruq” abidələri və nişanları Azərbaycan Ordusunun şücaətinin, şəhidlərimizin qanı bahasına əldə edilən Zəfərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi kimi dəyərləndirilir.
Ədəbiyyat və publisistikada “dəmir yumruq” mövzusu
Qələbədən sonra Azərbaycan ədəbiyyatında və publisistikasında “dəmir yumruq” obrazı geniş yer aldı. Şairlər, yazıçılar bu ifadənin yaratdığı rəmzi mənadan ilhamlanaraq yeni əsərlər qələmə aldılar. Xüsusilə, poeziyada bu mövzuya müraciət edənlər arasında Xalq şairləri və gənc şairlər vardı. Vətən müharibəsinin yaratdığı ruh yüksəkliyi bir çox şeirlərdə “dəmir yumruq” obrazında təcəssüm olundu – bu, bəzən Azərbaycan əsgərinin gücü kimi, bəzən də xalqın birlik simvolu kimi tərənnüm edildi. Məsələn, tanınmış uşaq ədəbiyyatı yazarı, professor Zahid Xəlil müharibədən sonra “Dəmir yumruq dastanı” adlı poema qələmə aldı. Bu əsərdə müəllif Vətən müharibəsinin qəhrəmanlıq səhifələrini epik dillə nəql edir, “dəmir yumruq” ifadəsini isə Zəfəri mümkün edən milli gücün rəmzi kimi təqdim edirdi. Şeirin misralarında “dəmir yumruq” gah şəhidlərin qisasını alan ordunun qolu, gah da 30 illik həsrətə son qoyan haqq ədaləti kimi vəsf olunurdu. Bunun kimi, bir çox şairin qəlbindən eyni motiv keçirdi – “dəmir yumruq” xalqın ürəyindən doğan birləşmiş gücün poetik simvolu idi.
Publisistikada da bu ifadə geniş işlənib. Qələmini publisistika janrında sınayan yazarlar müharibə dövründəki birlik ab-havasını, xalqın Ali Baş Komandan ətrafında yumruq tək birləşməsini qələmə alarkən tez-tez “dəmir yumruq” deyimini əsərlərin adında və ya məzmununda işlədiblər. Ədəbiyyat qəzeti və digər mətbu orqanlarda müharibə sonrası dövrdə çoxlu esse, oçerk və məqalələr dərc olundu ki, bunların bir qismi birbaşa “dəmir yumruq” ifadəsinin fəlsəfəsinə həsr edilmişdi. Məsələn, Ədəbiyyat qəzetində Təyyar Salamoğlunun “Ali Baş Komandanın ‘Dəmir yumruq’ siyasəti: siyasətin fəlsəfəsi və ədəbiyyatımız” sərlövhəli məqaləsi çıxdı. Bu yazıda müəllif “dəmir yumruq” ifadəsinin məcazi məna çalarlarını, onun müharibə dövrü xalqın mübariz əzmini necə ifadə etdiyini təhlil edir, ədəbiyyatımızda bu ideyanın əks-sədasını araşdırırdı. Digər publisistlər də “dəmir yumruq”u bir termin kimi işlədərək, Azərbaycanın 2020-ci ildə yazdığı şanlı tarixi analiz etdilər, Ali Baş Komandanın qətiyyətini və xalq-ordu birliyini təhlil etdilər. Beləliklə, həm bədii ədəbiyyatda, həm də publisistik əsərlərdə “dəmir yumruq” çağdaş qəhrəmanlıq eposunun əsas motivinə çevrilmiş oldu.
