Dəvəgözü otu təbiətdə rast gəlinən ən maraqlı və faydalı bitkilərdən biridir. Azərbaycan xalq təbabətində və elmi farmakologiyada mühüm yeri olan bu bitki, qədim dövrlərdən bu günə qədər müxtəlif məqsədlərlə istifadə olunmuşdur. Dəvəgözü otunun əsas xüsusiyyətlərindən biri onun həm müalicəvi, həm də profilaktik gücə malik olmasıdır. Təbii şəraitdə böyüyən bu bitki əsasən dağətəyi ərazilərdə, quru çəmənliklərdə və günəşli sahələrdə inkişaf edir. Adının “dəvəgözü” olması isə xalq arasında onun gözə bənzər toxumlarından qaynaqlanır.
Dəvəgözü otunun hündürlüyü adətən 30–70 sm arasında dəyişir. Yarpaqları xırda, uzunsov və parlaq yaşıl rəngdə olur. Çiçəkləri isə adətən açıq sarı, bəzən isə solğun yaşıl çalarlı olur. Çiçəkləmə dövrü yay aylarına təsadüf edir. Toxumları yetişdikdə bitkidən ayrılır və külək vasitəsilə ətrafa yayılır. Bu xüsusiyyət sayəsində dəvəgözü otu çoxalaraq geniş ərazilərə yayıla bilir.
Tarixi və etnoqrafik məlumatlar
Dəvəgözü otunun istifadəsi minilliklər öncəyə gedib çıxır. Orta əsrlərdə Azərbaycan, İran və Anadolu ərazilərində yaşayan xalq təbibləri bu bitkidən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edirdilər. Ənənəvi olaraq dəvəgözü otu göz xəstəliklərinin, xüsusən də zəif görmənin qarşısının alınmasında faydalı hesab olunurdu. Bundan başqa, o, mədə-bağırsaq problemlərinin yüngülləşdirilməsində də geniş yayılmışdı.
Xalq arasında belə bir inanc var idi ki, dəvəgözü otu qurudulub yandırıldıqda, tüstüsü pis enerjiləri uzaqlaşdırır və insanı mənfi təsirlərdən qoruyur. Bu xüsusiyyətinə görə, bəzi bölgələrdə dəvəgözü otunun müqəddəs gücə malik olduğuna inanılırdı.
Kimyəvi tərkibi
Dəvəgözü otunun müalicəvi xüsusiyyətləri onun zəngin kimyəvi tərkibi ilə əlaqədardır. Bu bitkinin yarpaq, çiçək və köklərində müxtəlif faydalı maddələr toplanmışdır. Aşağıda dəvəgözü otunun əsas komponentlərini təqdim edirik:
- Flavonoidlər – güclü antioksidant təsir göstərir, orqanizmi sərbəst radikallardan qoruyur.
- Alkaloidlər – sinir sistemini sakitləşdirir, spazmolitik təsirə malikdir.
- Taninlər – iltihab əleyhinə xüsusiyyət daşıyır, bağırsaq mikroflorasını tənzimləyir.
- Vitaminlər (A, C, E) – immun sistemini gücləndirir, hüceyrə bərpasını sürətləndirir.
- Minerallar (kalsium, maqnezium, dəmir) – orqanizmin normal fəaliyyətində mühüm rol oynayır.
Bu zəngin tərkibinə görə dəvəgözü otu həm təbabətdə, həm də kosmetologiyada mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Dəvəgözü otunun tibbi faydaları
Müasir elmi araşdırmalar da dəvəgözü otunun bir çox xəstəliklərin müalicəsində faydalı olduğunu sübut etmişdir. Onun bəzi əsas tibbi təsirlərini qeyd edək:
- Göz sağlamlığı üçün – xalq təbabətində dəvəgözü otu məhz gözlər üçün ən faydalı bitki hesab olunur. Onun dəmləməsi göz yorğunluğunu aradan qaldırır, zəif görmənin qarşısını alır.
- İltihab əleyhinə təsir – müxtəlif dəri xəstəliklərində, yanıqlarda və yaralarda istifadə olunur.
- Həzmi yaxşılaşdırır – qarın ağrılarını yüngülləşdirir, mədə turşusunu balanslaşdırır.
- Sinir sisteminə təsiri – əsəb gərginliyini azaldır, yuxunu yaxşılaşdırır.
- İmmunitet gücləndirici – mütəmadi istifadəsi bədənin xəstəliklərə qarşı müqavimətini artırır.
Dəvəgözü otunun istifadə formaları
Dəvəgözü otu müxtəlif formalarda istifadə olunur. Hər bir forma isə fərqli məqsədlər üçün nəzərdə tutulur. Ən çox istifadə olunan formalar aşağıdakılardır:
- Dəmləmə (çay) – qurudulmuş yarpaq və çiçəklərdən hazırlanır. Həzm problemlərində və sinir sistemi zəifliyində faydalıdır.
- Hərəkət ekstraktı – daha güclü təsirə malikdir, tibbi məqsədlərlə tətbiq olunur.
- Məhlul şəklində – göz yuyulmasında və dəriyə tətbiqdə istifadə olunur.
- Toz halında – bəzi hallarda dərman preparatlarının hazırlanmasında işlədilir.
