Dədə Qorqud Alqışları : Petikası, Bədii Xüsusiyyətləri

Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qiymətli incilərindən biri olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı təkcə qəhrəmanlıq motivləri, igidlik səhnələri və milli kimlik nümunələri ilə deyil, həm də alqış və qarğış ənənələrinin bənzərsiz poetikası ilə seçilir. Dədə Qorqud alqışları Azərbaycan xalq şifahi söz sənətinin dərin qatlarına gedib çıxır və qədim türklərin dünyagörüşünü, sosial münasibətlərini, dəyərlər sistemini aydın şəkildə əks etdirir. Alqışlar – nəsihət, xeyir-dua, mənəvi dəstək və ruh yüksəkliyi verən nitq forması kimi, bir xalqın yaşam fəlsəfəsini və etik kodunu özündə cəmləşdirir.

Dədə Qorqudun dilindən səslənən alqışlar, əsasən, igid oğullara, qəhrəmanlara, gənc nəsillərə, el-oba böyüklərinə ünvanlanır. Bu alqışlar oğuz tayfalarının birliyinin, xalqın bütövlüyünün və ailə dəyərlərinin qorunmasında mənəvi dayağa çevrilir. Dastanda hər qəhrəmanlıq, igidlik, mərdlik və fədakarlıq aktından sonra Dədə Qorqudun verdiyi alqışlar, bir növ, qəhrəmanın cəmiyyətə və gələcək nəsillərə nümunə olmasını simvollaşdırır.

Alqışın mənası və xalq dünyagörüşündə yeri

Alqış sözünün mənası kökündə “xeyir-dua”, “uğur diləyi”, “əmin-amanlıq arzusu” kimi anlayışlar dayanır. Türk mifologiyasında və Azərbaycan xalq ənənəsində alqış, insanın yalnız taleyinə deyil, həm də bütöv bir elin və obanın rifahına yönəlmiş, mistik, bədii və sosial funksiya daşıyan sözlər toplusudur. Alqışlar qədim dövrlərdən ailə, toy, igidlik və mərasim anlarında, həyatın taleyüklü məqamlarında, uşağın dünyaya gəlməsi, ev tikilməsi, səfərə çıxmaq, düşmənə qarşı mübarizə və s. hadisələrdə söylənilib.

Dədə Qorqud alqışlarının kökündə inam, sevgi, xeyirxahlıq, böyüklərə hörmət, ailə və xalq birliyinin qorunması, insanın mənəvi və fiziki inkişafı dayanır. Alqış söyləyən şəxs, xüsusilə el ağsaqqalı, müqəddəs və nüfuzlu insan sayılır, onun sözlərinin mistik gücə malik olduğuna inanılır. Bu da bir daha göstərir ki, Dədə Qorqudun alqışları sıradan deyil, xalqın kollektiv şüurunda xüsusi yerə malikdir.

“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında alqışın funksiyası

Dastanda Dədə Qorqudun alqışları xüsusi funksional və struktur yeri tutur. Hər bir boyda qəhrəmanlıq və igidlik aktı başa çatandan sonra Dədə Qorqud səhnəyə çıxır və əsas qəhrəmana, onun ailəsinə və ya bütün oğuz elinə alqış verir. Bu, həm epik hadisənin yekunu, həm də növbəti mərhələyə mənəvi hazırlıq, motivasiya və ruhlandırma vəzifəsini yerinə yetirir.

Alqışlar dastanın dilini, bədii ritmini, obrazlar sistemini tamamlayır və onu canlı, emosional, təsirli edir. Həmçinin, alqışlar vasitəsilə dastanın baş qəhrəmanları sosial-mənəvi cəhətdən daha da ucalır, xalq yaddaşında əbədi yaşayır. Dədə Qorqudun alqış verdiyi qəhrəman artıq təkcə fərdi şəxs deyil, elin, xalqın təmsilçisinə və nümunəvi igidə çevrilir.

Dədə Qorqud alqışlarının poetikası və bədii xüsusiyyətləri

Dədə Qorqud alqışları dərin poetik ifadə tərzi, təşbehlər, bənzətmələr, simvolik obrazlar, dualar və mənəvi çağırışlarla zəngindir. Alqışlarda təbiət elementləri, səma, su, torpaq, ağac, dağ, çay, heyvanlar, ailə və soy-sop motivləri, cəsarət, mərdlik və sədaqət idealları ön plana çıxır.

Məsələn, “Qoy düşmən səni görəndə qorxub qaçsın, dost səni görəndə sevinib gülsün”, “Kökün quruya, adı çıxaya, axar suyun səninlə olsun, uca dağların sənin arxan olsun” kimi ifadələr xalq ruhunun dərinliyindən gəlir. Alqışlarda həm bədii, həm də etik-mənəvi qatlar birləşir, hər bir söz, hər bir bənzətmə mənalı və simvolikdir.