Mədəniyyət və incəsənətdə əksi (balet, teatr, musiqi)
Vətən müharibəsi və qazanılan Zəfər təkcə siyasət və ədəbiyyatda deyil, incəsənətin müxtəlif sahələrində də əks olundu. Xüsusilə diqqətəlayiq haldır ki, qələbədən sonra ilk irihəcmli musiqili səhnə əsərlərindən biri “Dəmir yumruq” zəfər baleti oldu. Bu balet 2022-ci ildə Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının Opera studiyasında premyera olundu. Gənc bəstəkar İlahə Qismətin bəstələdiyi birpərdəli balet 44 günlük savaşın gedişini simvolik tərzdə canlandırırdı – əsərin müddəti rəmzi olaraq 44 dəqiqə idi. Baletin librettosunu və quruluşunu Əməkdar artist Yuri Lobaçov hazırlamış, baletmeysterlər Yuri Lobaçov və Ceyhun Qubadov idi. Səhnə əsərində hadisələr mücərrəd-rəmzi formada göstərilsə də, əslində bir Qarabağ qazisinin hekayəsini anladır: Birinci Qarabağ müharibəsinin şahidi olan balaca oğlanın böyüyüb İkinci Qarabağ müharibəsində döyüşməsi, intiqam alması və zəfərlə doğmalarına qovuşması rəqs dili ilə təqdim edilir. “Dəmir yumruq” baleti həm məzmunu, həm də adı etibarilə müharibədəki qələbəyə həsr olunmuş ilk böyük musiqili əsər kimi qiymətləndirilir. Tamaşanın sonunda səhnədə Azərbaycan əsgərinin qalib duruşu, yumruğunu dağa-taşa vurub maneələri dağıtması kimi səhnələr izləyiciləri dərin təsirləndirmiş, hər kəsə Zəfər anlarını yenidən yaşatmışdı. Bu baletin premyerasında zalda şəhid ailələri, qazilər, hərbçilər də vardı və onlar əsəri ayaqüstə alqışladılar. Beləliklə, “dəmir yumruq” mədəniyyət müstəvisində də ölməzlik qazandı – notlarda, rəqslərdə ifa olundu.
Teatr sahəsində də Zəfər mövzusu dram əsərlərində canlandırıldı. Müharibədən sonra bir sıra teatrlarımızda 44 günlük savaşın epizodlarına həsr olunmuş səhnə kompozisiyaları hazırlanmışdır. Məsələn, 2021-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Musiqili Teatrında Zəfər Gününə həsr olunmuş “Bir nəfəs qədər” adlı musiqili-dram əsəri premyera edildi. Həmin tamaşada da dialoqlar arasında “dəmir yumruq kimi birləşən xalq” motivi vurğulanırdı. Bundan əlavə, müxtəlif bölgələrdəki mədəniyyət mərkəzlərində “Dəmir yumruq” adlı ədəbi-bədii kompozisiyalar göstərildi. Bu kompozisiyalarda şagirdlər, gənclər və yerli incəsənət nümayəndələri Vətən müharibəsinə dair şeirlər oxudular, musiqi nömrələri ifa etdilər, səhnəciklər göstərdilər. Belə tədbirlərdə adətən yekun olaraq bütün iştirakçılar səhnəyə çıxaraq yumruqlarını birləşdirir və “Qarabağ Azərbaycandır!” şüarları səsləndirirdilər – bu da “dəmir yumruq” rəmzinin xalq tərəfindən necə mənimsənildiyinin bir göstəricisidir.
Musiqi sahəsində də çoxsaylı mahnılar bəstələndi. Xüsusilə hərbi-vətənpərvər ruhlu estrada və muğam ifaçıları müharibədən sonra “Zəfər marşları” və mahnılar təqdim etdilər. Məşhur bəstəkarlar yeni marşlarda Ali Baş Komandanı və ordumuzu tərənnüm edən sətirlər yazdılar. Bir sıra mahnıların sözlərində “dəmir yumruq” ifadəsi keçirdi – məsələn, “Yolumuz Qələbə yolu, yumruğumuz dəmirdəndir” kimi misralar populyar musiqi nömrələrində eşidilirdi. Həmçinin, gənc rep ifaçıları sosial şəbəkələrdə “Iron Fist” (dəmir yumruq) mövzusunda parçalar hazırlayıb yaydılar, bu parçalar xüsusən gənc nəsil arasında rəğbət gördü. Beləliklə, mədəniyyətin müxtəlif qollarında “dəmir yumruq” motivi yaşayır və yeni-yeni əsərlərdə təcəssüm olunur.