Dəvəgözü otunun faydaları və istifadəsi
| İstifadə sahəsi | Faydalı təsiri | İstifadə forması |
|---|---|---|
| Göz xəstəlikləri | Görməni yaxşılaşdırır, yorğunluğu azaldır | Dəmləmə, məhlul |
| Mədə-bağırsaq sistemi | Həzm prosesini sürətləndirir, ağrını azaldır | Çay, ekstrakt |
| Sinir sistemi | Əsəb gərginliyini azaldır, yuxunu tənzimləyir | Dəmləmə, ekstrakt |
| İmmunitet | Orqanizmin müqavimətini artırır | Çay, toz |
| Dəri xəstəlikləri | İltihabı azaldır, yaraların sağalmasını tezləşdirir | Məhlul, məlhəm |
Xalq təbabətində dəvəgözü otunun yeri
Azərbaycan xalq təbabətində dəvəgözü otunun xüsusi yeri vardır. Ənənəvi təbiblər bu otu müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində sınamış və müsbət nəticələr əldə etmişlər. Göz xəstəliklərində bu otun dəmləməsi ilə yuyulma ən geniş tətbiq olunan üsullardan biridir. Eyni zamanda, qış aylarında immunitet zəifliyi zamanı dəvəgözü otu çayı içilməsi tövsiyə olunurdu. Uşaqlarda qarın ağrısı, soyuqdəymə və halsızlıq hallarında da bu bitkinin faydasına inanılırdı.
Müasir tibbdə dəvəgözü otunun əhəmiyyəti
Müasir tibbi elmi araşdırmalar göstərir ki, dəvəgözü otu yalnız xalq təbabətində deyil, həm də rəsmi farmakologiyada perspektivli bitkilərdən biridir. Onun ekstraktı əsasında bəzi dərman vasitələri hazırlanmışdır. Xüsusilə də göz damcılarının tərkibində bu bitkinin aktiv maddələrinə rast gəlmək mümkündür. Bundan əlavə, dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunan məlhəmlərdə də dəvəgözü otunun komponentləri əlavə olunur.
Kosmetologiyada istifadəsi
Kosmetologiya sahəsində dəvəgözü otu geniş tətbiq olunur. Onun ekstraktı dərini yumşaldır, qocalma prosesini ləngidir, iltihabı azaldır. Şampun və saç baxımı vasitələrinə əlavə edildikdə saç köklərini möhkəmləndirir, tökülmənin qarşısını alır. Həmçinin üz kremlərində də bu otun tərkibinə rast gəlmək olar. Bu səbəbdən dəvəgözü otu həm sağlamlıq, həm də gözəllik baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Ehtiyat tədbirləri və əks göstərişlər
Dəvəgözü otu hər nə qədər faydalı olsa da, onun istifadəsi müəyyən qaydalar daxilində aparılmalıdır. Çünki bitkinin tərkibindəki bəzi maddələr həddindən artıq qəbul edildikdə orqanizmə zərər verə bilər. Xüsusilə hamilə qadınların, süd verən anaların və kiçik uşaqların istifadəsi zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır. Həkim məsləhəti olmadan uzun müddət istifadə edilməsi tövsiyə olunmur.
Dəvəgözü otu qədim dövrlərdən bəri xalq təbabətində geniş istifadə olunan, müasir tibbdə də təsdiqlənmiş müalicəvi xüsusiyyətlərə malik nadir bitkilərdəndir. Onun zəngin kimyəvi tərkibi insan orqanizmi üçün böyük fayda təmin edir. Doğru və ölçülü istifadə olunduqda isə həm xəstəliklərin qarşısını almaqda, həm də ümumi sağlamlığın möhkəmləndirilməsində əvəzsizdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Dəvəgözü otu (devegözü otu) xalq təbabətində istifadə edilən, günəşli və quru ərazilərdə bitən çoxillik ot bitkisidir. Ənənəvi olaraq göz yorğunluğu, mədə-bağırsaq və sinir sistemi problemlərinin yüngülləşdirilməsi üçün tətbiq olunmuşdur.
Hündürlüyü 30–70 sm arası dəyişir, yarpaqları uzunsov və yaşıl, çiçəkləri sarı və ya solğun yaşıl, toxumları isə gözə bənzər formaya malikdir.
Əsasən dağətəyi, günəşli və quru çəmənliklərdə, həmçinin torpağı az münbit olan sahələrdə geniş yayılır.
Xalq və müasir təbabətdə görmə zəifliyi, iltihab, həzm problemləri, sinir gərginliyi və immun zəifliyinə qarşı dəstəkləyici vasitə kimi istifadə olunur.
Flavonoidlər, alkaloidlər, taninlər, vitaminlər (A, C, E) və minerallar (kalsium, maqnezium, dəmir) ilə zəngindir.
Dəmləmə (çay), ekstrakt, məhlul, məlhəm və toz halında istifadə olunur.
Xalq təcrübəsində dəmləmə və ya məhlul halında istifadə olunur, lakin müasir tibbi yanaşmada göz üçün tətbiq yalnız həkim məsləhəti ilə mümkündür.
Həddindən artıq istifadə edildikdə mədə narahatlığı, allergik reaksiyalar və dəridə qıcıqlanma yarana bilər.
Hamilə qadınlar, süd verən analar, kiçik uşaqlar və allergiyası olan şəxslər yalnız həkimlə məsləhətləşdikdən sonra istifadə etməlidirlər.
Bəli, onun ekstraktı dəriyə yumşaldıcı, iltihabəleyhinə təsir göstərdiyi üçün bəzi kremlərdə, şampunlarda və losyonlarda tətbiq edilir.