Dədə Qorqud alqışlarının əsas mövzuları və motivləri

Dastanda verilən alqışlar əsasən aşağıdakı motivləri əhatə edir:

• Uzun və uğurlu ömür, nəsil davamlılığı;
• Döyüşdə və həyatda igidlik, mərdlik, cəsarət;
• Dostluq, sədaqət, ailə və soy birliyi;
• Ruzili və bərəkətli həyat, bolluq;
• Uğurlu səfər və müharibədən qalib çıxmaq;
• Pis gözlərdən və bəd dualardan qorunma;
• Sosial nüfuzun və ad-sanının artması;
• Allahın, taleyin və təbiətin himayəsi.

Bu alqışlar bir növ xalqın gələcəyə inamı, kollektiv xatirə və ümumi məqsəd üçün bir araya gəlmək arzusu kimi də dəyərləndirilir.

Alqış və qarğış: müqayisəli təhlil

Dədə Qorqud dastanında alqışla yanaşı, qarğış da bədii vasitə kimi mövcuddur. Lakin alqış həmişə müsbət, yaradıcı, ruhlandırıcı missiya daşıyır. Qarğış isə cəza, xəbərdarlıq, pis işə və ya xəyanətə qarşı bir sosial tənqid formasıdır. Alqış və qarğış Azərbaycan xalq düşüncəsində bir-birini tamamlayan, tarazlaşdıran anlayışlardır. Lakin dastanda Dədə Qorqudun dilindən səslənən alqışlar mənəvi-etik baxımdan daha güclü təsir qüvvəsinə malikdir və xalq arasında sevgi və ehtiramla qarşılanır.

Dədə Qorqudun alqışlarında ailə və soy motivləri

Alqışlarda ən çox təkrarlanan motivlərdən biri ailə və soyun davamlılığıdır. Dədə Qorqud gənc qəhrəmanlara uzun ömür, nəsil-nəcabət, oğul-uşaq, ailə səadəti və soy kökü diləyir. Bu, türk dünyasında və Azərbaycan xalqında ailə bağlarının və kökələnmək düşüncəsinin nə qədər güclü olduğunu bir daha sübut edir. Dədə Qorqudun alqış verdiyi igidlər, həm fərdi xoşbəxtlik, həm də el və xalq naminə sədaqət nümunəsinə çevrilir.

Alqışların müasir Azərbaycan cəmiyyətində yeri

Bu gün də Dədə Qorqud alqışlarının motivləri və məzmunu Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında, toy və mərasimlərində, ailə tədbirlərində, uşağa ad qoyulmasında, səfər və yeni işə başlama kimi mərasimlərdə yaşamaqdadır. Müasir dövrdə alqışlar müxtəlif formalarda olsa da, onların kökündə xalqın birliyə, xoşbəxtliyə, uğura, sevgi və rifaha inamı dayanır.

Dədə Qorqudun alqışları ədəbi mənbələrdə, el şairlərinin poeziyasında, xalq mahnılarında, atalar sözlərində, müasir dramaturgiya və kinoda da yaşadılır. Onların təsir gücü təkcə bədii deyil, həm də sosial-mənəvi səciyyə daşıyır.

Dədə Qorqud alqışlarının folklorda və ədəbiyyatda təsiri

Dədə Qorqud alqışları təkcə dastanın deyil, bütöv Azərbaycan folklorunun, bayatılar və atalar sözlərinin, milli poeziya və publisistikanın ruhuna sirayət edib. Bir çox klassik və çağdaş şairlər, yazıçılar, publisistlər əsərlərində Dədə Qorqud alqışlarından motiv və bədii vasitə kimi istifadə edirlər. Alqışların əxlaqi və poetik qüvvəsi bu gün də xalq ədəbiyyatının inkişafına və milli kimliyin qorunmasına xidmət edir.

Alqışların Azərbaycan xalqının mənəvi dünyasında rolu

Dədə Qorqud alqışları xalqın milli şüurunda, mənəvi dünyasında, gündəlik və mərasim həyatında əvəzsiz yer tutur. Onlar ailə, nəsil və xalq birliyinin, mənəvi dəyərlərin, sədaqət, igidlik, əməksevərlik, bərəkət və xoşbəxtlik arzularının təcəssümüdür. Alqışlar xalqın kollektiv hafizəsini formalaşdıran və gələcək nəsillərə ötürülən ən mühüm mənəvi sərvətlərdən biridir.

Dədə Qorqud alqışları Azərbaycan xalqının və ümumtürk dünyasının ən zəngin mənəvi irsi, söz sənətinin bənzərsiz nümunəsi, milli kimliyin, ailə və soy birliyinin, xeyirxahlıq və mənəviyyatın simvoludur. Onlar nəsillərdən-nəsillərə ötürülən, xalqın ruhunda yaşayan, həm tarixdə, həm də bu günümüzdə həyat və həyatsevərlik manifesti kimi səslənir. Dədə Qorqudun alqışları həm poetik, həm sosial-psixoloji, həm də mədəni baxımdan daim tükənməz mənbə və örnəkdir.

Ən Çox Verilən Suallar