Siyasi ritorikada psixoloji və ideoloji əhəmiyyəti
“Dəmir yumruq” ifadəsinin bu qədər populyarlaşması, əlbəttə ki, təsadüfi deyil. Siyasi ritorikada belə metaforalar çox güclü psixoloji təsir vasitəsidir. Azərbaycan cəmiyyətinin 30 ilə yaxın davam edən Qarabağ həsrətinə son qoyulmasında bu cür rəmzi ifadələrin rolu böyük oldu. Prezident İlham Əliyev “dəmir yumruq” deyimi ilə xalqının qəlbindəki hissləri dəqiq ifadə etdi: uzun illərin dözümündən sonra birlik və qətiyyətlə ayağa qalxan xalqın gücünü bir yumruqda birləşdirdi. Bu ifadə insanlara psixoloji olaraq inam və güvən verdi – “dəmir yumruq” varsa, demək ki, artıq zəif deyilik, haqqımızı qorumağa qadirik mesajını aşıladı. Müharibənin gərgin günlərində hər kəsin dilində dolaşan bu iki kəlmə vahid amal uğrunda həmrəyliyin rəmzi idi. Döyüşə gedən əsgərlər “dəmir yumruq kimi vuruşacağıq” deyirdilər, arxa cəbhədəki insanlar “biz ordumuzun arxasındayıq, hamımız bir yumruq olmuşuq” söyləyirdilər. Bu birlik ruhu qələbənin əldə edilməsində psixoloji faktor kimi mühüm rol oynadı.
İdeoloji cəhətdən “dəmir yumruq” Azərbaycanın müasir tarixində yeni bir brendə çevrildi desək, yanılmarıq. Bu ifadə ətrafında formalaşan zəfər ideologiyası ölkədə milli kimlik hissinin möhkəmlənməsinə xidmət etdi. Artıq “dəmir yumruq” dedikdə, hər bir azərbaycanlının gözünün önündə həmrəylik, güc, mətinlik canlanır. Bu rəmz Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyində əldə edilmiş tarixi Zəfərin ideoloji nişanıdır. Təsadüfi deyil ki, ölkə mətbuatı dövlət başçısını çox vaxt “dəmir yumruq sahibi Lider” kimi təqdim edir. Xalq da öz prezidentinin bu obrazını qəbul edir və ona güvənir. Beləcə, “dəmir yumruq” obrazu Azərbaycan hakimiyyətinin legitimliyini və gücünü təcəssüm etdirən simvollardan biri oldu.
Beynəlxalq müstəvidə də bu kəlam Azərbaycanın prinsipial və sərt mövqeyinin göstəricisi kimi yadda qaldı. İllərlə davam edən danışıqlarda nəticə əldə olunmayanda, dünya Azərbaycan Prezidentinin dilindən bu sözləri eşitdi və anladı ki, artıq Azərbaycan ən son çarəyə – güc tətbiqinə də hazırdır. Nəticə etibarilə “Dəmir yumruq” əməliyyatı adlandırılan hərbi kampaniya tarixi ədaləti bərpa etdi, torpaqlarımızı geri qaytardı. Bu mənada “dəmir yumruq” ifadəsi tək bir müharibənin deyil, ümumən haqsızlığa boyun əyməyən bir xalqın mübarizə əzminin təcəssümüdür.
Son olaraq vurğulamaq yerinə düşər ki, “dəmir yumruq” Azərbaycan xalqının kollektiv yaddaşına həkk olunmuş ifadədir. Bu gün məktəblilər, tələbələr bu ifadənin tarixçəsini öyrənir, müəllimlər onu yeni nəslə qəhrəmanlıq nümunəsi kimi danışır, jurnalistlər və yazarlar ondan sitatlar gətirirlər. Tarix boyu xalqları birləşdirən belə rəmzi ifadələr az olmayıb – məsələn, “Dəmir pərdə” beynəlxalq siyasətdə bir dövrü simvolizə etdiyi kimi, “Dəmir yumruq” da Azərbaycan üçün Zəfər dövrünün rəmzinə çevrildi. Onun arxasında xalqın qanı-canı bahasına əldə etdiyi haqq işi dayanır. Bu ifadə bizə xatırladır ki, birlikdə olduqda, yumruq kimi birləşdikdə həllolunmaz görünən problemlər belə çözülür. “Dəmir yumruq” – sadə iki sözdən ibarət olsa da, özündə böyük bir tarixi və milli məna daşıyan, xalqımızın qürur mənbəyinə çevrilmiş ifadədir.
Azərbaycanın Dəmir Yumruğu – bu, həm söz, həm rəmz, həm də gerçəkliyə çevrilmiş gücdür. Və bu güc tariximizin parlaq səhifələrini yazmaqla yanaşı, gələcək nəsillərə də bir mirasdır ki, Vətəni qorumaq üçün hər zaman birliyimizi saxlamalı, yumruq kimi sıx birləşməliyik.
